Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti

Matematika fakulteti

Algoritmlestiriw hám programmalastırıw texnologiyaları kafedrasi

2k1-kompyuter ilimleri hám programmalastırıw texnologiyaları

tálim baǵdarı studenti Qaypova Sayoranin’
“ Kompyuterdiń fizikalıq tıykarları” páninen
“Informaciyani kompyuterde fizikaliq suwretlew”
Temasında

Labaratoriya jumisi

Tapsırǵan: Qaypova Sayora

Qabillaǵan: Qazımbetova Muxabbat

QMU-2021
15-Labaratoriyaliq jumisi. Informaciyani kompyuterde fizikaliq su’wretlew.

Jumistin’ maqseti: Kompyuterde grafik, tekstli ha'm ren'li informaciyani sa’wlelendiriwdi teren’nen uyreniw.
Qoyilg’an ma’sele:Bul labaratoryaliq jumisi arqali biz informaciyani kompyuterde qanday usillar arqali sa’wlelendiriwdi u’yrenemiz.
Islew ta’rtibi:

• 
  Labaratoriyaliq jumistin’ teoriyaliq mag’lumatlarin u’yreniw;
  
• 
  Berilgen tapsirmanin’ algoritmin islep shig’iw;
  
• 
  Misali: C# tilinde programmasin jaratiw;
  
• 
  Na’tiyjelerdi tekseriw;
  
• 
  Esabatti tayarlaw ha’m tapsiriw;
  

Informaciyani kompyuterde fizikaliq

Su’wretlew
Kompyuter tek sanli ko’rinistegi informaciyani qayta isley aladi.Sonin’ ushin kompyuterde qayta isleniwi lazim bolg’an informaciyani sanli ko’riniste su’wretlew kerek.Baslang’ish mag’lumat kompyuterge kiritiliwi barisinda ha’r bir cifrg’a,ha’ripke ha’m belgige belgili bir san mas qoyiladi.Keleside kompyuterge isletiletugin barliq ha’riplerdi,cifrlardi ha’m belgilerdi qisqaraq belgi yamasa simvol dep isletemiz. Belgiler menen olarg’a mas qoyilatug’in sanlar arasinda baylanis ornatiw belgilerin kodlaw delinedi.
Kompyuterde tekstli mag’liwmatlardi su’wretlew. Da’slepki eki a’wlad kompyuterleri tek cifrli mag’liwmatlardi qayta islewi mumkin,bul bolsa kompyuterlerdin’ atin toliq aqlaydi.Tek u’shinshi a’wladqa o’tiw o’zgerislerdi keltirip shig’ardi:bul waqtqa kelip,tekstlerden paydalaniwdin’ globallig’i bar edi. Kompyuter tiykarinan tekst o’z aldina belgilerden ibarat.Belgiler arasinda ha’ripler(u’lken ya’ki kishi,latin ya’ki rus),cifrlar,irkilis belgileri,arnawli belgiler bar”=”,”)”,”&” ha’m basqa da so’zler arasindagi bosliqlar.Teksttegi bos orinda o’z belgisine iye boliwi kerek.Ha’r bir belgi ekilik kod sipatinda saqlanadi.Kompyuterdin’ o’z alfaviti bar,dep aytiw mu’mkin,bul jerde pu’tin belgiler toplami qatan’ ta’rtipke salinadi.Alfavittegi belgiler sani ha’m ekilik wa’killik penen baylanisli ha’m kompyuter EBM uliwma 256 g’a ten’.Uliwma aytqanda ha’r bir belgi ha’r dayim 8 bit yamasa 1 baytqa ten’.Ko’rip turg’animizday ha’rbir belgi cifrli ko’riniste saqlanadi.Bul belgi ekran ya’ki qag’azda o’z ko’rinisin sa’wlelendiredi.Ha’r tu’rli kompyuterlerdegi alfabitleri tuwri kelmegeni sebepli,bir modelden ekinshisine ko’shirilgende tekstti aylandiriw mu’mkin.Binday ta’sir bazi waqtlari tu’rli da’sturiy ortaliqlarda bir mashinada da alinadi:maselen,MSde jazilg’an rus tilindegi tekst,DOS,Windaws da arnawli konvertatsiya qilinbastan oqiw mu’mkin emes.Tekstti bir kod kestesinen ekinshisine transkod qiliw waziypasi ju’da’ a’piwayi ha’m eger da’stur bar bolsa,mashina o’zi menen joqari da’rejede isleydi.Barliq kompyuterlerdin’ alfavitindegi en’ joqari poziciyani latin ha’ripleri,cifrlar ha’m arnawli belgiler quraydi.Bunin’ sebebi ASCII xaliqaraliq standartinin’ bar ekenligi(mag’lumat almasiw ushin Amerika standarti kodi informaciya almasiw ushin Amerika standarti).Rus ha’ripleri standartlastirilmag’an ha’m tu’rli kodlarg’a iye boliwi mu’mkin.Bunnan tisqari teksttin’ ha’rbir belgisi o’z cifrli kodina iye,biraq ha’rbir kod ekrandag’i ko’rsetilgen kodqa mas kelmeydi belgiler.Bul sonday bar bolg’ani haqqinda ma’nisi azlaw bolg’an basqariw kodlari dep ataladi.Hexademical cifr 20(yag’niy onliq sanaq sistemasinda 32).Usi kodlardi qabil qilg’anda,sirtqi qurilmalar heshqanday belgini su’wretlemeydi,balki turaqli tekseriw ha’reketlerin a’melge asiradi.Solay etip,07 kodi standatr signal dawisin ya’ki OS kodin ekrandi tazalawg’a alip keledi.OD (tasiw qaytip keledi-CR).Birinshi sebep orindi o’zgertken halda keyingi qatarg’a ko’ship,ha’m ekinshi siziqsha basinda.Solay etip, jan’a qatardin’ baslaniwina o’tiw ushin ekilik kodi da talap etiledi ha’m ha’r qanday tekst kodlarinin’ bul ajiralmas bo’legi ha’rbir qatardan keyin saqlanadi.
Grafik informaciyani su’wretlew.
Raster islew:
Magliwmatlardin’ tekstli sa’wleleniwinen parqli,minimal birlik belgi bolsa,grafikler ko’rsetilgende,su’wret o’z aldina elementlerden-piksellerden (“su’wret elementi”ma’nisin an’latiwshi inglizshe so’zlerden)quralg’an.Ko’binshe piksel ekran noqatina tuwri keledi,biraq bul uliwma kerek emes:ma’selen bazi video rejimlerde 1 piksel 2 ya’ki 4 ekran noqatlarinan ibarat biliwi mu’mkin. Ha’rbir piksel ren’ menen belgilenedi.Kompyuterdegi barliq basqa mag’lumatlar siyaqli ren’ cifr menen kodlang’an. Ruxsat etilgen ren’ler sanina qarap,bir piksel ushin ag’imlar sani basqasha boladi.Solay etip,qara ha’m aq ren’li su’wret ushin noqat ren’in bir bit penen kodlawiniz mu’mkin: 0-qara,1-aq.16 ren’ ushin ha’r bir noqat ushin alleqashan 4 cifr talap etiledi ha’m 256 ren’ler ushin-8, yag’niy 1 bayt kerek boladi.
Raster-ekranda tuwri muyeshli piksel tor.
Displey ekraninda (K) ren’ler sani ha’m ha’r bir piksel (N)ushin video yadinda ajiratilg’an bitlerdin’ sani formulalar menen baylanisli:
K=2^N
4*4 ushin

1	1	1	1	00F
1	0	0	1	009
1	0	0	1	009
1	1	1	1	00F

16 renli grafikti su’wretlew ushin,4 ma’rte ko’birek qollaniladi.

1111	1111	1111	1111	00FFFF
1111	0000	0000	1111	00F00F
1111	0000	0000	1111	00F00F
1111	1111	1111	1111	00FFFF

Aq ren’ en’ jaqti bolg’ani siyaqli,a’dette en’ joqari cifrg’a iye ekenligine itibar berin’.Sonin’ ushin qara ha’m aq rejim ushin 1,16 ren’ ushin 15 ha’m 256 ren’ler ushin 255.Ekrandag’i ren’lerdin barliq ha’r qiylilig’i tiykarg’i u’sh ren’di aralastiriw arqali alinadi:qizil,ko’k ha’m jasil.Ekrandag’i ha’rbir piksel bul ren’lerde a’hmiyetli bolg’an u’sh jaqin elementten ibarat.Bunday principti isletetug’in ren’li displeyler RGB(red-green-blue)monitorlari dep, ataladi.Piksel ren’ kodi ha’rbir tiykarg’i ren’nin’ u’lesi haqqinda mag’lumat beredi.Eger u’sh tiykarg’i quramliq bo’lim birsey tig’izliqqa iye bolsa,onda olardin’ kombinaciyalarinan 8 tu’rli ren’ tu’rleri boladi.On alti ren’ palitrasi 4-bit pikselli kodlawdi isletkende alinadi:tiykarg’i ren’lerdin’ u’sh bitine 1 bit tig’izliq qosiladi.Usi bit bir waqittin’ o’zinde u’sh ren’nin jarqinlig’in qadag’alaydi.Misal ushin: eger 8 ren’ palitrasinda 100 kodi qizil bolsa,onda 16 ren’li palitrada:0100-qizil,1100-ashiq qizil,0110-toyg’in qizil,1110-ashiq toq qizil(sari).Tiykarg’i ren’lerdin’ intensivligi o’z aldina qadag’alaw alip bariw arqali ko’plegen ren’ler alinadi.Bunnan tisqari, tiykarg’i ren’lerdin’ ha’r birin kodlaw ushin bir neshe bitti ajiratiw ushin tig’izliq eki da’rejeden artiq boliwi mu’mkin.
8bit/piksel bir teren’ligin isletkende ren’ler sani:28=256 Usi kodtin’ bitleri to’mendegishe bo’listiriledi:KKK333SS. Bul soni an’latadi,qizil ha’m jasil komponentler astinda 3 bit,ko’k 2 bit astinda jaratiladi.Sonin’ ushin qizil ha’m jasil komponentler 28=256 baspasinda da’rejelerge ha’m ko’k 4 da’rejesine iye.
Grafik mag’lumat-bul Su’wretti qurawshi barliq grafik belgilerdi aniq belgileytug’in mag’lumatlar.Vektorlarda ko’rinis a’piwayi elementlerdin’ jiynag’i sipatinda qaraladi: tegis siziqlar,dog’alar,shen’berler,ellipsler,to’rtmu’yeshlikler,ren’ler ha’m basqalar.