Bilimlendiriw ministirligi

3. Ju’rek bulshıq etinin’ tiyqarg’ı fiziologiyalıq qa’siyetleri.
Ju’rek bulshıq eti skelet bulshıq eti sıyaqlı qozıwg’a ha’m qozıwdı o’tkeriwge, qısqarıqg’a ha’m refrakterlik da’wirge iye. Bunnan tısqarı ju’rek bulshıq eti avtomat qısqarıw mu’mkinshiligine iye. Ju’rek bulshıq eti skelet bulshıq etine qarag’anda bir qansha to’men qozıw mu’mkinshiligine iye. Onın’ qozıwı ushın bir qansha ku’shli titirkendirgish penen ta’sir jasaw kerek. Ju’rek bulshıq etinin’ qozıw reaktsiyası titirkendirgish ku’shine baylanıssız, ol kishi ha’m u’lken titirkendirgish ta’sirlerine birdey maksimallıq ku’sh penen qısqarıp juwap reaktsiyasın payda etedi. Ju’rek bulshıq eti qozıwdı ha’r qıylı tezlikte o’tkeriw mu’mkinshiligine iye. Biraq skelet bulshıq etine qarag’anda bir qansha a’ste o’tkeredi.
Ju’rek bulshıq etinin’ qısqarıwı o’zine ta’n qa’siyetke iye. Birinshi ret ju’rek aldı bulshıq etleri qısqaradı, al son’ınan ju’rek qarınshaları qısqarıp baslaydı.
Ju’rektin’ avtomatlıg’ı. Ju’rektin’ impuls ta’sirinde o’z-o’zinen ritmli qısqarıwı onın’ avtomatlıg’ı dep ataladı. Ju’rektin’ iskerligi eki fazag’a bo’linedi:

