Bilimdi akparattandyru indd

8.3 Оқу ақпаратын гипермəтін түрінде келтіру
Білім беруші мультимедиа ресурстарды құрастыруда 
гипермəтіндік технологиялардың қолданылуы тезаурустар-
ды құрудың сипатталған жолдарымен тығыз байланысты болуы 
мүмкін. Глоссаримен (əліпбилік тізіммен), түсініктермен жəне 
қосымша гипермедиа-ақпараттармен жабдықталған түсініктер ие-
рархиялары білім беру облысының тезаурустары болып табылады. 
Бұндай тезаурус тəжірибе жүзінде гипермедиа-құралдардың тезау-
русымен толығымен сəйкес келеді: екі жағдайда да біз түсініктің 
көптігімен, олардың арасындағы байланыстар жəне кейбір қосымша 
ақпараттармен жұмыс жасаймыз. 
Осыған байланысты білім берудегі гипермедиа ресурстардың 
қабылдану үдерісі (дəстүрлі «қағаз» оқулығы) барын-
ша құрастырылған жəне ақпараттық мақаламен байланысты 
ағаштың əрбір төбесіне арналған генерациямен иерархиялық 

---

266
құрылымның айналып өту үдерісіне берілген иерархия 
қаңқасына сəкес гиперсілтемеден (тезаурус түсінігі арасындағы 
байланыс) жəне қосымша мультимедиа файлдарда ұсынылған 
ақпараттан компьютерлік өңдеуге (тезаурус түсінігі) келуі 
мүмкін. Бұл жағдайда иерархия төбесінің атауы өз кезегінде 
сəйкестендірілген ақпараттық мақаланың атауымен бірдей болатын 
гипермəтіннің тезарустық мақаласының кіріспесімен сəйкес келуі 
керек. 
Иерархия мен əліпбилік тізімнің құрастырылуы мен түзетілуі 
кезінде білім беру облысы түсінігін анықтауға арналған шектеусіз 
атаулар қолданылуы мүмкін. Олардың ішіне сөздер, фразалар жəне 
де мағынасы бойыншы аяқталған сөйлемдер де кіреді. Бұл жағдайда 
дəл осы төбелердің «көп сөзді» атауы тезаурустік жəне ақпараттық 
гипермəтіндік мақалалар кіріспесіне арналып қолданылады. 
Құрамында көптеген түсініктер мен олардың арасындағы 
байланыс кіретін білім беру облысының тезаурусы оқу үдерісі 
нəтижесінде оқушыға жететін мағыналық негізді ұсынады. Бұл бай-
ланыста мультимедиа ресурстарды қоса кез келген оқу құралының 
мазмұны берілген ақпараттық иерархиямен қатаң сəйкестігі түрінде 
құрастырылуы керек. Дегенмен іс-тəжірибе қалыпты оқу үдерісіне 
бұл жеткіліксіз екендігін көрсетеді. Білім беру облысы тезаурусын-
да болатын ақпараттық қордың ерекшелігі оқушыларға жеткізілетін 
қосымша оқу мультимедиа ресурстары қажет. Бұл ретте осын-
дай мультимедиа материалдың мазмұны, көлемі мен түрі білім 
беру облысының ерекшелігіне ғана тəуелді емес, сонымен қатар 
оқушылардың жеке тұлғалық мүмкіндіктеріне тəуелді түрде өзгеруі 
керек. 
Иерархиялық құрылымның гипермедиа жəне мультимедиа 
қағидасы бойынша құралған түрлі ақпараттық объектілермен 
толықтырылуы қажет. Анық айтар болсақ иерархиялық 
құрылымның əрбір төбесі құрамына төбемен байланыс-
тырылған төбе параметрлері, түсініктемелер жəне көптеген 
қосымша файлдар кіретін бірнеше атрибуттарға ие. Қосымша 
ретінде барлық ақпараттық форматтардың файлдары болады 
жəне өзінің құрамына мультимедиа ақпарат-қарапайым немесе 
форматталған мəтін, бейнелер, сұлбалар, кестелер, диаграммалар, 
суреттер, аудио немесе бейне жазбалар, сұрақтар немесе тесттер 
жауаптары жəне т.б. кіреді. Қосылған файлдардың болуы немесе 
болмауы түсінік құрылымында бейнеленбейді, бірақ оның тобында 

---

267
білім беру мультимедиа ресурстарын жасауға қажетті ақпараттық 
кешендер жүйесін ұсынады. Қосылған файлдардың құрауыштары 
иерарзияның берілген түсінігіне сəйкестендірілген мультиме-
диа ресурстың гипермедиа беттерінің мазмұнын құрастыруда 
қолданылады. 
Кез келген гипермедиа ресурстарға қойылған тезаурустар 
көмегімен жасалған стандарттық талаптардан басқа иерархияны 
өңдеуде жасалатын мамандандырылған талаптарға да бағынуы 
тиіс. Жеке алғанда гипермедиа құралдарды ақпараттық беттер-
мен немесе индекспен қоса құралды мазмұнды толықтыру құрамы 
бар беттер барлық білім беру мультимедиа ресурстары беттерінің 
кіріспе иерархиясын жəне жіктелген мазмұндамасы да қатысу 
керек. Бұндай иерархияның əрбір элементі жасалатын мульти-
медиа құралдардың сəйкестендірілген бетінің гиперсілтемесі болу 
керек. 
Білім берудегі гипермедиа құралдардың құрылуы кезінде 
оның жəне гипермəтіндік навигация жүйесін құрастыратын басқа 
құралдардың беттерінің құрастырылу ерекшеліктері көрсетілген. 
Əрбір гипермедиа бет кіріспесінде иерархиялық құрылым төбесіне 
сəйкес келетін білім беру облысы тезаурусының элементі болып 
табылатын ат жарияланады. Мультимедиа құралдары бойынша 
навигациялауға ұсынылған барлық гиперсілтемелер экранда негізгі 
3 топқа топтастырылуы қажет. 
Олардың біріншісі