Berdoq nomidagi qoraqalpoq davlat universiti


Mavzu: Turkistonning Rossiyasi tomonidan bosib olinishi va O’rta Osiyo



Download 3,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet121/152
Sana11.09.2021
Hajmi3,39 Mb.
#171277
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   152
Bog'liq
Tarixiy geog-UUM uzb 2019-20

 
Mavzu: Turkistonning Rossiyasi tomonidan bosib olinishi va O’rta Osiyo 
siyosiy-hududiy chegarasininng o’zgarishi.      
 
REJA 
1. 
XIXasrning  ikkinchi  yarmida  o‟zbek  xonliklarining  Rossiya  bilan 
munosabatlari keskinlashuvi.     
2.O‟rta 
Osiyoning chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi va  milliy- ozodlik 
kurashlari. 
3.O‟rta Osiyoning siyosiy-xududiy chegarasining o‟zgarishi. 
4. 
Turkiston o‟lkasining mustamlaka davridagi iktiso-dieti. 
                  
TAYANCH  SO`ZLAR 
O‟rta  Osiyoninng  chor  Rossiyasi  tomonidan  bosib  olinishi  geografiyasi.  Asosiy 
istexkomlar,  xarbiy  yurishlar  tarixiy  geografiyasi.  Ok  machitning  bosib  olinishi. 
Av-lie  otaning  bosib  olinishi.  Toshkentning  egallanishi.  Turkiston  general-
gubernatorligi.  Samarkandning  egallanishi.  Pulatxon  kuzgoloni.  Rossiyaning 
Markaziy osiyo-dagi siesati Rossiya tomonidan bosib olingan. Markaziy osiyoning 
iktisodiyoti (xom-ashyo bazasi). 
FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR 
1. 
Turkiston chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida. T. 2000 yil 
2. 
Xal`fin N. Rossiya i xanstva sredney Azii.  M. 1974 g. 
3. 
X.Ziyoyev. Sibir Volga va  
Ural bo‟ylaridagi o‟zbeklar. T.: Sharq, 2003.  
5.  O`zbekiston milliy entsiklopediyasi. 1-jild. T. 2000 y. 2-jild  T. 2001y. 
6.  Hasaniy M.Yurt bo‟ynidagi qilich yoki istilo. T.: Adolat, 1997. 


 
132 
 
7.  Q Rajabov, Haydarov M, Turkiston tarixi,T.Universitet. 2002. 
 
Nikolay 1 O‟rta Osiyoni bosib olishi zarurligini to-bora kuprok uylay boshladi. 
Uning  O‟rta  osiyo  xonliklari  bilan  munosabatlari  kozoklar  masalasi  xal  kilinaet-
ganligi sababli  keskinlashib ketdi. 1824yil  kichik  juz  rus tobeligiga utsada, ayrim 
ovullar  ruslarga  buysun-maydi.  Kozok  erlariga  Xiva  va  Kukon  xonlari  da``vo  ki-
lishadi  Ruslar  1834yil  Novo-Aleksandrovsk  (mangishlok)  va  1835  yil  Orek  va 
Trolitsk urtasida istexkomlar kura-di. 
Ruslarninng  bu  siesati  1837  yil  Sulton  Kosim  ugli  boshchiligidagi 
kozoklarning  kuzgolon  kutarishiga  sabab  buldi.  Kozoklar  kuzgoloni  esa,  V  A 
Perovskiy  uchun  1839  yil  Xivaga  karshi  yurish  uyushtirishga  bir  baxona  buldi. 
Nikolay 1 xam uning rejasini kullab-kuvvatladi. 
Perovskiy  otryadi  muvoffakkiyatsizlikka  uchrab,  yarim  yuldan  ortga  kaytdi. 
1847  yil  Sirdare  mansabida  Raim  istexkomi  kurildi  1848  yil  nixoyat  1837  yili 
boshlangan  Keshdagi  Kosimov  kuzgoloni  bostirildi.  Shu  tarika  ko-zoklar 
buysundirilib, Kukon, Buxoro va Xiva erlari uchun yul ochildi. 
1852 yil Blaremberg otryadi Ok machitni bosib olishga urindi lekin uddasidan 
chika olmadi. 1851 yil Orenburg general-gubernatori bulgan Perovskiy 1853 yilda 
O  machitni  bosib  oldi  va  bu  erda  Sirdare  mudofaasi  vu-judga  keltirildi.  1847  yili 
Yettisuvda Kopol istexkomi kurildi 1850-1854 yillar ruslar Ili orti ulkasini egallab, 
1854 yili Vernyiy istexkomiga asos solindi.  
1853-1856 yillardagi Krim urushi ruslarni Markaziy osiyodan chalgitdi Ruslar 
Krim  urushidan  sung,  Kavkaz  bilan  ovora  bulib  kolib,  Markaziy  osiyodan  yana 
chalgib  koldi.  1860  yilda  Ruslar  Markaziy  osiyoga  nisbatan  faol  xarakatla-rini 
boshlab yuborishdi 1860 yilda Lishpekda ruslar va Kukonliklar urtasida tuknashuv 
yuz berdi va shu yili Tukmok kal``asini egalladi. 
Xalk  noroziligi  kuchayib  uzbek,  kozok  va  kirgizlar  Toshkent  xokimi 
Kanoatshox boshchiligida birlashdi. Shundan  sung  kuplab  konli tuknashuvlar  yuz 
berib, rus-lardan xam maxalliy axolidan talofatlar berildi. Ruslar 1863 yili suzokli, 
1864  yili  Avlie  otani  jang  bilan  egallaydi.  Turkiston  shaxri  1864  yil  12  iyunda 
Turkiston  egallangach,  musulmonlar  ruslarga  karshi  "Mukaddas  urush"  e``lon 
kildi. Natijada, Toshkent chorizm boskinchilarga karshi kurash markaziga aylandi. 
Bu  erga  Margilondagi  Yusufbek,  Xujanddan  Mirza  Axmad  Kushbegi 
kumondonligidagi  kushinlar  shuningdek,  Andijon,Namangan,Ush  va  boshka 
joylardan  xarbiy  kismlar  keltirildi.  Barcha  kushinlarga  amir  lashkar  Alimkul 
boshchilik  kildi.  Buni  eshitgan  Chernyaev  va  Ve-revkinlar  kapitan  mayor 
boshchiligida  kushin yuboradi  lekin  u  Chimkent  ostonalarida kup  talofatlar berib, 
Turkistonga kaytib ketdi. 


