Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

haz
we -
ar
(köplük 
goşulmasy). Haz sözüniň manysy belli däl, ol sakarlaryň merýe urugynyň 
haz diýen tiresiniň adynda saklanypdyr. Has atly tireler bolsa baýatlaryň 
we çowdurlaryň düzüminde duş gelýär. Akademik W.W. Bartoldyň 
Kaspi deňzine adyny geçiren 
kasp
diýen halk adynyň 
kas
sözünden 
we 
–p
goşulmasyndan durýandygy baradaky pikirini nazara alyp, 
kas
we 
haz/ has
diýen gadymy etnonimleriň bir kökden dörän bolmagynyň 
mümkindigini ýatlap geçýäris, ýöne bu mesele goşmaça derňewleri talap 
edýär.
Tatar alymy G.F. Sattarow 
Gazan
(Kazan) diýen şäher (we taýpa) 
adynyň 
gaz/kaz
, 
hazar
diýen etnonimiň hem haz bölekleriniň aslyny şol 
bir sözden çaklaýar. Eger şeýle bolsa, onda 
gazak, gajar, gazan, gazarçy
ýaly türkmen etnonimlerini hem 
hazar
diýen at bilen bir hatarda goýmak 
mümkindir (agzalan etnonimler barada degişli makalalara serediň).

---

225
HALAÇ
Gadymy oguz-türkmen taýpalarynyň biri bolan 
halaçlara
Mahmyt 
Kaşgary 24 türkmen taýpasynyň iň ahyryndan orun berýär. Bu taýpanyň 
gelip çykyşy barada ol şeýle rowaýaty getirýär. 22 türkmen taýpasynyň 
taýpabaşylary iki adamyň agyr ýüklerini arkasyna göterip, çagalaryny
yzyna düşürip, yzdan süýrenip gelýänlerini görýärler we bu ikisine 
gaharlary gelip: “Gal aç” diýýärler. Şu iki adamdan halaçlaryň iki urugy 
emele gelýär we olara soňra halaç diýen at dakylýar.
Reşideddin we onuň işinden peýdalanan Ýazyjy-ogly, Salar Baba, 
Abylgazy ýaly alymlar hem aýaly ýolda çaga dogran we şonuň üçin 
goşundan yza galan adama Oguz hanyň gahary gelip, “gal aç” diýeni 
sebäpli, bu taýpanyň 
Galaç
(soňra halaç) diýen ada eýe bolandygyny 
ýazýarlar.
Elbetde, bu rowaýatlaryň halaç etnoniminiň hakyky manysy bilen 
dahyly ýok, ýöne olar eýýäm orta asyrlarda 
halaç
sözüniň manysynyň 
unudylandygyna güzä geçýärler.
Orta asyrlarda halaçlar beýleki türkmen taýpalary bilen birlikde 
Syrderýa boýlarynda ýaşapdyrlar, X asyrda ilkinjileriň hatarynda 
Mawerannahrdan Amyderýanyň çep kenaryna göçüpdirler, häzirki Halaç 
raýonynyň ady şol halaçlar bilen baglanyşyklydyr. Buhara welaýatyndaky 
Halaç obalarynda hem şu taýpanyň galyndylary ýaşaýarlar. Halaç diýen 
oba Azerbaýjanyň Salýan raýonynda hem bar. XII asyrda halaçlaryň 
uly bölegi Hindistana we Kiçi Aziýa ýurtlaryna gidipdirler. Wengr 
alymy G. Wamberi halaç sözüniň gylyç sözünden gözlese, türkmen 
taryhçysy S. Agajanow Seljuklar döwletinden garyplaşan çarwa ilata 
kalaş diýlendigini belläpdir. Ýöne adyň manysy baradaky bu pikirler 
hem göwnüňden tutmaýar.
Biziň pikirimizçe,