Berdaq atinda

3. Toplaw sanlıqları. Zatlardı san jaǵınan birdey toparlarǵa bólip, toplap kórsetedi. Olar sanaq hám jıynaqlaw sanlıqlarınan jasalıp qanshadan? nesheden? degen sorawlarǵa juwap beredı jigirmadan, ekew-úshewden, onlap, jigirmalap, ekew ara hám t.b.
4. Shamalıq sanlıqlar. Zattıń sanın, muǵdarın shama menen anıqlaw ushın qollanıldaı. Sanaq, jıynaqlaw hám bólshek sanlıqlarına -day//-dey, -tay//-tey affiksleri jalǵanadı: eki júzdey, úsh mıńday, bir saattay hám t.b. Sanaq sanlıqlarǵa -laǵan//-legen qosımtası jalǵanıp jasaladı: jigirmalaǵan, onlaǵan hám t.b. Sanaq sanlıqlarǵa -lar//-ler affiksi jalǵanıp, waqıt yamasa jas mánisin bildiriwshi shamalıq sanlıqlar jasaladı: saat onlarda, jası jigirma beslerde hám t.b. Sonday-aq shamalıq sanlıqlar jup hám tákirar sanlıqlardan da jasaladı: úsh-tórt, otız-qırıq, million-million, mıń-mıń hám t.b.
5. Bólshek sanlıqlar. Pútinniń bólegin, úlesin bildirip sanaq sanlıqlardıń belgili bir formada dizbeklesiwi arqalı jasaladı: júzden on jeti, tórtten biri, tórttiń biri hám t.b. Bólshek sandı bildiriw ushın qaraqalpaq tilinde yarım, sherek sózleri de qollanıladı: yarım mıń, jarım million, jartı jol, sherek ásir hám t.b.
Qatarlıq sanlıqlar. Zatlardıń hám hár qıylı qubılıslardıń izbe-iz qatar tártibin, retlik sanın bildiredi. Olar sanaq sanlıqlarǵa -ınshı//-inshi, -nıshı//-nishi affiksleri jalǵanıwı arqalı jasaladı hám neshinshi degen sorawǵa juwap beredı birinshi, ekinshi, besinshi. Qatarlıq sanlıqlar qaraqalpaq tilinde burın -lanshı//-lenshi affiksi arqalı da jasalatuǵın bolǵan. Házirgi qaraqalpaq tilinde bul affiks tek jigirma sózine jalǵana aladı: jigirmalanshı.


Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. 
   San mánisinde qollanılatuǵın túbir sózlerdi kórsetiń.
   
2. 
   San mánisine jaqın sózlerdi kórsetiń.
   
3. 
   Sanlıqlar quramı boyınsha neshe túrge bólinedi?
   
4. 
   Sanlıqtıń mánisine qaray túrleri?
   
5. 
   Sanlıq gápte qanday sintaksislik xızmet atqaradı?
   
6. 
   Sanlıqtıń stillik xızmeti degenimiz ne?
   

Ádebiyatlar

1. 
   Баскаков Н. А. Каракалпакский язык. II, ч. I. Фонетика и морфология. М. 1952
   
2. 
   Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиндеги санлықлар. Нөкис , 1976.
   
3. 
   Da’wletov A., Da’wletov M., Qudaybergenov M. Ha’zirgi qaraqalpaq a’debiy tili. Morfologiya. No’kis, 2010.
   
4. 
   Ҳәзирги қарақалпақ әдебий тилиниң грамматикасы. Сөз жасалыў ҳәм морфология. Нөкис, 1994.