Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

TERAKIME, TEREKEME
Çelekeniň ýakynyndaky Ogurjaly adasynda ýaşan türkmen 
taýpalarynyň birleşiginden dörän uly etnik topara XVIII asyrda 
terakime
diýen at dakylýar. XIX asyrda näbelli adam tarapyndan ýazylan, 
häzir bolsa Türkmenistan YA-nyň Magtymguly adyndaky Edebiýat 
institutynyň golýazmalar fondunda saklanýan “Türkmenleriň şejeresine 
goşmaça” atly golýazmada Eýranda Agamuhammet hanyň agalyk süren
döwründe (XVIII asyr) Ogurjaly adasynda ýaşaýan semedin, gereý 
we nedim taýpalarynyň aksakgallary geňeş edýärler we bu taýpalaryň 
ählisine 
terakime
diýlip at dakylýar. Bu söz türkmen sözüniň arap dilinde
ulanylýan köplük sandaky görnüşidir (bu dilde şeýle forma köplük sanyň 
döwük görnüşi diýilýär).
Terakime
diýen etnik – sosial topara degişli adamlaryň sany 
Azerbaýjanda birnäçe milliona ýetýär. Bu ýerde 
terakime
sözi häzirki 
wagtda “göçüp-gonup ýören garyp çarwalar” diýen manyda bolsa-da, 
alymlar onuň aslyny türkmen diýen etnonim bilen baglanyşdyrýarlar.
Terekeme
diýen tire gökleňleriň gaýy bölüminde-de duş gelýär.
TERENJI
Ärsarylaryň gara bölümine degişli 
terenji
tiresi, ähtimal, 
türkmenleriň Gyrgyz sähralarynda ýaşan döwründe (XI asyrdan öň) 
dörän bolsa gerek, çünki 
terenjileriň
uly bölegi Jetiögüzde ýaşaýar 
(terenjiler häzir özlerini uýgur saýýarlar).
Terenji
ýa-da 
tarançy
diýen etnik adyň asly “däne”, “galla” 
manysyndaky gadymy türki tary (“dary”) sözünden bolup, ol “däneçi”, 
“gallaçy”, “däne öndürýänler”, “ekerançylar” diýen manyda ýüze çykýar. 
Dogrudan-da, terenjiler gadymy ekerançylardyr. Hut şonuň üçin 1890-
njy ýylda Rus patyşasynyň Murgap mülkünde pagtaçylygy ýola goýmak 
we ýerli ilaty pagta ekmäge öwretmek üçin, 
terenjileriň bir
bölegi 
Jetiögüzden Mara göçürilýär. Olar häzir hem Baýramaly etraplarynda 
ýaşaýarlar.

---

211
TIBET
Saryklaryň bedeň urugynyň tibet atly tiresi gadymy türki eýýamdan, 
ýagny türki halklaryň Hytaý etraplarynda ýaşan, tibetliler bilen ýakyn 
aragatnaşyk eden döwründen habar berýän bolsa gerek (bu barada 
Mukry
makalasynda-da aýdylypdy). Saryk taýpasyny etnografik taýdan 
derňän G.Öwezberdiýew bu tiräniň hut Tibet bilen baglanyşyklydygyny 
belläpdir.