|
,,Uzoqroq", ,,yaqin", ,,uzoq" so'zlari haqida tasavvur hosil qilish. Bolalar ,,yaqinroq", ,,uzoqroq", ,,yaqin", ,,uzoq" so'zlari haqidagi, tasavvurlarga o'yinchoqlar va narsalar bilan u yoki bu ishlarni bajarish davomida ega bo'ladilar. ,,Kimning koptogi uzoqroqqa yumaladi?, Qani, kim uzoqqa otdi?" — kabi savollar bolalar e'tiborini masofaga jalb etadi. Ular yaqinroq, uzoqroq, yaqin,
uzoq kabi so'zlarning ma'nosini asta-sekin o'zlashtira boradilar.
Qog'oz varag'ida va stol yuzasida tasavvur qila bilishga o'rgatish.
O'rta guruhdagi matematika mashg'ulotlarida bolalarda qog'oz varag'ida va stol yuzasi ustida tasavvur qilishni o'stirishga katta e'tibor beriladi. Birinchi mashg'ulotlardan boshlaboq ularga sanoq kartochkasining yuqorigi va pastki doskasini topish, ma'lum miqdordagi predmetlarni yuqoriga hamda pastga yoki chap va o'ngga terib qo'yish topshiriladi.
Stol ustida geometrik figuralarning fazoviy joylanishini aniq
belgilashga, joylanishni eslab qayta tiklashga bolalarni rgatish maqsadida maxsus mashg'ulotlar o'tkaziladi. Namuna ma’lum tartibda ko'rib chiqiladi.
7-8 Mavzu: Bolalarning tevarak atrofidagi fazoda mo‘ljal olishni o‘zlashtirish. Ko‘rib idrok qilish va o‘lchash asosida fazoni idrok etishi
Reja:
Bolalarning predmetlarga nisbatan mo‘ljal olishni o‘zlashtirishi.
Bolalarning tevarak atrofidagi fazoda joyni bilish.
Bolalarning ko‘rib idrok qilishi
4. O‘lchash asosida fazoni idrok etishi
5-6 yoshdan bolalarda chap va o'ng qo'lni farq qilish, o'ziga nisbatan narsalar qay yo'nalishda (yuqorida, pastda, oldinda, orqada, chapda, o'ngda) joylashganini aniqlash ko'nikmasi mustahkamlanib boriladi. Shu maqsadda o'rta guruh bolalari uchun tavsiya etilgan o'yin mashqlari qo'llaniladi. Kim qayerda turibdi, top?, Nima qayerda, top?, Qo'ng'iroq qayerda chalindi, top? va
boshqalar. Bu o'yinlarni matematika mashg'ulotlarida, shuningdek, o'yin vaqtida ham o'tkazish mumkin. Bu narsalar sonning ortishi bilan ifodalanib, bunda bola aniqlashi mumkin bo'lgan joy, shuningdek, bola bilan narsa o'rtasidagi masofa nazarda tutiladi. Bolalarni asta-sekin o'zlaridan uncha uzoq bo'lmagan masofada
turgan har qanday narsaning yo'nalishini aniqlashga o'rgatilib boriladi. Bolalarga narsalarga nisbatan qay yo'nalishda ekanligini aniqlashni o'rgatibgina qolmay, balki aytilgan vaziyatni mustaqil ravishda vujudga keltirishga ham o'rgatiladi. Masalan: ,,Shunday, Jahongir orqangda, Jasur esa oldingda bo'lsin, chap
ornoningda stol, o'ng tomoningda doska bo'lsin". Pedagog (tarbiyachi) harakatlar yo'nalishini aniq belgilash uchun musiqa, Jisrnoniy tarbiya mashg'ulotlarida qo'shimcha foydalanadi. Balandga, oldinga, orqaga, chapga, o'ngga va hokazo.
Mo'ljal olishga old topshiriqlar soni asta-sekin oshirib boriljk takliflar tartibi ham o'zgartiriladi. Avval bolalar faqat juft, oldinga-orqaga, o'ngga-chapga kabi yo'nalishlarni aniqlasa keyinchalik esa ular yo'nalishlarni xohlagan: oldinga-o'ngga chapga-orqaga va hokazo tartibda bajaradilar. Bolalarning piyoda yuruvchilarning o'ng va chap yo'nalishlarini mo'ljal qila olish ko'nikmasi bilan bog'liq bo'lgan ko'chada yurish qoidasini egallab olishlari uchun quyidagi o'yinlar tavsiya etiladi: ,,Ko'chadan kesib o'tish qoidasi”ga rioya qilish va hokazo.
