Bezovta etuvchi bo`yicha sathni barqarorlashtirish tizimi

barqarorlik kriteriylari
deyiladi.
Avtomatik boshqarish nazariyasida quyidagi barqarorlik kriteriysi
mavjud: Raus-Gurvitsning algebraik kriteriysi, Mixaylov va Naykvistning
chastotali kriteriylari.
Barcha kriteriylar matematik jihatdan teng kuchli va xarakteristik
tenglama ildizlari chap yarim tekislikda yotadimi yoki yo‘qmi degan savolga
javob beradi. Biroq bu kriteriylaming asosiy afzalligi faqat bundagina emas.
Ular nobarqarorlikning asosiy sabablarini tushuntirib berish, sistema
parametrlarini (yoki xarakteristik tenglama koeffitsiyentlarini) barqarorlikka
ta'sirini o'rganish hamda o‘rganilayotgan parametrlar fazosida yoki
tekisligida barqarorlik sohalarini aniqlash imkonini beradi.

---

Sath datchiklari va ularning ish prinsiplari
Qishloq va suv xo‘jaligida suyuqliq va maxsulotlar sathini aniqlash
maqsadida qalqovichli (po‘kakli), gidrostatik va elektrodli sath datchiklari
qo‘llaniladi.
Qalqovichli datchiklar suyuqlik sathi o‘zgarishini qabul qiladigan
qalqovichdan va chiqish elektr signaliga o‘zgartiradigan elementdan tashkil
topgan bo‘ladi. O‘zgartirgichlar sifatida aktiv yoki induktiv datchiklar
ishlatiladi. Quyidagi rasmda potensiometrik o‘zgartirgichli qalqovichli sath
datchigining sxemasi ko‘rsatilgan. Yengil qalqovichli (1) bilan potensiometrik
datchikning (3) bog`lanishi blok (4) orqali o‘tkazilgan tros (2) yordamida
amalga oshiriladi. Qalqovichning og`irligi yuk (5) bilan moslashtirib boriladi.

---

Suyuqlik
sathining
xar
qanday
o‘zgarishi sath o‘lchov birligiga moslangan
ikkilamchi o‘lchov asbobidagi kuchlanish
o‘zgarishiga proporsional ravishda ta’sir
qiladi. Qalqovichli sath datchiklari suyuqlik
sathining katta miqdorda o‘zgrishlarini
o‘lchash uchun xizmat qiladi. Ularning
asosiy
kamchiligi
qalqovichning
xarakatlanib turishidir.

---

Gidrostatik datchiklarda suyuqlik sathini nazorat qilish maxsus silindrik
idishdagi suyuqlikning gidrostatik og`irligi o‘zgarishiga asoslangan bo‘ladi.
Suyuliq bosimi sathini (h) proporsional bo‘lib,membranani (1) egilishga ta’sir
qiladi va maxsus ko‘mir ustun (2) yordamida
elektr signalga o‘zgartiriladi.Bu signalni sath
birligiga mos ravishda o‘lchov asbobi (P)
yordamida o‘lchab boriladi. Qalqovichli
(poplovikli) va gidrostatik datchiklar suyuqlik
ning sathi bo‘yicha emas, aslida uning massasi
bo‘yicha o‘lchaydi, shuning uchun harorat
ning va suyuqlik tarkibining o‘zgarishi natija
sida o‘lchov xatoliklari kelib chiqadi.

---

Elektrodli datchiklar suyuqlik ichiga
tushiriladigan
bir
va
bir
necha
elektrodlardan tashkil topgan bo‘ladi.
Bunday turdagi datchiklarda suyuqlik
sathining o‘zgarishi natijasida elektrodlar
orasidagi muhitning aktiv va sig`im
o‘tkazuvchanligi
o‘zgaradi.
Suyuqlik
muhitining
aktiv
o‘tkazuvchanligi
o‘zgarishiga asoslangan elektrodli sath
datchigining sxemasi quyidagi rasmda
keltirilgan.

---

Sochiluvchan maxsulotlarni, shu jumladan don maxsulotlarining sathini
nazorat qilish suyuqlik sathini nazorat qilishga nisbatan murakkabrokdir,
chunki bu maxsulotlar anchagina elektr qarshiligiga ega hamda ular don
bunkeri to‘lishi bilan gorizontal tekislik hosil qilmaydi. Bundan tashqari
bunkerlarni don bilan to‘lishida datchiklarning sezgirlik elementlari
shikastlanishi mumkin.
Don sathini elektrodli
datchik yordamida nazorat
qilishning prinsipial sxemasi
quyidagi rasmda keltirilgan.

