o'qu vch ilar to m o n id an o'zlashtiriladi, so ‘z va m atnlar yod olingan
taqdirda ham o'quvchiniki bo'lib qoladi.
Savod o'rgatishning birinchi kunlaridanoq o 'q ish ongli bo'lishi,
bolalarni ongli o'qishga o'rgatish jud a m uhim . S o 'roqlar yordam ida
o'qilganlarni
bola
qanday tushungani
aniqlanadi,
tekshiriladi.
O 'qishd an oldin o 'tkazilgan tayyorlov suhbati h am , o'qilgan m atn y u
zasidan o'tkazilgan suhbat ham shu m aqsadga — ongli o'qishga xizm at
qiladi. Sharoitga qarab, bolalarga nim anidir o 'q ishn i talab qiladigan
m uam m oli holatni yaratish ham zarur. B unday holat „Alifbe “dan
yoki h arf terish m atosidan, o'qiladigan topishm oqdan
foydalanib yoki
m uam m oli savolni keltirib chiqaradigan taxm iniy suhbat yordam ida
hosil qilinishi m um kin. M asalan,
Qishda qushlar qayerga uchib k ela di?
(h arf terish m atosida:
Issiq о ‘Ikalarga uchib ketadi).
M ana shu kabi
tayyorlov m ashg'ulotlari o 'qishning yuqori darajada ongli bo'lishini
ta ’minlaydi.
Ongli o'qishni ifodali o'qishdan ajratib bo'lm aydi. A m m o analitik
o'qishning birinchi bosqichida ifodali o'qish mumkin emas, chunki
bolalar so'zda urg'uli b o 'g 'in n i ajrata olmaydilar,
tugallangan intonatsi-
yani, so'roq ohangini, hatto, orfoepik to 'g 'ri o'qishni ham bilm aydi-
lar. Shuning uchun analitik o'qish bosqichida so'zni yaxlit, orfoepik
qayta o'qish tavsiya qilinadi. Bunday qayta o'qish to'g 'ri intonatsiyaga,
ifodalilikka rioya qilib o'qishga o'rgatibgina qolmay, o'qishning ongli
bo'lishiga ham yordam beradi.
Savod o 'rg a tish n in g b irin c h i d arslariday oq o 'q u v c h ila rg a ta b a -
q alashtirib (differensial) yo ndashish (b u n d a o 'q u v c h ila m in g o 'q ish g a
tayyorgarliklaridagi fikrlar hisobga o lin ad i) am alga oshiriladi.
O 'q ish n in g ongliligini va t a ’sirchanligini t a ’m inlash uchun m atn
m azm u n in i o 'q u v c h ila m in g k o 'rg an -k ech irg an lari,
taassurotlari bilan
bog'lash lozim . S h u n d a o 'q u v c h id a o 'q ish g a, o'rganishga qiziqish
ortadi.
Ongli o 'zlashtirishni am alga oshirishda lug'at ustida ishlash ham
m uhim aham iyat kasb etadi. S o 'zlam in g m a ’nosi ustida to'xtalish,
birinchidan, fikm i oydinlashtirsa, ikkinchi to m on dan m atnni tu sh u n -
ishga ham yordam beradi.
S he’r, tez aytish, topishm oq, qo'sh iq, m aqol, hikmatli so'zlar-
dan o'qitish, yod oldirish ham o 'q u v chilam in g o'qishga qiziqishini
oshiradi, o 'q ish
m alakasini shakllantiradi, xotirasini m ustahkam laydi.
B oshlang'ich sinflarda o'qish darslarining u chdan ikki qismi o'q ish n i
m ashq qilishga ajratilishi lozim.
Y angi m aterial o 'rg an ilad ig a n
o‘qish darsida
asosiy ish tu rla ri
q uyidagilardir:
1. O 'rganiladigan yangi tovushli so 'zn i (shu tovush so 'z boshida,
o 'rta sid a , oxirida kelgan so 'zn i) b o 'g 'in -to v u sh to m o n id an tahlil qi
lish bilan ajratish. Bunda yangi tovush ajratiladigan so'zni o 'q u v ch ilar
rasm asosida o 'zlari tuzgan gapiar ichidan oladilar. T ovushni ajratishda
shu so 'zn in g chizm asi-m odeliga asoslanadilar. T ovushlam i eshitish,
talaffuz qilish, u lam ing artikulatsiyasi (n u tq organlarining tovush
chiqarishdagi ishi) ustida m ashq qilinadi.