Bolalarni aytilganlar bo'yicha harakat qilib, yo'nalishlarni aniqlashga o'rgatish muhimdir. Shu maqsadda quyidagi o'yinlar tavsiya etiladi: ,,Nog'orani chal". Bolalar tarbiyachining ko'rsatrna siga binoan ko'zni yumib, narsa tomon boradilar: ,,Oldinga ikki qadam tashla, chapga buril, uch qadam tashla" va hokazo". Avval topshiriqlar sonini 2-3 ta bilan cheklash, keyinroq esa ularning
sonini 4-5 tagacha yetkazish mumkin. Bolalar narsalarning qog'oz varag'iga, polga, joyga nisbatan joylashishini bildiruvchi aniq so'zlardan foydalanishlari kerak. Bolalar matematika mashg'u lotlarida u yoki bu fazoviy bog'lanish hamda munosabatlar haqida dastlabki tasavvurlarni hosil qiladilar. Ular kun davomida xilma-xil faoliyat turlari aks ettirilgan rasm va fotosuratlardan foyda-
lanadilar: o'rin-ko'rpalarni yig'ish, ertalabki gimnastika, yuvi: ertalabki nonushta va hokazolar. Sutka, qismlar haqidagi tasavvurlarni aniqlashda didaktik o'yinlar, masalan, ,,Tun va kun" o'yini yordam beradi.
,,Kecha", ,,bugun", ,,ertaga" kabi vaqt belgilarining o'zga ruvchanligi va nisbiyligi bolalarga ularni o'zgartirishlarida qichilik tug'diradi. Besh yoshli bolalar bu so'zlarni yanglishtir Pedagog (tarbiyachi) muayyan so'zlarning mazmun ahami;
ochib berish uchun bolalarga quyidagi savollarni beradi: bilan kecha qayerda bo'ldik?", ,,Saylga qachon borgan e ,,Bugun qanday mashg'ulot o'tamiz?", ,,Bizda rasm bo'yicha mashg'ulot qachon bo'ladi?" va hokazo.
Bolalar aylana bo'lib turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla vaqtni aytib, koptokni tashlaydi. Kim koptokni ushlab olsa, bola biror sonni aytib, koptokni boshqa bolaga uzatadi. Kim koushlab olsa, o'sha bola tegishli vaqtni aytadi. asalan, tarbikoptokni tashlab: ,,Biz tabiatda sayr deydi. Bola esa ko’l bilan ushlab olib: „ Kecha" — deb jumlani tugatadi. „ Matematika bo'yicha mashg'ulot.. bo'ladi", ,,bugun". ,,Biz.. rasm chizamiz" va hokazo.
Mashg'ulotlardan birida bolalar odamlar so'zlashuvda ishlata digan kun so'zi biri ikkinchisi bilan almashinib turishini bilib oladilar. Shunday kunlardan yettitasi bir haftani tashkil etadi. Hafta kunlarining izchilligi har doim birdek: dushanba, seshanba, chorshanba...
Bolalar hafta kunlarining nomini faoliyatining aniq mazmuni VVan bog'laydilar. (Chorshanba kunlari bizda matematika vajismoniy tarbiya mashg'ilotlari, payshanba kunlari...)
Endilikda bolalar har kuni ertalab hafta kunlarining nomini, stluningdek, kecha haftaning qaysi kuni, ertaga qaysi kuni ekanligini Matematika mashg'ulotlarida vaqti-vaqti bilan bolalarga hi kunlarini tartibi bilan aytish taklif etiladi. Aytilgan kundan oljj va keyin qanday kun kelishini aytish. Pedagog (tarbiyachi): ,,Qaysi kunlari rasm chizish mashg'uloti? Muzika mashg'uloti-chi?
Chorshanba kuni qayerga borgan edik?", — kabi savollarn almashtirib turadi.
Hafta kunlarining almashinishini kuzatib borish bolalarda rorli vaqtning o'zgaruvchanligi haqida tushuncha hosil bo'lishiga harakat mazmunini: kun ketidan kun, hafta ketidan hafta kelishini ochib berishga imkon yaratadi.
Shu bilan bir qatorda bolalarga, tarixiy obidalar va ularni ertalab quyosh nurida tovlanib chiroy berishi, kun bo'yi paxta dalasida paxta terish, bog'da uzum yoki mevalar terish, uy jihozlari, ishlatiladigan asboblar, respublikamiz markazida joylashgan Alisher Navoiy haykalining tungi yog'dusi to'g'risida suhbat mazmunida matematik tushunchalar tivojlantirilishi mustahkamlanadi. Bolalar bilan rasmlar orq'ali matematik tushunchalarni rivojlantiradigan suhbat olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
