Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti organik va noorganik kimyo kafedrasi

Ishning dolzarbligi: Neft yer osti yoqilg'ilarining yagona suyuq vakili. Uni insoniyat juda qadim zamonlardan buyon yaxshi biladi. Chunonchi Frot daryosi (Bobil) sohilida olib borilgan arxeologik qazuvlar u yerda miloddan 6000—4000 yil ilgari neftdan foydalanilganligidan darak beradi. Neft tabiatda yer po'stlog'ining tektonik faoliyati tufayli hosil bo'lgan, u yer ostida cho'kindi jinslarning g'ovak qatlamlarida, yorug' va bo'shliqlarida to'planib konlar hosil qiladi. Neft qatlamlari konlarda turli chuqurliklarda (100 metrdan 6000 metrgacha) joylashgan bo'ladi. Neft katta bosim ostida bo'lib, odatda yo'ldosh gazlar va neft suvi bilan birga uchraydi. Neft va gaz tarkibini amalga ko’proq tadbiq qilib chiqindisiz texnologiya ishlab chiqish asosiy maqsadimiz.
Ishning maqsadi: Neft va gazning inson ahamiyatidagi o’rnini o’rganish uning chiqindilarsiz qazib chiqarilishi va uni sifatli va arzon tannarxlarda ishlab chiqarish g’oyalarini ilgari surish
Kurs ishining hajmi va strukturasi: Kurs ishi 42 qo’l yozma varaqdan, kirish, adabiyotlar sharhi, tajriba qismi va tajriba natijalari tahlili va xulosalar. Neft va gaz kimyosi nomidagi foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini o’z ichiga oladi.
I.Bob. Adabiyotlar sharhi
I.1. Qadimda neftning paydo bo’lishi
Neft kimyo sanoati - kimyoviy sanoatning yangi sohasi bo‘lib, arzon xomashyo bo‘lmish neft va gaz uglevodorodlarini qimmatli kimyoviy moddalar boMgan plastmassalar, kauchuklar, sintetik smolalar va tolalar, sintetik yuvish vositalari hamda ko‘pgina boshqa moddalarga aylantirib beradi.
Neft sanoati — ogʻir sanoat sohasi. Neft va gaz konlarini qidirish, kon quduqlari qazish, neft va neft bilan aralash chiqadigan gazni qazib olish, neft gazini qayta ishlash, neftni quvurlar orqali joʻnatishni oʻz ichiga oladi. Neft sanoati neft quduqlarini mexanik usulda qazishga oʻtilgan davrdan (AQSH, 1859) rivojlana boshladi, deb hisoblanadi.
Kimyo sanoatini rivojlanish ko‘lamlarini va jarayonlari mazmun mohiyatini neftkimyo rivoji tubdan o'zgartirib yubordi. Kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish arzon va keng xomashyo manbalari va kimyoviy sanoatning an’anaviy manbalari bo‘lmish kokskimyo va o ‘rmon kimyo sanoatlarini smolalari, mineral xomashyo, oziq-ovqat mahsulotlarini siqib chiqarayotgan neft va gaz uglevodorodlariga bog‘lanib qolmoqda. Bu esa kimyoviy ishlab chiqarishni tez rivojlanishiga va klassik sintez usullariga taqqoslaganda o‘lchab bo‘lmaydigan darajada ko‘proq quwatga ega bo’lgan kimyoviy mahsulotlami olishni boshqa usullarini qo‘llashni talab qiladi.
Neft asosida xomashyodan organik sintez mahsulotlari ishlab chiqarish xorijda (AQSH, G‘arbiy Yevropa) 98%ga, neftkimyo ishlab chiqarish ko‘lami esa 1950-yilda 3 mln t.dan 1970-yilda 40 mln t.ga yetgan.
Neft va gaz uglevodorodlaridan kimyoviy mahsulot ishlab chiqarish ko‘mir asosidagidan ancha rentabelroq, chunki ushbu xomashyo ko‘mirga nisbatan mos ravishda 10 va 20 barobar arzonroq, kokslashda gaz va suyuq mahsulotlaming chiqish miqdori nisbatan ko‘p emas. Neft va gaz tarkibida uglevodorod xomashyosi konsentrlangan holatda mavjud bo‘lib, yirik ko‘lamda olinadi.
Ko‘p hollarda neftni qayta ishlash va neftkimyo kombinat bir yoki ikki qo‘shni joylashgan korxona doirasida mavjud bo‘lib, buning natijasida umumiy ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi. Bunda transport xarajatlari qisqaradi, ishlab chiqarilayotgan, neftkimyoviy mahsulot esa neft mahsulotiga nisbatan 8-12 barobar qimmatroqdir.
Neft va tabiiy gaz qazib olish usullari
Neft va gaz qazib olish uchun yer yoki tog' jinslari maxsus burg'ulovchi qurilmalar (burovoylar) yordamida diametri 150—250 mm bo'lgan burg'u quduqchalar qaziladi. Burg'ulash qurilmasining balandligi 54 m. Burg'ulash qanday usulda olib borilmasin quduq chuqurlashib borgan sayin uzunligi 4,5 m va diametri 168 mm li quvurlar bir-biriga ulanib uzaytirib borilaveradi. Burg'ulash jarayonida hosil bo'lgan maydalangan jinslar quduqdan yuvuvchi suyuqlik (loyqa eritma) yordamida chiqarib tashlanadi. Qazish ma'lum chuqurlikka yetgach, maxsus foydalanish quvuri o'rnatilib, quvurning tashqi tomoni sementlab tashlanadi. Keyingi qazish ishlari diametri foydalanish quvuridan kichik bo'lgan quvur yordamida amalga oshiriladi va shu yo'sinda kerakli chuqurlikkacha qazib boriladi. So'ngra oxirgi quvur ham sementlanadi. Eng yirik tepa qismi ham armatura yordamida mahkamlanadi.