 
133 
 
1864  yilning  27  sentyabrida  Chernyaev  Toshkentga  yurish  kiladi  lekin  kup 
talofatlar  bilan  Chimkentga  kaytishga  majbur  buladi.  1865  yili  28  aprelida 
Chernyaev Chirchik enidagi Niezbek kal``asini bosib oladi. 1865 yil 17 iyun` kuni 
uzok kurashlardan sung Toshkent egallanadi. 
1866  yili  yanvarida  Chernyaev  Jizzaxga  xujum  kiladi  1868  yil  Chernyaev 
urniga  kelgan  Ronolovskiy  amir  ku-shinlarini  engadi.  1866  yil  avgustda 
Toshkent,Xujand, Chirchikorti ulkasi Rossiya tarkibiga kirdi. 
1867yil K L Kaufman Turkiston general-gubernatori etib tayinlanadi. 1868 yil 
1  may  kuni  Chuponota  tepali-gida  amir  kushinlari  engilgach,  2  may    kuni 
Samarkand  ruslar  kuliga  utadi.  1868  yil  18  mayda  Kattakurgon  jangsiz  egallandi 
Keyinrok amir kushinlari Zirabu-lokda xam engildi. 
1868 yil 23 iyunda shartnoma imzolanib, amir tovon tuladi. Tashki siesat olib 
borishdan maxrum buldi Zira-bulokkacha bulgan erlar Rossiyaga utdi.  
1873  yil  may-iyun`  oylarida  Xiva  xonligiga  yurish  uyushtirilib,Rossiyaga 
karam  kilib  olindi.  1873  yil  12  avgustdagi  sulxdan  sung  Xiva  xonligi  siesiy 
mustakil-likdan maxrum buldi. 
1868 yil Xudoerxon chorizm bilan sulx tuzib,unga tobe bulib koladi.           
1873-76 yillar Kukon xonligida katta xalk xarakati bulib utadi. Xudoerxon bu 
kuzgolonni  bostiraolma-gach,1875  yil  9  avgustdan  ruslar  kuzgolonni  bostirishga 
kirishadi. 
1875  yil  22  sentyabrda  Nasriddinbek  ruslar  bilan  sulx  tuzadi  va  Sirdarening 
ung soxilidagi erlar Rossiyaga utadi. 
1876  yil  24  yanvarda  kuzgolon  raxbarlaridan  biri  Ab-duraxmon  oftobachi 
taslim  buladi.  19  yanvarda  Pulatxon  asirga  olinadi.  Shu  kuni  Kukon  xonligi 
tugatilib, urniga Fargona viloyati tuzilganligi e``lon kilinadi. 
1880 yilda  ruslar kaspiyortiga yurish kiladilar. 1881 yil 18 yanvarda Ashxobod 
bosib olingach,Markaziy osiyoni bosib olish tugallanadi.  
1886  yil  "Turkiston  ulkasini  boshkarish  tugrisidagi  nizom"  ga  kura  Turkiston 
general-gubernatorligi beshta, Yettisuv, Sirdare, Fargona, Samarkand va kaspiyorti  
viloyatlari buysundi. Uz navbatida bu viloyatlarning xar biri uezdlarga bulinadi. 
Xozirgi Buxoro, Kashkadare va Surxondare viloyatla-riga kelsak, ular Buxoro 
amirligining asosini tashkil etardi, Xozirgi Xorazm viloyati, Korakalpogiston Res-
publikasi xududlariga esa, Xiva xonligi va Amudare bu-limi tarixiga kirdi. 
Butun ulka Rossiya markazida bulganidek, ichki ishlar vazirligiga emas, balki 
xarbiy vazirlikka buysundi-rilgandi. Boshkaruvning barcha jixatlarini uz idorasiga 
olgan kuchli xarbiy ma``muriyat tuzildi. 
Birok  xalk  kuzgolonlaridan  xavfsiragan  chor  xukumati  xarbiy  ma``muriyat 
bilan kuyidagi saylanuvchi ma``muri-yatning uziga xos shunday birikmasini ishlab 
chikdiki, u "xarbiy xalk boshkaruvi" degan rasmiy nom oldi. 


