Berdaq hám folklor

Berdaq hám folklor
XIX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatı biraz ózgeshelikleri menen belgilenedi.Ásirese onıń eń iri ayırmashılıqlarınıń biri awız eki xalıq dóretiwshiligi menen tereńnen baylanısında.Qaraqalpaq xalqınıń kóp jıllardan kiyatırǵan awız eki xalıq dóretiwshiligi xalıq shayırlarınıń tvorchstvosınıń rawajlanıwında tiykarǵı orındı iyelewi menen XIX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatınıń rawajlanıwınıń eń tiykarǵı dereklerinen esaplanadı.
Geypara joldaslar folklor menen shayırlar tvorchestvosın birdey kóz qaras
júrgizedi,olardıń arasındaǵı eń áhmiyetli ózesheliklerge itibar bermeydi.Haqıiqatında XIX ásirdegi xalıq shayırlarınıń dóretiwshiligi folklor menen baylanıslı jaǵınan qarastırıladı,buǵan qarap olardıń ayırmashılıǵın sezbew jáne de olardıń bir-birine kúshli tásirin belgilemew nadurıs bolar edi.
Qaraqalpaq xalqınıń XIX ásirdegi eń iri shayırdı Berdaq dóretiwshiligine ser salǵanda onıń xalıq folklorınan ustalıq penen paydalanılǵanın sezemiz.Berdaqtıń shańaraǵında hesh kim shayır bolmaǵan bıraq Berdaq shayır bolıwında onıń tábiyiy talantı bılay tursın xalıq turmısın jáne onıń bay poeziyasın jaqsı biliwi basqa da shayırlar menen qatnası az rol oynamaǵan.Sonday-aq ol úlken shıǵarmalardı dóretiwde qattı qulaq ángimeshil adamlardı kóp tıńlaǵan.Ol óziniń “Aqmaq patsha” dástanınıń basında “Ótken kúnlerge qarasam,bilgenlerden hám sorasam,aytqan sózlerin tıńlasam,kóp alamat bolǵan eken”
Sol pikirdi tolıqtırıp hám konkretlestirip “bir ǵarrı aytsa angime,ol sóz paydalı kimge, dep tıńlap otırek hámme násiyatım qoydım qulaq Ǵarrı kempirler qosılsa ,bardıq oǵan jaqınlasa ,óz isime boldım quwnaq”-dep keltiredi.berdaq xalıq arasında kóp bolıw menen xalıqtan kóp nárseni úyrengen xalıq sózine kóp itibar berip qulaq salıp ziyası menen tereńnen tanısıwǵa kewil bólgenligin kórsetip turadı.
Ásirese shayırdıń eń kólemli shıǵarması “Axmaq patsha” dástanı awızeki xalıq dóretiwshiliginen keń paydalanıw menen dóretilgen.”Axmaq patsha”nıń “Qoblan”daǵı Aqshaxannıń yamasa Alpamıstaǵı Tayshaxannan ózgesheligi urıs islerin qoya turıp,turmıstaǵı zulıml;ú; menen aqmaqshılıǵı keńnen súwretlengen.Berdaq súwretlegen patsha dástanlardaǵı ptshalarǵa qaraǵanda anaǵurlım zulım hám aqmaq keledi.Misalı “Ǵarip ashıqta Shabbaz óziniń qızın ań awlap júrgende ushıratıp “Tosattan bir peri payda bolıptı dep
Berdaq shayir 1827-jili
A`miwda`r`ya Aral ten`izinin` quyar jerindegi (Aqqala degen jer) tu`slik
jag`asindag`i Quwli ko`l degen awilda ku`ta` jarli sem`yada tuwilg`an. Berdaq
jas waqtinan awir turmistin` qisiwmetlerin bastan keshiredi. On jasqa kelgende
ata-anasinan jetim awildin` malin bag`ip, shopan bolg`an.
Berdaq bir qansha waqit medresede oqip, sawatin ashqan. O`z da`wirinin`
bilimli, sawatli adamlarinan bolg`an. Ol o`z zamaninin` basqa shayirlari
siyaqlibilimin o`z betinshe teren`letken, ko`p u`yrengen ha`m qatiqulaq
adamlardin`, talant iyelerinin` shig`armalarin jaqsi bilgen ha`m o`zlestirgen.
Onin` shayirliq talantin jetistiriwde ataqli qaraqalpaq shayirlari Ku`nxoja,
A`jiniyaz ha`m tuwisqan xaliqlar shayirlarinin` da u`lken ta`siri bar.
Berdaq shig`armalari ha`m xaliq awizindag`i a`n`gimelergen qarag`anda
onin` shayirliq talanti erte oyang`an. Shayir Xorezmnin` ko`pshilik jerinde
bolg`an, shayirliq penen bir qatarda baqsishiliq etken, jaqsi sazende bolg`an.
Berdaq o`z zamaninda so`zine аdam balasin iyiltken ataqli shayir bolsa da,
og`ada awir turmista jasag`an. Shayirdin` ata-babasi qanday qiyinshiliq penen
turmis keshirgen bolsa, onin` o`zi de tap sonday o`mir su`redi. Onin` ko`rgen
ku`ni miynetkesh xaliqtin` turmisi menen birdey edi. Ol «Bilmedim» qosig`inda
awir turmisi haqqinda jazadi:
U`stimde jaman ilashiq,
Onin` ba`ri jeri ashiq,
Du`n`ya mag`an boldi qashiq,
Ne bolarimdi bilmedim.