Bilimdi akparattandyru indd

3-сурет. 
Информатика курсының жалпы білім беру түсінігінің граф 
түрінде ұсынылуы
Мектеп математикасының негізгі түсінігін көрсететін графтың 
басқа мысалы келесі кестеде көрсетілген. Ол жерде мындай 
түсініктердің өзара байланысы көрсетілген: “Сандық мағыналар”, 
“Арифметикалық ұғымдар”, “Қарапайым бөлшектер”, “Нату-
рал сандар”, “Бүтін сандар”, “Ондық бөлшектер”, “Қосу”, “Ше-
геру”, “Бөлу”, “Көбейту”. Əрине құрылымның басқа белгілеріне 
негізделген түсініктердің берілгендерін байланыстыратын басқа да 
құрылымның құрастырылуы мүмкін. 
Білім беру облысы мазмұнының граф түрінде ұсынылуы 
оқу мазмұнын жасаумен айналысатын мамандарға арналған 
түсініктердің байланысы туралы кең көлемді ақпарат бере алады. 
Берілген ақпараттық құрылым граф түсінігінде бар конкретизация 
жолымен сол немесе одан да басқа мультимедиа ресурстарға оңай 
ауысатын, сонымен қатар түсіндіру, тапсырма, тест, тəжірибелік 
тапсырмалар жəне т.б. түріндегі оқу материалына сəйкес келетін 
төбелердің толықтырылуымен жақсы негіз немесе «қаңқа» бола ала-
ды. 

---

264
Сандық
мағыналар
Натурал
сандар
Арифметикалық
ұғымдар
Шегеру
Ондық
бөлшектер
Көбейту
Қарапайым
бөлшектер
Қосу
Бүтін
сандар
Бөлу
4-сурет. 
Мектеп математика курсы түсінігінің граф түрінде ұсынылуы
Графта айнымалылардың бар болуы оның өңделуін, соны-
мен қатар түсінігін қатты күрделендіреді. Айнымалылар граф 
құрылымын құртады, «жалпыдан» «жекеге» жəне «қарапайымнан» 
«күрделіге» өту туралы бұрын құрылған стереотиптерді бөледі, ал 
бұл қағидалар оқу үдерісінің əдістемесі негізінде дəстүрлі түрде 
жатыр. Айнымалылардың оқу мазмұнында немесе оқу мульти-
медиа құралында болуы кейбір түсініктерді оның анықтамасына 
сүйенбей меңгеруді бастай отырып жəне одан кейінгі түсініктерді 
меңгере отырып, оқушы оқып кеткен материалына қайта оралуына 
əкеліп соғуы мүмкін. Бұндай жағдайда оқу материалын мазмұндау 
логикасының бар болуы туралы жалғыз сұрақ туындайды. Одан 
басқа циклдарға ие графтар ереше бойынша өңделуге нашар 
беріледі. Барлық төбелерді кезегімен қарастырумен байланысты 
ақпараттық құрылымның элементарлық аралауы бұндай жағдайда 
қатты қиындатылған. 
Айнымалылардың жойылуына алып келетін графтарды 
өзгертудің бірнеше əдістері бар. Олардың қатарында мардым-
сыз байланыстарды жаратпау, циклдық құрылымды бір төбеге 
біріктіру жəне сəйкес түсініктің қайта құрастырылуы, түсінік 
пен басқа да тəсілдердің байланысу негізінде жататын белгінің 
өзгеруі. 

---

265
Білім беру облысында тезаурустардың ұсынылуымен 
байланыстырылған графтарда айнымалылардың бар болуына шек-
теу енгізу əрекеті құрылым - ағаш немесе иерархиялар ақпаратын 
сақтауға қолайлы анықтамаға əкеледі. Ағашты (иерархияны) айны-
малылары жоқ байланысу графы ретінде анықтайық. Қорыта кел-
генде ағаштың кейбір төбесінен бағыт бойынша жылжи отырып 
біз оған қайта оралмаймыз, сəйкестендірілген мультимедиа 
құралдарын қолданумен оқытудың кезектес мінездемесіне сəйкес 
келеді. Бұл кезде берілген төбемен байланысты бір төбеден келесі 
бірнеше төбеге өту мүмкіндігі қалады. «Ағаш» түсінігі үшін 
берілген төбемен байланыса алатын төбе санына ешқандай да шек-
теу қойылмайды.
«Ата-ана төбесі ұлдарын теруді тудырады» қағидасы бойынша 
байланыс тудыратын иерархиялар тезаурусты жəне білім беру об-
лысы мазмұнының көпшілігін қарапайым түрде аппроксимация жа-
сайды. Иерархия ағаштары тезаурусқа кіретін түсініктің логикалық 
бағыныштылығын анық көрсетеді, «жалпы-жеке» қатынасы, төменгі 
деңгейдегі түсінік арқылы түсінікті нақтылау əдістері туралы сөз 
қозғауға мүмкіндік береді жəне іс-тəжірибеде жалпы орта білім 
беру жүйесіне арналған мультимедиа құралдарын мазмұнды түрде 
толықтыруға мүмкіндік береді.