Bilim sohasi

Tarbiya vositasi tarbiya metodi bilan birgalikda qo‘llanilib, uning samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Ta’lim vositalari singari, tarbiya vositalariga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, ko‘rgazmali qurollar, o‘quv–uslubiy qo‘llanmalar, badiiy asarlar, teleko‘rsatuv va radioeshittirishlarni ham kiritishimiz mumkin.

O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov qalamiga mansub quyidagi satrlarda tarbiya vositalariga aniq misollarni ko‘rish mumkin: “...xonadondagi har bir narsa – daraxt va o‘simliklar bo‘ladimi, turli o‘yinchoqlar, uy hayvonlari bo‘ladimi – bularning barchasi bolaning ko‘ziga go‘yoki beqiyos mo‘jiza bo‘lib ko‘rinadi va shu tariqa u yorug‘ dunyoni o‘zi uchun kashf qiladi”.³⁵

Tarbiya metodlari va vositalaridan samarali foydalanish har bir pedagogning mahoratiga bog‘liq. Barcha metodlar ham pedagoglar tomonidan bir xil darajada qo‘llanilmaydi va kutilgan natijani bermaydi. Erishilgan tarbiyaviy natija tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning individual – psixologik xususiyatlariga bevosita bog‘liqdir.

Metod bir martalik ta’sir bo‘lsa, vosita – bu metodlar yig‘indisidir. Vosita bu usul emas, ammo metod ham emas. Masalan, mehnat – tarbiya vositasi, ammo mehnat natijasini baholash, uning samaradorligini oshirish yuzasidan ko‘rsatmalar berish – bu usuldir. Keng ma’noda so‘z – tarbiya vositasi, ammo iqtibos, izoh, taqqoslash yoki tanqid – bu usuldir. Metodning tarkibida usullar va vositalar albatta mavjud bo‘lgani bois, ayrim hollarda tarbiya metodlari tarbiyaviy maqsadga erishish yo‘lidagi usullar va vositalar sifatida izohlanadi. Tarbiya metodlarining turlariga to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, G.I.Shukin, Yu.K.Babanskiy, I.P.Podlasiylarning fikriga qo‘shilgan holda ularni tarbiyaning maqsadi sari yo‘nalganligiga qarab turlash eng qulay deb hisoblaymiz.³⁶ Bular quyidagilar:

1. 
   Shaxsning ongini shakllantiruvchi metodlar.
   
2. 
   Faoliyatni tashkil etish va ijobiy xulq-atvor tajribasini shakllantirish metodlari.
   
3. 
   Xulq-atvor va faoliyatni rag‘batlantirish metodlari.
   

Darhaqiqat, tarbiya metodlarining maqsadiga qarab turlanishi bizga ularning o‘zaro bog‘liqligini, umumiy va o‘ziga xos jihatlarini yanada yaqqol tasavvur qilish imkoniyatini beradi.