2. Kichik va bosh harflar bilan tanishtiriladi. Bo'g'inlar o'qitiladi.
3. S o'zlarni aw al xattaxtadan, keyin ,,Alifbe“ dan o 'qish. H a rf
b o 'g 'in la rid a n h a rf terish kartonida so 'z, so 'z
birikm asi, gap tuzish va
u lam i o 'qish, so 'z m a’nosi ustida ishlash.
4. M atnni o'q ish va tahlil qilish, uni qayta o 'qish, rasm ning m atnga
bog'liqligini belgilash.
5. N u tq o'stirish: lug'atini boyitish, so 'z birikm asi, gap, bog'lanishli
hikoya tuzish.
6. U m um lashtirish: yangi harfni jadvalga qo'yish, yangi o 'rg a
nilgan tovushning unli yoki undosh ekanligini aniqlash, yangi harfni
ilgari o'rganilganlar bilan qiyoslash, tovush va harfning aham iyatini
takrorlash va hokazo.
7. O 'rganilganlarni m ustahkam lash darsida
yangi tovush ajratiladi,
yangi h a rf bilan tanishtirish m ashqidan tashqari, barcha ish turlari-
d an foydalaniladi, shuningdek, q o 'sh im ch a so 'zlar va m atnlar bilan
ishlanadi; m atnni o'q ish va tahlil qilishga, ko'rgazm a vositalar bilan
ishlashga (harfni
terish kartoni, m agnit doskasi, sirli m ato, rasm lar
va boshq.) nutq o'stirishga, o 'y in lar va qiziqarli m ateriallarga, ilgari
o'rganilgan tovushlar va harflam i takrorlab m ustahkam lashga alohida
aham iyat beriladi, tarq atm a m ateriallardan ham foydalaniladi.
8. Birinchi uchragan so 'zlar bilan ishlash: ochiq b o 'g 'in d a d ast
lab undosh, keyin esa unli o'qiladi, yopiq b o 'g 'in d a
esa unli bilan
tugagan ochiq b o 'g 'in n i o 'q ib, keyingi undosh o'q iladi va so'zni yaxlit
o'qishga o'rgatiladi. q u v ch larg a asta-sekin b o 'g 'in lab o 'q ish d an sin-
tetik o'qishga (so'zni butunligicha o 'qishga) tayyorlab boriladi. B unda
yangi so'zni xattaxtada katta bosm a harflar bilan yozish, o'quvchilarga
o 'qitish tavsiya qilinadi. S o 'z shivirlash bilan o'qiladi, kesma harf,
b o 'g 'in bilan yoziladi.
9. Sujetli (rasm ning asosiy m azm unini aks ettiradigan) rasm ga qa
rab
0
‘qituvchi yordam ida, uning yo‘llovchi savollari asosida hikoya
tuzish, u n d an gapni ajratish va tahlil qilish.
Yangi bo ‘g ‘in, so ‘z tuzishda h a rf terish m atosi, m agnit doskasi,
sirli
m ato kabilarning va yangi so ‘zni xattaxtada va daftarda ,,yasash“ ning
aham iyati ju d a katta. O 'qish uchun xilm a-xil bosm a m ateriallar
qanchalik k o 'p bo'lsa, ulardan turli xil m ashqlar tuzishda foydalanilsa,
o ‘qish shunchalik ongli, qiziqarli bo'ladi.
Bola endigina o'qiy boshlagan bosqichda ularni qatorni yo'qotm as-
likka, shuningdek, so'zdagi keyingi harfni, keyingi so'zn i yo'qotm aslikka
o 'rgatish ju d a m uhim dir. Bu vazifani savod o'rgatishning boshlang'ich
bosqichida x atch o'p
Do'stlaringiz bilan baham: 
