Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

saryhajy
(şyh), 
ärsary
(özbaşdak 
taýpa). Şu ýerde gyrgyz halkynyň düzüminde 
sary
, gypjaklarda we 
katagan özbeklerinde 
sarybaş
, Türkiýäniň Siwas welaýatynda ýaşaýan 
türkmenlerde 
saryjaly
, tuwa, gazak, garagalpak, başgyrt, gyrgyz, 
hakas, uýgur, goňrat, özbek, azerbaýjan, türk halklarynyň düzüminde 
saryk
, garagalpaklarda 
ärsary
ýaly 
sary
sözi bilen gelýän etnik atlaryň 
bardygyny, ýagny bu sözüň türki halklaryň etnonimiýasynda giňden 
ýaýrandygyny ýatladýarys.
Elbetde, bu sanalan etnonimlerdäki 
sary
sözüniň käbir ýagdaýda 
tirebaşynyň ady bilen baglanyşykly bolmagy mümkin, ýöne olaryň 
köpüsinde bu söz şol bir kökden emele gelip, başga hili manyda ýüze 
çykypdyr. Eýsem, nähili manyda?
Gypjaklaryň etnik taryhyny derňän K. Şanyýazow irki eýýamda 
sary
ýa-da 
saryk
diýen uly türki taýpanyň ýa-da taýpalar birleşiginiň 
bolandygyny çaklaýar. Dogudan-da, IX asyrda Syrderýanyň orta 
akymyndan gündogarda 
sary
atly gypjak taýpasynyň ýaşandygy bellidir. 
Türkmen alymy S.Agajanowyň pikiriçe, gök gözli we sary saçly bolany 
üçin, olara 
sary
diýen etnik at dakylypdyr. Akademik W.W. Bartoldyň 

---

193
ýazyşyça, orta asyrlarda saryklaryň üstüne çozan gaýylar olary Sary 
diýen ýurtdan kowýarlar, sarylaryň uly bölegi türkmenleriň arasyna 
siňýär. Şu alym sarylaryň, şeýle-de orus senenamalarynda köp ýatlanýan 
polowesleriň we kumanlaryň aslynyň birdigini hem ýaňzydýar. Başgyrt 
alymy R. G. Kuzeýew 
sary, saryk
we 
gypjak
etnonimleriniň şol bir 
manyda ýüze çykandygyny, bu taýpalaryň hem bir kökden dörändigini 
belläpdir. Dogrudan-da, 
gypjak
sözüniň aslynda guba (deňeşdiriň: guba 
düýe, guba dag) sözüniň ýatandygyny, kuman, kuban diýen etnonimleriň 
hemm guba sözündendigini, gypjaklaryň orusça terjimesi bolan polowes 
sözüniň hem “sary, guba” manydaky polowoý diýen orus sözünden 
ýasalandygyny nazara alsak, onda bu taýpalaryň bir kökden döräp, 
atlarynyň hem şol bir manyda ýüze çykanlygyna göz ýetirmek kyn däl.
Alymlaryň käbirleri (meselem I.G.Dorodomow) derňelýän 
etnonimleriň düzümindäki