Bibliografiya lat p65

So‘zboshida qo‘llanmaning dasturi yoritiladi. Bunda mavzu
asoslanadi, matbuot mahsulotining turi, xarakteri, kitobxonlik
guruhi, maqsadi, asosiy bo‘limlari va yordamchi ma’lumotlar
beriladi. Kitobxonlik guruhi haqida berilgan ma’lumot muhim.
Ba’zida qo‘llanmada kitobxonlik guruhi aniq ko‘rsatilmaydi. Bunda
kutubxonachi o‘zi qo‘llanma bilan tanishib, qaysi kitobxonga
tavsiya etish kerakligini aniqlab oladi. So‘zboshida yana materiallarni
yig‘ish qay davrda tugaganligi haqida ma’lumot beradi. Bu yangi
adabiyotlarni tavsiya etish uchun zarur. Mundarija qo‘llanmaning
tuzilishi haqida ma’lumot beradi. Asosan, qo‘llanmalar ikki

---

173
qismdan iborat bo‘ladi: asosiy va yordamchi. Asosiy qismi matbuot
asarlarining bibliografik yozuvlaridan tashkil topadi. Ularning
joylashtirilishi qo‘llanmaning xarakteriga, maqsadiga, tanlangan
adabiyotlarning yo‘nalishiga, kitobxonlar guruhi va mavzuning
xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi. Mavzuli ko‘rsatkichlarda adabiyotlar
bir-biriga bog‘liq masalalar bo‘yicha guruhlashtiriladi. Shaxslarga
oid ko‘rsatkichlarda shaxslar familiyasining alifbosi tartibida yoki
hayoti va ijodining xronologiyasi tartibida joylashtiriladi. Mam-
lakatshunoslik masalalariga oid ko‘rsatkichlarda adabiyotlar mam-
lakatlar, shahar va tumanlar bo‘yicha joylashtiriladi. Òavsiya
ko‘rsatkichlarida bibliografik yozuvlarning mantiqan joylashishini
e’tiborga olish kerak.
Bibliografik nashrning yordamchi qismi so‘zboshidan,
kutubxonachi yoki kitobxonga murojaat qismidan va yordamchi
ko‘rsatkichlardan iborat bo‘ladi. Qo‘llanmaning maqsadi va matbuot
asarlarining mazmuniga ko‘ra mualliflar, ismlar, geografik,
mavzuli, predmet yoki xronologik va badiiy asarlar nomlarining
alifboli yordamchi ko‘rsatkichlari beriladi. Ular o‘ziga yarasha
yo‘l ko‘rsatkichi bo‘lib, qo‘llanmaning biror qismiga yo‘naltiradi.
Masalan, agar qo‘llanmadagi yozuvlar sistemali tartibda joylash-
tirilgan bo‘lsa, predmet ko‘rsatkichi beriladi. Mamlakatshunoslik
va o‘lkashunoslik xarakteridagi qo‘llanmalarda geografik nomlar
ko‘rsatkichi beriladi. Ayrim shaxslarga bag‘ishlangan yoki mavzuli
qo‘llanmalarda ismlar, mavzuli asarlar nomlarining alifboli yor-
damchi ko‘rsatkichi beriladi.
Qo‘llanmalar mazmunini o‘rganish bibliografik yozuvlarni,
bo‘limlarga berilgan kirish va tushuntirish matnlari, bo‘limlar va
bo‘limchalarni ko‘rib chiqish jarayoni bilan tugaydi. Qo‘llanmada
adabiyotlarga berilgan annotatsiyalarni ham diqqat bilan ko‘rib
chiqish, ularning qay darajada asar mazmunini yoritib berganiga
e’tiborni qaratish kerak. Qo‘llanmaning mazmuniga ko‘ra shu
sohaga oid mutaxassislarning fikrini bilish ham muhim aha-
miyatga ega.
Bibliografik guruhlashtirish vazifasi qo‘llanmaning tuzilishini
tanlash, asosiy bo‘lim va bo‘limchalarini aniqlash, ularning ketma-
ketligini belgilashdan iborat. Bu kitobxonga bibliografik axborotni
mantiqan asoslangan holda yetkazishga olib keladi. Matbuot
asarlarini o‘rganish jarayonida asosiy mavzuni, masalani ajratib
olish, mazmuniga ko‘ra kitoblarni va maqolalarni guruhlashtirish,
har bir bo‘lim va bo‘limchani nomlash, mantiqan ketma-ketlikni

---

174
aniqlash uchun zamin yaratilgan bo‘ladi. Bibliografik qayta ishlash
yoki bibliografik ta’rif berishda har bir matbuot asari haqida uni
o‘rganish jarayonida olingan mulohazalar birlashtiriladi. Har
biriga bibliografik yozuv tayyorlanadi, annotatsiya yoziladi.
So‘zboshi va boshqa yordamchi elementlarni tayyorlashning asosiy
vazifasi kitobxonlarga tuzuvchining fikrini yetkazish, mustaqil
ravishda qo‘llanmadan foydalanishga yo‘llashdir. Buning uchun
mavzuning dolzarbligi, ahamiyati, qo‘llanmaning o‘ziga xos
tomonlarini ochib berish lozim. Òahlil qilish va bibliografik
qo‘llanmani rasmiylashtirish, yakunlovchi bosqichda barcha matn
qaytadan ko‘rib, ilmiy, adabiy va bibliografik tahlil qilib chiqiladi.
Yo‘l qo‘yilgan xatolar tuzatiladi, kamchiliklar to‘ldiriladi,
qo‘shimchalar kiritish, sarvarag‘ini bezash, boshqa yordamchi
elementlarni kiritish, muqova ko‘rinishini tayyorlash, so‘zboshi,
kirish so‘zi, xulosa kabi elementlarni joylashtirish, illustratsiyalar
joyini belgilash mumkin.