Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

tagan
sözündäki –an – jem, köplük, 
tagarçyk
sözündäki –ar 
– köplük goşulmasydyr, -çyk bolsa –jyk goşulmasynyň dymyk görnüşi 
bolup, ol tiräniň kiçiligini, uly tireden bölünip aýrylandygyny bildirýär, 
tagýagmyr
hem “Ýagmyryň topary” diýen manydadyr.
TAZYGAN
Ärsarylaryň bekewül bölüminiň 
tazy:gan
(y sesi uzyn aýdylýar) 
urugynyň ady gadymy 
daz
we 
taz
diýen türki taýpanyň adyndan 
bolup, onuň yzyndaky –yk we –an öňli-soňly goşulan we biri-biri bilen 
sepleşip giden köplük goşulmalarydyr (daz sözi barada 
Daz
makalasyna 
serediň). Köne täjik dilinde 
tazigan
sözüniň “täjikler” manysyny 
aňladýandygyny nazara alyp, bu etnonimi doganlyk täjik halkynyň ady 
bilen baglanyşdyrýanlar hem bar.
TARHAN
Arabaçy, gökleň, ýomut, teke, änewli, ärsary taýpalarynyň 
düzümindäki 
tarhan
ýa-da 
tarhanlar
atly tireler bu tiräniň wekilleriniň 

---

204
(ýa-da tirebaşynyň) haýsydyr bir wajyp hyzmaty bitirendigi, hünäri 
bilem meşhurlyk gazanandygy, döwlet ähmiýetli iş edendigi we şuňa 
meňzeşler üçin, hökümdar tarapyndan olara tarhanlyk hukugynyň 
berlendigini aňladýar. Tarhanlar köplenç salgytdan boşadylypdyr.
TAT/TATLAR
Alili, gökleň, ýomut, müjewür, olam, salyr, saryk,bteke, hoja we 
ärsary taýpalarynyň düzüminde 
tat/tatlar
diýen urug-tireler bar. 
Tat
atly 
etnik toparlar Orta Aziýanyň ähli ýerinde, Kawkazda, Krymda, şeýle-de 
Eýranda, Wenriýada we Mongoliýada duş gelip, olar köplenç daşardan, 
ýagny beýleki taýpa-tireler tarapyndan dakylan atlardyr (ylmy dilde: 
alloetnonimlerdir). Azerbaýjandaky 
tat
halkynyň ady şu halkyň özüne 
ykrar eden etnik ady (awtoetnonim) bolup, bu halkyň dili Eýran diller 
toparyna girýär.
Tat
sözi—gadymy türki termin. Ol VIII asyryň Orhon-Ýeniseý ýazuw 
ýadygärliklerinde hem duş gelýär. Meselem, Kultegin ýadygärliginde ol 
sogdulary aňladypdyr. Garahanlylar döwletinde bolsa yslamy kabul eden 
eýran dilli halklara-da, köphudaýlylyga uýan türki dilli uýgurlara-da tat 
diýlipdir. Umunan, bu terminiň manysy her döwürde bir hili bolupdyr. 
Meselem, gadymy türki eýýamda türki halklaryň boýun egdiren we 
dili türki bolmadyk raýatlaryna tat diýlen bolsa, Mahmyt Kaşgarynyň 
döwründe ol söz uýgurlary we hytaýlylary-da aňladypdyr. Şu awtor 
“tatsyz türk bolmaz, başsyz börük bolmaz” diýen nakyly-da ulanypdyr.
Akademik W.W. Radlow tat terminine iki hili düşündiriş berýär: 
1) “Hökümdarlara hyzmat edýän we olaryň ýakynynda ýaşaýan halk”, 
2)”öz ilinden aýrylyp, agalyk ediji halka raýar bolan il”. Akademik S. 
P.Tolstowyň pikiriçe,