 
134 
 
General-gubernator  xuzurida  erdamchilar  xamda  ulka-ning  xarbiy  va  fukaro 
amaldorlaridan  7-10  kishilik  kengash  bor  edi  Viloyatlarni  xarbiy  gubernatorlar 
bosh-karganlar Uezdlarni esa, uezd boshliklari idora etishgan. 
Turkiston ulkasidagi uezd boshliklarining Rossiyadagi xamkasabalaridan farkli 
tomoni shundaki, ular ma``mu-riy, politsiya va xarbiy xokimiyatni uzlarida birlash-
tirganlar. Ular kul ostidagi axolidan istagan kishiga jarima solishlari va 7 kungacha 
kamab kuyishlari mumkin edi. 
Uezdlar  bir  necha  uchastkalarga  bulinib  idora  kilingan.  Uchastkalarni  kichik 
unvondagi  (poruchik,shtabs-kapitan)  xarbiy  zobitlar  boshkargan.  Ular  uchastka 
pristavlari  sifatida  "Turkiston  ulkasini  boshkarish  xakidagi  ni-zom"da  kursatib 
utilgan. 
Uchastka  pristavlari  xarbiy  boshkaruvning  sunggi  ki-chik  bugini  edi.  Ulardan 
sung  maxalliy  kuyi  ma``muriy  muassasa turgan  1867  yilda  kabul  kilingan  "vaktli 
nizom loyixasi"ga kura kishloklar boshkaruvi ruscha idora usu-lida olib borilgan. 
Kuchmanchi  axoliga  ikki  boskichli(volos`  va  ovullar),  utrok  axoliga  esa,  bir 
boskichli(oksokollar idora kila-digan) boshkaruv joriy etildi. 
Chor  mustamlakachilari  ulkadagi  er-suv  munosabatla-rini  uz  manfaatlariga 
xizmat kildirishga intildilar. Ular avvalo erdan  va suvdan foydalanishga tugridan-
tugri  aralashdilar  Chorizm  boskinchi  ma``muriyati  birinchi  galda  solik  undirishga 
xarakat kildi. 
XIX  asr  oxirlarida  Rossiya  sanoati  jadal  sur``atda  usdi  Yangi  tukimachilik 
markazlari  uchun  avvalo  asosiy  xom-ashe  Turkiston  paxta  va  pillasi  kerak  edi. 
Rossiyada  ellanma  mexnati  asoslangan  tukimachilik  sanoatining  tez  usishi 
Turkistonda  paxta  yakka  xokimligining  kuchayishiga  olib  keldi.  1880  yilda 
Turkiston  paxtasi  rus  sanoati  extiejining  25%ni  kondirgan  bulsa  xam  rakam  yil 
sayin oshib borib,birinchi jaxon urushi arafasida 50% ga etdi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
135 
 

Download 3,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   152




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish