Bevosita prukash tizimi, yonilgini 15% tejashga, yonib bo‘lgan

Nazorat uchun savollar:
1. Injektorli dvigatel deb nimaga aytiladi?
2. Injektorli dvigatellarda benzinni purkash tizimi qanday bel- 
gilar asosida xillanadi?
3. Nima uchun elektron purkash tizimi deyiladi?
4. Elektron purkash tizimida yonuvchi aralashmani tayyorlash, 
aralashmani karbyuratorda tayyorlashga nisbatan qanday afzalliklari 
bor?
267

---

5. Bir nuqtaga (markaziy) purkash tizimida yonilg‘i qayerga 
purkaladi?
6. Yonilg‘i ko‘p nuqtali purkash tizimida yonilg‘i qayerga pur­
kaladi?
7. Yonilg4 i silindming ichiga nima yordamida purkaladi?
8. Hozirgi zamon benzinga ishlaydigan dvigatellarda, ayniqsa, 
yengil avtomobillaming dvigatelida yonilg4 ini purkashning qaysi 
xili ko4p qo4llanilmoqda?
9. Yonilg'ini elektron purkash tizimlari necha qismdan iborat?
10. Elektron boshqarish blokining (EBB) vazifasini ayting.
11. Datchiklaming vazifasini ayting.
12. Bajaruvchi qurilmalaming vazifasini ayting.
13. Yonilg'ini purkash necha konturdan iborat?
14. Yuqori bosimli konturga qaysi qismlar kiradi?
15. Past bosimli konturga qaysi qismlar kiradi?
268

---

9-BOB. GAZ YONILG‘ISIGA ISHLOVCHI
DVIGATELLARNING TA’MINLASH TIZIMI
9.1. Gazsimon yonilg‘ilarning xossalari to‘g‘risida umumiy
ma’lumotlar
Xalq xo‘jaligining turli sohalarida gaz yonilg‘isi yildan-yilga 
kengroq qo‘llanilmoqda. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarilishida ham 
gaz, asosan, texnologik jarayonlar (isitishda, issiqxonalarda, qu- 
ritishda, chorvachilik va parrandachilik majmualari)da va maishiy 
ehtiyojlar uchun ishlatilmoqda. Oxirgi 10-15 yillardan boshlab esa 
gaz ichki yonuv dvigatellarida asosiy yonilg‘i o‘miga ham ishlatila 
boshladi.
Dvigatellarda suyuq yonilg‘ilar o‘miga gaz ishlatilganda 
quyidagi afzalliklar kelib chiqadi:
> yonilgi-havo aralashmasiga kerakli nazariy miqdordagi 
havo berilishi shart emas, ya’ni 
a
ning qiymati 1 dan ortmaydi. Bu 
dvigatelning foydali ish koeffitsientini oshishiga olib keladi;
> yonish 
to‘la bo‘lib, 
keraksiz 
yonish mahsulotlari 
(oltingugurtli birikmalar, qurum va tutun) kamroq boiadi;
> atrof-muhitning sovuq sharoitida ham oson yonadi 
(bugiantirishga ehtiyoj yo‘q);
> gazni quvurlar orqali masofalarga uzatish (tashish) oson, 
shuningdek saqlanishi ham qulay;
> neftga qaraganda yer ostidan qazib olish osonroq va 
arzonroq;
> gazni dvigatellarda siqilgan va suyultirilgan holda ishlatish 
mumkin;
> antidetonatsion (detonatsiyaga qarshi) xossalari suyuq 
yonilg‘ilardan yaxshiroq, ya’ni oktan soni yuqoriroq;
> yonish jarayonida suyuqlik (suv) kondensatsiyalanmaydi, 
demak, detallaming yeyilishi va korroziyasi kamayadi;
> dvigatelni to ia qizishini kutmasdan ham ishga tushirib 
yuborish mumkin.
269

---

Yuqorida sanab o‘tilgan, suyuq yonilg‘ilarga nisbatan qator 
afzalliklariga qaramasdan, gaz yonilg4 isining ayrim kamchiliklari 
ham mavjud:
> inson nafas olishi uchun zararli;
> gaz-havo aralashmasi portlashi mumkin;
> yonilg'i tizimidagi ozgina nojipsliklardan ko‘p miqdorda gaz 
chiqib ketishi mumkin;
> suyultirilgan gaz qoilanilganda dvigatelning quwati 6...8 
foizga, siqilgan gaz ishlatilganda esa 18...20 foizga kamayadi.
Yuqoridagi gaz xossalaridan ko'rinadiki, gaz yonilg‘ilari 
yonuvchi aralashma silindr tashqarisida hosil qilinadigan va uchqun 
bilan 
alangalantiriladigan 
dvigatellarda 
qo'llashga 
qulay, 
shuningdek dizellarda ham foydalanish mumkin.
Dvigatellarda ikki xil gazlar qo‘llanilmoqda:
> siqilgan gazlar;
> suyultirilgan gazlar.