Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik Universitetiniń Geografiya hám tábiyiy resurslar fakulteti Geografiya qániygeligi 1A-kurs studenti Erimbetov Asilbektiń Gidrologiya páninen

Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik Universitetiniń Geografiya hám tábiyiy resurslar fakulteti Geografiya qániygeligi 1A-kurs studenti Erimbetov Asilbektiń Gidrologiya páninen
“Muzlıqlardıń gidrologiyalıq áhmieti” temasında
ózbetinshe jumısı

“Muzlıqlardıń gidrologiyalıq áhmieti”

tusinik

• Muzliqlar bular jerdegi en ulken dushshi suw qorlari esaplanadi. Muzliqlar - min jillar dawaminda payda bolgan tigizlangan muz massasi. Olar qardin kop jawiwi ham hawa temperatusi 0 gradustan tomen bolgan hamde suwiq kop bolatugin ulkelerde juzege keledi. Muzliqlar planetmizdin en ulken obyektleri esaplanadi. Muzliqlar qurgaqliqtin 11 % maydanin quraydi, olardin tiykargi bolimi yagniy 99 % i suwiq ulkelerde toplangan. Qar kop jawgan jerlerde muzdin qalinligi sonsha qalin boladi, qansha az jawsa sonsha juqa. Eger taw polyus tarepke qansha jaqin bolsa basindagi muzdin shegeresi sonsha tomennen otedi.

Tomendegi suwrette belgili bolganinday hawa temperaturasi jilli bolgan Orindagi muzlar suwiq bolgan orindagi muzlardan anagurlim ayirmashiliqli, eger qar turaqli bir turista jawsa muz qatlami ulken qalinliqqa iye.

• Muzliq payda boliwi ushin qanday tiykargi qademler qoyiliwin korip shigamiz: Bul jil dawaminda belgili bir aymaqtagi qardin turaqliliginan ibarat. Eger aymaq turaqli rawishte tomen temperaturaga iye bolsa qar  muz bolaman shekem saqlanadi. Atmosferada hamme suw puwlarinin molekulalari mayda shan zarrelerine jabisip, kristalli duzilisler payda etedi. Keyin basqa suw puwlarinin molekulalari payda bolgan kristallarga jabisadi ham biz koriwge adetlengen qar parsheleri payda boladi.

Materik muzliqlari

Jerdin landshaft qabiginda tiykargi orindi materik muzliqlari iyeleydi. Yagniy Antarktida ham Grenlandiya. Olardin olshemleri juda ulken bolip, jaziq ham ayrim jerlerde juda qalin boladi. Muzliqlardin orayliq bolimi qalin al shetki bolimlerinde bolekleniwshilik juz beredi. Hazirde tiykarinan aysberlerdin tiykargi bolimi ulken muz massalarinin shetki aymaqlarinan bolinip shigip atr.

Taw muzliqlari

Olar tiykarinan salistirmali kishi boladi. Taw muzliqlarinin formasi muzliq jaylasqan juzenin relefi menen aniqlanadi, olardin materik muzliqlarinan parqi sonda: olar kobinshe bir tarepke bagitlangan halda jaylasadi.

Taw muzliqlarinin koplegen turleri bar :

Kaldera muzliqlar - oshken vulkan kraterinde jaylasadi.

Juldiz tarizli muzliqlar - onin juzesinde ustingi bolimine shigip turatugin ushlari boladi.

Kara muzliqlari - biyik tawlardagi tabaq siyaqli bolimlerinde ushrasadi.

Muzliqlar jer juzinde tegis emes tarqalgan. Olardin uliwma maydani 15,5 mln km.kv qa ten bolip, qurgaqliqtin 11% maydanin iyeleydi. Hamme muzliqlardin uliwma kolemi 24 mln km.kub. Esaplawlardin juwmagi boyinsha aytqanda eger usi muzliqlardin hammesi erise dunya okeani qaddi 60 metrge shekem koteriliwi aniqlangan.

Bunin aqibetinde dunyada koz aldimizga keltirip bolmastay waqiyalar juz beredi.

Muzliqlardin unamli tarepleride bar. Misali: aysberglerden dushshi suwlardi aliw mumkin, kushli quwatqa iye teniz tankerleri jardeminde olardi tartip akelip unamli paydalaniw mumkin.

PAYDALANILGAN ADEBIYATLAT.
G. X. YUNUSOV, R. R. ZIYAYEV,
UMUMIY GIDROLOGIYA VA IQLIMSHUNOSLIK
TOSHKENT 2018.
INTERNET SAYTLARI.
Dıqqatıńız ushın raxmet!