Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat unversiteti Mavzu: O’zbek Tili grammatikasi. Reja

Fonematik prinsip. Bu prinsipga ko‘ra harflar so‘z tarkibidagi tovushlar talaffuziga emas, balki fonemalarga moslab yoziladi, ya’ni yozuvda so‘z tarkibidagi fonemaning talaffuzi emas, asli hisobga olinadi: obod>obot, ozod>ozot, mazkur>maskur, fan>pan, fasl>pasl, fabrika>pabrika, harf>harp kabi.

• Fonematik prinsip. Bu prinsipga ko‘ra harflar so‘z tarkibidagi tovushlar talaffuziga emas, balki fonemalarga moslab yoziladi, ya’ni yozuvda so‘z tarkibidagi fonemaning talaffuzi emas, asli hisobga olinadi: obod>obot, ozod>ozot, mazkur>maskur, fan>pan, fasl>pasl, fabrika>pabrika, harf>harp kabi.
• Morfologik prinsip. Bu prinsipga ko‘ra so‘z va uning qismlari qanday talaffuz qilinishidan qat’i nazar asliga ko‘ra yoziladi: ayt+di>aytti, ket+di>ketti, borib+di>boripti, chop+di>chopti, ish+ga>ishka, ket+gan>ketkan, ket+guncha>ketkuncha, zavod+dan>zavottan, ko‘p+dan>ko‘ptan kabi.
• Tarixiy–an’anaviy prinsip. Bu prinsipga ko‘ra so‘z va uning qismlari tarixda qanday yozib kelingan bo‘lsa, hozir ham shunday yoziladi. So‘zlarning tarixiy an’anaviy printsipda yozilishidan ko‘proq uslubiy maqsadlarda foydalaniladi: kelgin||kelgil, kelar||kelur, kelarmi||kelarmu, u||ul, bilan||ila kabi.
• Etimologik yoki grafik prinsip. Bu prinsipga ko‘ra o‘zlashma so‘zlar qaysi xalqning tilidan yoki grafiksidan olingan bo‘lsa, o‘sha qadimgi etimologik yoki grafik holatni saqlagan holda yoziladi: ma’no, she’r, a’lo, muammo, mojaro, fabrika, aeroport, stansiya, telegramma, fotoelement kabi.

O‘zbek tiliga Davlat tili maqomining berilishi hamda mustaqillikning qo‘lga kiritilishi yangi imlo qoidalarini ishlab chiqilishiga zaruriyat tug‘dirdi. Lotin yozuviga asoslangan yangi o‘zbek alifbosining joriy etilishi esa, bu jarayonni yanada tezlashtirib yubordi. Shu maqsadda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1995-yil 24-avgustda 339-sonli “O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida”gi qarori qabul qilindi. Ushbu qoidalar 82 banddan iborat bo‘lib, quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi.

• O‘zbek tiliga Davlat tili maqomining berilishi hamda mustaqillikning qo‘lga kiritilishi yangi imlo qoidalarini ishlab chiqilishiga zaruriyat tug‘dirdi. Lotin yozuviga asoslangan yangi o‘zbek alifbosining joriy etilishi esa, bu jarayonni yanada tezlashtirib yubordi. Shu maqsadda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1995-yil 24-avgustda 339-sonli “O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida”gi qarori qabul qilindi. Ushbu qoidalar 82 banddan iborat bo‘lib, quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi.
• 1. Harflar imlosi
• a) Unlilar imlosi
• b) Undoshlar imlosi
• 2. Asos va qo‘shimchalar imlosi
• 3. Qo‘shib yozish
• 4. Chiziqcha bilan yozish
• 5. Ajratib yozish
• 6. Bosh harflar imlosi
• 7. Ko‘chirish qoidalari