Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

JOJAŇ, SOJAN, SOJAK
Kaşgaderýa welaýatynyň Mübärek şäheriniň ýakynynda ýerleşen 
Saryk obasynda ýaşaýan saryklaryň arasynda
 jo:jaň
(o sesi uzyn aýdylýar), 
Ýolöten, Tagtabazar raýonlarynda ýaşaýan saryklaryň 
so:jaň
, Gökdepe 
tekeleriniň düzümindäki 
so:jak
tireleriniň bir kökden döränligine olaryň 
ady şaýatlyk edýär. Tagtabazarly ýaşulular bu ady “sojagan”, ýagny 
“sojap dem alýanlar” diýip düşündirseler, mübärekli saryklar 
jojaň
diýen 
ady 
juý-e jeň
diýen täjik sözleri bilen baglanyşdyrýarlar (täjik dilinde 
juý
—“ýap”, 
jeň
—“uruş” diýmekdir, ýagny “uruş ýaby” ýa-da “uruşlu 
ýap”). Berilýän gürrüňlere görä, saryklaryň ýabynyň üstünde uruş bolup, 
gan dökülipdir. Elbetde, bu gürrüňleriň hakykylygyna ynanmak kyn, 
ýöne etnonimleriň asyl manysy barada häzirlikçe başga maglumat ýok.

---

152
JÖGI
Ärsarylaryň we burkazlaryň düzümindäki 
jögi
diýen tireleriň 
adynyň edebi dildäki jögi (jögülek etmek) sözi bilen dahyly ýok. 
Aslynda 
jögi (jugi)
sözi Orta Aziýa siganlarynyň esasy üç bölüminiň 
biriniň etnik adydyr (olara multoni hem diýilýär). Bu jögüler topar-topar 
bolup, obama-oba aýlanyp, dilegçilik, tebipçilik etmek, pal atmak bilen 
meşgul bolýarlar. Olara Çärjew welaýatynda jögüler diýilýär. Bu etrabyň 
gepleşiklerine jögi etnonimi täjik we özbek dillerinden geçipdir. Aslynda 
hindi (sanskrit) dilinde 
jögi
sözi “dilenjeň”, “gedaý” diýen manydadyr. 
Çärjew welaýatyndaky gepleşiklerde-de bu söz hut şol manyda ulanylýar. 
Biziň pikirimizçe, 
ýog
(hindi ýoglary) we orus dilindäki Baba Ýaga (“jögi 
mama”) sözüniň 
ýaga
sözleri hem 
jögi
sözi bilen asyldaşdyr. Jögi diýen 
türkmen tireleriniň adynyň döremegine siganlar bilen gylyk-häsiýetiniň, 
belki-de, keşpleriniň meňzeşligi sebäp bolan bolsa gerek.
JÖHIT
Orta Aziýa halklarynyň aglabasy ýewreý diýen etnonime derek jöhit, 
özbeklerde bolsa ýahudi sözüni ulanýarlar. Etnonim klassyk edebiýatda 
we dessanlarda köp duş gelýär:
Gündogardan günbatar,
Tersa, jöhit hem tatar (Magtymguly).
Ýa-da: Dine girmeýen mülhidem,
Hem tersaýem, hem jöhidem (“Nejep oglan”).
Alilieriň onbegi urugynyň we Kaşgaderýa welaýatynda ýaşaýan 
pamyk türkmenleriniň düzümindäki 
jöhit
tireleriniň ady, ähtimal, Orta 
Aziýa (Buhara, Kerki) jöhitleri bilen etnik gatnaşyklar ýa-da bu taýpalara 
soň goşulan toparlaryň dini ynançlary bilen baglanyşykly dörän bolsa 
gerek. Etnonimiň hakyky manysy belli däl.