Bilimlendiriw ministrligi

ravish +fe'I shaklida: ertapishar, kechpishar. Bir umumiy belgi asosida ikki sifatning teng bog'lanishidan hosil bo'lgan sifatlar juft sifat deyiladi. Juft sifatlar quyidagicha hosil;bo'ladi:

1. Ma'nodosh yoki ma'nosi bir-biriga yaqin bo'lgan sifatlarningbirikuvidan: tinch-totuv, egri-bugri, qing'ir- qiyshiq.

2. Qarama-qarshi ma'noli sifatlarning birikuvidan: yaxshityomon, katta-kichik, uzun-qisqa.»² dep berilgen bolsa al qaraqalpaq tilinde bolsa sol taqılette berilgen ózgeshelikler onshelli kózge taslanbaydı

Al,endi qazaq tilinde bolatuǵın bolsa tómendegishe berilgen yaǵnıy sın esimniń jasalıwı qanday usıllar menen jasalıwı haqqında aytılǵan.

«Сын есім құрамы жағынан негізгі сын есім және туынды сын есім болып бөлінеді. Ешбір қосымшасыз негізгі түбір күйінде жұмсалатын сын есімді негізгі сын есім дейді. Мысалы: қара, көк, биік, таза, жақсы, сары, терең т. б. Бұл сияқты сөздер — әрі қарай бөлшектеуге келмейтін негізгі түбірлер.
Басқа сөздерден жұрнақ арқылы жасалған сын есімді туынды сын есім дейді. Мысалы: көш-пелі (ел), кеш-кі (ауа), өнер-лі (жігіт), аудан-дық (комитет), азамат-тык, (борыш), тарих-и (оқиға), үрк-ек (ат) т. б. Құрамы жағынан туынды сын есім негізгі түбір мен қосымшадан (жұрнақтан) тұрады. Демек, туынды сын есімдер жұрнақтар арқылы жасалған сын есімдер болып табылады. Туынды сын есімдер жұрнақтар арқылы есім сөздерден де, етістіктен де жасалады. Мысалы: қыс-қы (күн), су-сыз (жер), сөз-шең (адам) т. б. сын есімдердің түбірі зат есім болса, тол-ық (адам), көтер-іңкі (көңіл), ауыспалы (егіс), үсте-ме (ақы) т. б. сын есімдердің түбірі — етістік. Сондықтан да сын есім жасайтын жұрнақтар екі топқа бөлінеді: есім сөзден сын есім тудыратын жұрнақтар және етістіктен сын есім тудыратын жұрнақтар. Сын есім сондай-ақ қосарлану және тіркесу арқылы жасалады. Мысалы: үлкен-кіші, апалы-сіңлілі, биік-биік, жақсы-жаман, балалы-шағалы және шұбар ала, қара көк, ақ сақалды, жирен қасқа т. б. Бұлар құрамына қарай күрделі сын есімдер деп аталады. Бір ғана түбірден негізгі немесе туынды түбірден тұратын сын есімдер дара сын есімдер деп аталады.
«I. Есім сөздерден сын есім тудыратын жұрнақтар.
Есім сөздерден сын есім тудыратын негізгі жұрнақтар:
1. лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті; тау-лы, тас-ты, дене-лі, көрік-ті, өнер-лі т. б.
2. -сыз, -сіз: үй-сіз, жер-сіз, қызмет-сіз, жол ас-сыз, ағаш-сыз т. б»³.

Itibar berip qaraytuǵın bolsaq bul jerde qaraqalpaq tili,qazaq,ózbek tillerindegi kelbetliklerdi keltirip óttim. Bul kelbetliklerdiń barlıǵı túrkiy tilles xalıqlar bolǵanlıqtan barlıǵında jasalıwı derlik birdey. Yaǵnıy qaraqalpaq, ózbek tillerinde eki túrli usılda jasaladı yaǵnıy affiksaciya hámde sóz qosılıw kurs jumısınıń tiykarǵı teması sóz qosılıw bolǵanlıqtan tillerdegi kelbetlik jasalıwdıń sóz qosılıw usılına kóbirek itibar qarattıq.Qaraqalpaq tilindegi sıyaqlı ózbek tilinde de eki túrli usıl menen jasaladı sóz qosılıw usılıda berilgen. Qazaq tilinde bolatuǵın bolsa Esim sın dep atalatuǵın kelbetliktiń jasalıwına qosımtalar arqalı jasalıwın atap ótken ilimiy miynetlerde.Túrkiy tilles xalıqlar bolǵanlıqtan úsh tildiń de grammastikasında derlik ózgeshelik joq emes. Biziń bul kurs jumısımız keying ilimiy miynetlerde,jumıslarda negiz bolıp xızmet ete aladı.

Juwmaq

Biz bul kurs jumısı arqalı qaraqalpaq tilindegi kelbetlikler haqqında izertlew alıp bardıq,Kelbetliklerdiń jasalıwı haqqında onıń sóz qosılıwı arqalı jasalıwında da kóplegen maǵlıwmatlarǵa iye boldıq.Izertlew dawamında qaraqalpaq,ózbek,qazaq tilindegi kelbetliklerdiń jasalıwında affiksaciya usılındaǵı jasalıwına hám sóz qosılıw usılınada toqtalıp óttik.Qaraqalpaq tilindegi kórkem sózerdiń,sózdiń márjanları desek te boladı yaǵnıy tildegi ájayıp sózlerimiz kelbetlikte jám bolǵan,bul sózler kórkemligi menen ajıralıp turadı,kurs jumısınıń da tiykarǵı maqseti tilimizdegi áne usı kelbetlik sózlerdiń sóz qosılıw usılı menen jasalıwın izertlewden ibarat.Kelbetliktiń úsh tildegi jasalıw túreri birdey desek te boladı.Barlıǵı túrkiy tilles xalıqlar bolǵanlıqtan úlken ayırmashılıq kózge kórinbedi. Ózbek tilinde de qaraqalpaq tilindegi sıyaqlı eki túrli usıl menen jasalıwı aytılǵan. Qazaq tilinde de qaraqalpaq tilindegi sıyaqlı affiksaciya usılı keńirek berilgen. Bul kurs jumısında qaraqalpaq tilindegi kelbetliklerdiń sóz qosılıw usılı menen jasalıwın ele de keńrek ashıp beriwge háreket ettik. Bul kurs jumısında Á.Aymurzaevanıń miynetinen de keńirek paydalanıldı.Juwmaqlap aytqanda bul kurs jumısı óziniń aldına qoyǵan maqsetlerine erise aldı dep oylayman hám keleshektegi ilimiy miynetlerge negiz bolıp xızmet ete aladı.