---

«RUS» sath o‘lchagichi elektr o‘tkazuvchan va elektr o‘tkazmaydigan
suyuqliklarning sathini uzluksiz ravishda uzoq masofadan o‘lchash va uni
chiqishda o‘zgarmas tok signali ko‘rinishiga keltirish uchun mo‘ljallangan. Bu
asbob agressiv va portlash hususiyatiga ega bo‘lgan suyuqliklar muhitida ham
ishlashi mumkin. «RUS» sath o‘lchagichi gidromelioratsiya obyektlarida
texnologik jarayonlarni nazorat qilish va boshqarish, shuningdek, ochiq
kanallarda sath o‘lchash datchigi sifatida ham qo‘llaniladi. «RUS» sath
o‘lchagichi yordamida olingan chiqish signali o‘zgarmas tok signaliga
aylantirilib uni uzoq masofaga uzatish imkonini beradi. Olingan tok signali
statsionar o‘zgartkich orqali chastotaviy yoki kodlashtirilgan signalga
aylantirilib telemexanik sistema orqali dispetcher punktiga uzatilishi mumkin.
E-832 o‘zgartkichi shunday elementlardan biri hisoblanib, u o‘zgarmas tok
signalini chastotaga aylantirib beradi.

---

Sath o‘lchagich tarkibiga birlamchi o‘zgartkich (BO‘) va uzatuvchi o‘lchov
o‘zgartgichi (O‘O‘) kiradi. «RUS» qurilmasining tarkibiy tuzilish sxemasi
quyidagi rasmda ko‘rsatilgan
Birlamchi o‘zgartkich (BO‘) quyidagi elementlardan tashkil topgan:
- sig`imli sezgir element I (yuqori karroziyaga qarshi xususiyatga ega
bo‘lgan fotoplastik izolyatsiyali PNFD nikelli o‘tkazgich).

---

Sezgir elementning o‘lchash uchun ajratilgan qismigacha bo‘lgan sig`im
quyidagicha aniqlanadi:
𝐶
н
= 𝐶
он
+ 𝑘ℎ/𝐻
Birlamchi o‘zgartkich tekshirilayotgan suyuqlik sathini o‘zgarishini
elektr sig`imga (C) aylantirib so‘ngra yana bu signalni o‘zgarmas tokli
kuchlanishga o‘zgartirib berish uchun xizmat qiladi. Uzatuvchi o‘lchov
o‘zgartkichi (O‘O‘) o‘zgarmas tok kuchaytirgichi 5 va chiqish signalini bir
meyorga keltiruvchi kuchaytirgich 6 dan tashkil topgan. Bu o‘zgartkichning
vazifasi: h-sath o‘lchagichning barcha qismlarini barqaror o‘zgarmas
kuchlanish bilan ta’minlash; H-qayta bog`lanish signalini hosil qilish; bir hil
qiymatga ega bo‘lgan o‘zgarmas tokning chiqish signalini hosil qilish.

---

Sxemadagi qayta bog`lanish chiqishdagi tok signalining o‘lchanayotgan
suyuqlikning sathiga nisbatan chiziqli bog`lanishini hosil qiladi. Chiqish
signalini bir mayorga keltiruvchi 6 kuchaytirgichdan olingan signal suyuqlik
sathining h holatiga to‘g`ri proporsional bo‘lib, sath ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Nasos qurilmalarining ish rejimlarini avtomatik boshqarish uchun yopiq
konturli tizimlardan foydalanadi. Ular quyidagi vazifalardan birini hal qilish
uchun mo'ljallangan bo`ladi.
1) gidravlik
tarmoqning ma'lum bir nuqtasida, xususan, keng quvur
tarmog'ining "aytib turuvchi" nuqtasida bosimni barqarorlashtirish. Bunday
tizimlar iste'molchilarni suv bilan ta'minlash uchun qulay shart-sharoitlarni
ta'minlaydi va suv ta'minoti qurilmasining nasos qurilmasi tezligini
kamaytirish orqali bosimni oddiygina pasaytirish variantiga nisbatan
qo'shimcha energiya tejash imkonini beradi.

---

2)
bosimli
va
qabul
qiluvchi
rezervuarlarda
suyuqlik
sathini
barqarorlashtirish. Bunday tizimlardan foydalanish, birinchi navbatda,
texnologik jarayonning me’yoriy borishini ta'minlashi va suyuqlikni tanlash
yoki kirishning o'zgarishi sharoitida favqulodda vaziyatlarning paydo
bo'lishining oldini olishi kerak. Bundan tashqari, qoida tariqasida, energiya
tejovchi effektga erishiladi.
Rezervuarlardagi suyuqlik sathini barqarorlashtirish tizimlari sanoat va
uy-joy kommunal xo'jaligida keng qo'llaniladi.
Agar suyuqlik