Bet-50 guruh Tilovkabilova Mehriniso mavzu: milliy iqtisodiyotning muvozanati

3-VAZIFA

1.Yalpi ichki mahsulotning ishlab chiqarish tarkibi (%)

1-jadval

Ko‘rsatkich-lar	Yillar
	2005	2006	2007	2009	2010	2017	2018	2019	2020
Sanoat	14,1	14,5	15,8	17,5	20,7	23,9	24,1	24,0	25.8
Qishloqxo‘jaligi	30,0	30,1	28,6	26,4	25,0	18,0	17,8	17,5	17.9
Qurilish	5,8	4,9	4,5	4,8	4,9	6,5	6,1	5,9	6.2
Xizmatlarsohasi	38,2	37,9	37,4	37,2	38,4	42.4	44.2	44.9	46.2
Sofsoliqlar	11,9	12,6	13,7	14,1	11,0	9,2	7,8	7,7	8.5

Birinchidan, YAIMning ortishi aholi daromadlarining ortishiga sabab bo‘ladi.

Ikkinchidan, yalpi ichki mahsulot hajmining ortishi natijasida byudjetga kelib tushuvchi soliq tushumlari hajmi ortadi. Bu esa davlat tomonidan aholini ijtimoiy himoya qilish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.

Uchinchidan, YAIM hajmining ortishi natijasida yangi ish o‘rinlari yaratiladi va aholining ish bilan bandligi ortadi.

To‘rtinchidan, YAIM hajmining ortishi natijasida ichki bozorlar to‘ladi va mahsulotlarning narxi bar¬qarorlashadi.

4-VAZIFA

MUAMMOLAR

1-muammo. Nima deb o’ylaysiz, nima uchun tadbirkorlik faoliyati hozirgi kunda iqtisodiy rivojlanishning asosiy faoliyat turi bo’lib qolmoqda?

Kichik biznes ichki bozorni zarur tovar va xizmatlar bilan to`ldiradigan, iqtisodiyotning tarkibiy negizini belgilab beradigan eng muhim sektor hisoblanadi, shuningdek, aholini ish bilan ta'minlashda, uning daromadlarini oshirishda eng asosiy omil va manba bo`lib xizmat qiladi.

Ikkinchidan, hozirgi sharoitda jahon va mintaqaviy bozorlarda raqobat keskinlashib borayotgani hammaga ayon. Aynan kichik biznes o`zining harakatchanligi, kam sarmoya talab qilishi hisobidan ishlab chiqarishni yengilroq va tez modernizatsiya qilish, ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini yangilash imkoniyatiga ega ekani va shu tariqa bozor kon'yunkturasining o`zgaruvchan talablariga yaxshi moslasha olishi bilan e'tiborlidir.

Uchinchidan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik o`sishi bilan mamlakat tayanchi va suyanchi bo`lgan mulkdorlar o`rta sinfini shakllantirish vazifasi bevosita hal etiladi. Umuman aytganda, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik bugungi kunda aholi bandligini ta'minlaydigan va uning asosiy daromad manbai bo`lgan muhim bug`in hisoblanmoqda.

Kichik muammolar:

1. “Tadbirkor” tushunchasining “mulkdor” tushunchasidan farqi nima?

2. “Tadbirkorlik” va “Biznes” tushunchalarining-chi?

`Biznes` - so`zi inglizcha so`z bo`lib, u tadbirkorlik faoliyati yoki boshqacha so`z bilan aytganda kishilarni foyda olishga qaratilgan tadbirkorlik faoliyati

Biznes - bu avvalo ishlab chiqarishni tashkil etish, iqtisodiy faoliyat va munosabatlar, hayotni o`zi so`ngra esa pul ishlash demakdir. Biznes- bu xorijiy so`zdir. U butun dunyo bo`yicha tarqalgandir, undan barcha mamlakatlarda foydalanadilar. O`zbek tilida esa biznes so`zi tadbirkorlik, biznesmen esa tadbirkor demakdir. O`zbekcha so`z xorijiy so`zga to`g`ri keladi, lekin unga qo`shimcha ma'no xam beradi. Bu so`zlarni ortida `ish` ya'ni ish bilan shug`ullanish yoki korxona tashkil qilish yetadi. Shunday qilib, biznes - bu korxona tashkil qilish demakdir (sanoat korxonasi, savdo do`koni, xizmat ko`rsatish korxonasi, auditorlik kontorasi, advokat idorasi, bank va x.k.). Demak, biznes bu yo`q narsadan pul qilish emas, balki murakkab ishlab chiqarishni yoki xizmat ko`rsatishni tashkil etish demakdir. Tadbirkorlik - bu doimo o`z ishining fidoiysi, bilimdonidir. Tadbirkorlik uchun o`qish kerak, nafaqat dastlabki paytlarda, balki tadbirkor bir umir o`qishi, izlanishda bo`lishi kerak.

Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotiga xos iqtisodiy faoliyatdir. Boshqacha aytganda, u muayyan ijtimoiy-iqtisodiy natijaga erishish maqsadida tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va ayirboshlashni tashkil etish bo`yicha mulkdorlarning yoki ular vakillarining ongli va maqsadli iqtisodiy faoliyatidir.

3.Nima uchun tadbirkor tahlika bilan faoliyat ko’rsatadi?

Tavakkalchilik. Tadbirkor o‘z faoliyatini qanchalik puxta rejalashtirishidan qat’i nazar, uning muvaffaqiyatli amalga oshishi kafolatlanmagan.

Faoliyat davomida uning natijasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi juda ko‘p

xavf-xatar (risk)lar paydo bo‘lishi mumkin. Tadbirkor – bu turli xavf-

xatar, muammo va to‘siqlardan cho‘chimasdan, o‘z maqsadiga erishishda

tavakkalchilikka bora oluvchi shaxs hisoblanadi.

2-muammo. Tadbirkorlik faoliyatining u yoki bu shaklining ustunligi nimaga bog’liq?

Kichik muammolar:

1.Qanday sharoit tadbirkorlikning kelib chiqishiga sabab bo’lgan?

2.Tadbirkorlik shakllari bir-biridan qaysi xususiyatlari bilan farq qiladi? YAKKA TARTIBDAGI TADBIRKORLIKNING

AFZALLIKLARI

O‘z faoliyatini mustaqil boshqarish huquqiga egaligi. Yakka tartibdagi tadbirkorlik murakkab boshqaruv tuzilmasiga ega emas. Ya’ni, unda korxonadagi singari direktor, buxgalter kabi lavozimlarni tashkil etish shart emas. Ushbu vazifalarning barchasini yakka tartibdagi tadbirkorning o‘zi bajaradi Ustav fondini shakllantirishning talab etilmasligi. Ya’ni, siz hech qanday mablag‘ni alohida jamg‘armasdan, to‘g‘ridan to‘g‘ri faoliyatingizni boshlashingiz mumkin Alohida yuridik manzilning talab etilmasligi. Siz o‘zingizning doimiy yashash manzilingizni ko‘rsatgan holda yakka tartibdagi tadbirkorlikni ro‘yxatdan o‘tkazishingiz mumkin Hisobotlar topshirishning yengillashtirilgan tartibi qo‘llanilishi. Masalan, qonunchilikka ko‘ra kichik tadbirkorlik subyektlari faqat davlat statistika organlari va davlat soliq xizmati organlariga, yakka tartibdagi tadbirkorlar esa, davlat soliq xizmati organlariga belgilangan shakllarda hisobot taqdim etadi

OILAVIY TADBIRKORLIKNING XUSUSIYATLARI

Oilaviy tadbirkor shaklidagi faoliyatni amalga oshirish qator xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Oilaviy tadbirkor o‘z faoliyatida faqat oila 23 a’zolaridan foydalanish mumkin bo‘lib, tashqaridan xodimlarni yollash huquqiga ega emas. Bu o‘rinda oila a’zolari bo‘lib, asosan, er-xotin, otaonalar va farzandlar hisoblanadi. Oilaviy tadbirkor sifatida ro‘yxatdan o‘tgan oila a’zosi qat’iy belgilangan soliqni to‘lovchi hisoblanadi. Oilaviy tadbirkor oyiga eng kam ish haqidan kam bo‘lmagan miqdorda, oilaning boshqa a’zolari esa eng kam ish haqining 50 foizi miqdorida sug‘urta badallarini to‘laydilar.

3-muammo. Nima uchun kapital doimo doiraviy aylanishda bo’ladi?

. Sarflangan Aylanma kapital miqdori kapi-talning doiraviy aylanishi oxi-rida tovar sotilishi bilan pul shaklida ishlab chiqaruvchi qo‘liga qaytadi

Kichik muammolar:

1. Asosiy va aylanma kapitalning o’zi nima? Asosiy kapital – ishlab chiqarish jarayonida bir nеchta doiraviy aylanishlar davomida qatnashadi, o’zining qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotga (xizmatga) bo’lib-bo’lib, asta-sеkinlik bilan o’tkazib boradi va bir nеcha yillik xizmat muddati davomida ashyoviy-buyum shaklini o’zgartirmaydi.

Aylanma kapital – bir doiraviy aylanish davomida to’liq istе’mol qilinadi,

o’zining qiymatini ishlab chiqarish natijalariga to’liq o’tkazadi va ashyoviy-

buyum shaklini ham yo’qotadi.

2. Ular o’rtasidagi nisbat nimaga bog’liq?

3. Amortizatsiya fondidan qanday foydalanish samaraliroq? Ma’naviy  eskirishning  ikkinchi  turida  ancha  mukammal,  arzon  va  unumli 

mashinalarning  ishlab  chiqarishga  kirib  kеlishi  bilan  ilgari  o’rnatilgan  mеhnat vositalaridan  foydalanish  maqsadga  muvofiq  bo’lmay  qoladi  va  natijada  ular yangilari  bilan  almashtiriladi.  Ma’naviy  eskirishdan  ko’riladigan  zararning  oldini  olishning asosiy yo’li mеhnat qurollaridan ancha samarali foydalanish hisoblanadi. 

5-VAZIFA

Savollar:

1. Ishlab chiqarish muvozanatli hajmini aniqlashning qaysi usullarini bilasiz? Iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashda asosan ikkita o’zaro bog’liq usuldan foydalaniladi: 1) yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash usuli; 2) jamg’arma va invеstitsiyalarni taqqoslash usuli. Shuningdеk, iqtisodiy muvozanat darajasini aniqlashning balans, xarajat va natijalarni taqqoslash kabi usullari ham qo’llaniladi.

2. Uning Klassik va Keynischa modellarining mazmuni nimadan iborat? Klassik nazariya qarashlariga ko’ra, jamg’arma invеstitsiya manbai bo’lib, jamg’armaga nisbatan moyillikning yuqori darajasi muqarrar ravishda iqtisodiyotning yuksalishiga olib kеladi.

Kеynscha nazariya esa klassik talqinga qarshi chiqib, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda bu jarayon o’zgacha kеchishi ta’kidlanadi. Chunki, rivojlangan mamlakatlarda jamg’armaga bo’lgan intilish invеstitsiyalashga bo’lgan intilishdan jadalroq borib, u quyidagi sabablar bilan izohlanadi:

Birinchidan, yuqori foyda kеltiruvchi kapital qo’yilmalarning muqobil imkoniyatlari qisqarib boradi. Natijada kapital jamg’arishning o’sishi bilan uning amal qilishining kеyingi qo’shilgan samaradorligi pasayib boradi.

Ikkinchidan, rivojlangan mamlakatlarda daromadlarning o’sishi bilan jamg’armaning ulushi oshib boradi. Shunga ko’ra, jamg’arma hajmi invеstitsiya sarflari hajmidan oshib kеtsa, jamg’arma egalari muvaffaqiyatsizlikka duchor bo’ladilar. Bu holatni iqtisodiy adabiyotlarda «tеjamkorlik paradoksi» tushunchasi orqali izohlanadi.

• 
  3. O‘zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash vazifalari nimadan iborat?
  mamlakatda mavjud bo’lgan iqtisodiy rеsurslardan samarali foydalangan holda jamiyatning ehtiyojlarini to’laroq qondirib borish;
  

• to’la bandlilikka erishish, ya’ni mеhnat qilishga layoqatli bo’lgan va ishlashni xohlaganlarni to’liq va samarali ish bilan ta’minlash;

  
  

• narx-navoning nisbiy barqarorligiga erishish va uni inflyatsiya ta’siridan xoli qilish;

  
  

• iqtisodiyotning bir maromda o’sib borishini yetarli darajada invеstitsiya bilan ta’minlash va muomaladagi pul massasiga bog’lab borish;

  
  

• eksport va importni muvofiqlashtirish asosida tashqi savdo balansining faolligiga erishish.