1. Sistola (qısqarıw)

2. Diastola (bosanıw)
Ju’rek aldılarının’ jumısı ju’rek qarınshalarına qarag’anda bir qansha a’piwayı ju’rek aldının’ qısqarıwı na’tiyjesinde qan ju’rek qarınshasına o’tedi. Bunnan son’ ju’rek aldı bosansıw jag’dayına o’tedi, ol ju’rek qarınshasının’ pu’tkil qısqarıw waqtına ten’ boladı.
Ju’rek aldının’ bosansıw waqtında ol qan menen toladı. Ju’rek iskerliginin’ ha’r qıylı da’wiri ju’rektin’ qısqarıw jiyiligine baylanıslı boldı. Ju’rek tez qısqarg’anda ha’m qısqarıw jiyilegende ha’r bir da’wirdin’ yag’nıy sistola ha’m d kislotanın’ waqtı bir qansha kemeyedi.
4. Ju’rektin’ jumısın jazıp alıw (elektrokardiogramma)
Qısqarıw mu’mkinshiligine iye ju’rekte ha’mme waqıt elektr togi yamasa biotok payda boladı. Ju’rek aldı qısqarg’an waqıtta onda ju’rek qarınshasına salıstırg’anda minus zaryadqa iye tok payda boladı, bul waqıtta ju’rek qarınshasında og’an qarama-qarsı plyus zaryad payda boladı. Sonlıqtan ju’rektin’ qısqarıwı waqtında zaryadlardın’ qarama-qarsı payda bolıp onda biotoktın’ qa’liplesiwine jag’day tuwıladı. Ju’rekte payda bolatug’ın biotoktı jazıp alıw usılına elektrokardiogramma dep, al onı jazıp alıwshı a’sbapqa elektrokardiograf dep at berilgen. Adam denesi en’ jaqsı elektr o’tkizgishi bolg’anlıqtan ju’rektin’ qısqarıwı waqtında payda bolg’an biotok onın’ denesinin’ barlıq bo’limlerinde tarqaladı.
Bunı birnshi ret 1903-jılı Eyntxoven degen ilimpaz galvanometr ja’rdeminde anıqlag’an. Bizin’ elimizde birinshi ret ju’rek jumısın jazıp alıw klinikalıq praktikada A. F. Samoylov degen ilimpaz ta’repinen ju’rgizildi.
Ju’rek biopotentsialın jazıp alıw ushın standart otvedenieler (o’tkeriw jolları) paydalanıladı. Olar deninin’ arnawlı orınlarına bekitiledi.
1-jalg’aw eki qoldın’ bilezik bo’limine.
2- jalg’aw on’ qoldın’ bilezik bo’limi ha’m shep ayaqtın’ tobıq bo’liminen joqarıraq jerge bekitiledi.
3- jalg’aw shep ayaqqa bekitiledi. Bunnan tısqarı ko’kirek bo’limnen shıg’atug’ında jetkerip beriwshi jollar belgilengen.
Fiziologiyalıq normadag’ı EKG birneshe tisshelerden ha’m intervallardan turadı. EKG ni analiz jasag’anımızda onın’ tisshelerinin’ biyikligin, enin, bag’darın, formasın ha’m sekundta waqıt aralıg’ın esapqa alamız. Bunnan tısqarı tisshelerdin’ biyikligi ju’rek bo’limshelerinin’ qozıwının’ jag’dayın bildirse, al olardın’ waqıt aralıg’ı qozıw impulsi o’tiw waqtın bildiredi ha’m bular analiz waqtında esapqa alınıwı tiyis.
EKG da izoliniyadan joqarı qarap bag’darlang’an u’sh tisshe ha’m to’men qarap bag’darlang’an eki tisshe bar. Olar R, R, T ha’m O tissheleri bolıp esaplanadı.
R - tissheli ju’rek aldındag’ı qozıwdı ha’m onın’ tarqalıwın bildiredi. Onın’ tarqalıw waqtı 0,08-0,1 sekund dawam etedi.
O - tissheli ju’rek bulshıq etinin’ ha’m ju’rek qarınshaları aralıg’ının’ qozıwın ha’m onın’ tarqalıwın bildiredi. Onın’ tarqalıw waqtı ju’da’ qısqa sebebi bul tisshe ko’pshilik jag’dayda EKG da jaqsı ko’rinbey.
R - tissheli EKG nın’ en’ biyik tisshesi bolıp bul qozıw protsessinin’ eki ju’rek qarınshasında da payda bolg’anın bildiredi.
- tisshesi ju’rek qarınshalarında qozıwdın’ tamam bolg’anlıg’ın bildiredi. T - tissheli ju’rek qarınshalarının’ teris zaryadlang’anlıg’ın bildiredi. Onın’ biyikligi ju’rek bulshıg’ı etindegi zat almasıw protsessinin’ mug’darın an’latadı.
OR - kompleksi qozıw tolqınının’ ju’rek bulshıq etleri boylap tarqalıwın bildiredi. Onın’ uzaqlıg’ı 0,06-0,1 sekundqa ten’.
R-O intervalı ju’rek aldı ha’m ju’rek qarınshası jag’dayın bildiriwshi interval bolıp onda ju’rek aldınan qozıwdın’ ju’rek qarınshasına qarap o’tiw tezligin bildiredi. Onın’ uzaqlıg’ı 0,12-0,20 sek.
T - intervalı fiziologiyalıq normada izoliniyadan azg’ana o’zgeriwi mu’mkin.
T-R intervalı ju’rektin’ qısqarıwının’ ulıwma toqtag’an waqtın bildiredi yag’nıy bunı pauza dep ataydı. Bul interval izoelektr liniyasına sa’ykes keledi. Bul waqıtta ju’rek o’z jumısın qaytadan baslawg’a iykemlesedi ha’m qaytadan R-O O-R- -T- intervalları baslanadı.
O-T intervalı ju’rektin’ elektrik sistola jag’dayı dep ataladı. Onın’ uzaqlıg’ı 0,35-04 sek. dawam etedi.