Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

agar
sözüni “türki taýpanyň 
ady”, 
akar
sözüni bolsa “keseki”, “özge” (akar millet—“keseki il”) 
diýip düşündirýär. Abylgazy hem agarlary hakyky türkmen taýpalaryna 
goşman, ony 
özge il
hökmünde ýatlaýar: “Imdi özge illerni aýtalyň, 
Agar we aýmakly ili uýgur Yrkyl (Erkil) hoja (byň nebeleridir) kim, 
(Yrkyl Hoja) Oguz hanyň ogly Günhanyň weziri erdi. (Bu taýpalar) 

---

22
anyň ogullary turur”. Diýmek, agarlaryň Balkan türkmenlerine başga 
ýerden (Syrderýa boýlaryndan) soňra goşulandygy üçin, onuň şeýle at 
alan bolmagy mümkindir.
2. Dil taýdan türkmen diline has ýakyn bolan karaýym dilinde 
agarak 
(“uly, ekabyr, öňbaşçy”) diýen söz bar. Agar diýen etnonimiň 
şu söz bilen asyldaş bolmagy hem ähtimaldyr (“uly taýpa” ýa-da 
“öňbaşçynyň ili” diýen manyda).
3. Bu at iki bölekden ybarat bolup, onuň ag (ýagny ak) böleginiň 
türkmen dilindäki 
ak
diýen reňk adyndan emele gelmegi mümkindir, 
çünki ak sözi 
agaýak, akbalak, akbarak, akgarlyk, akgoňur, 
akgoýunly, akgulanjy, akkel, akman
ýaly onlarça türkmen 
etnonimleriniň düzüminde duş gelýär (bu sözüň manysy barada 
Gara, 
ak
diýen makala serediň). Şu pikir hakykata laýyk bolsa, onda agar 
etnoniminiň –ar bölegi gadymy türki goşulma bolup, ol köplügi, jemi 
bildirýär: ak-aklar. Bu goşulma awşar, gajar, padar, sakar, salar, suwar, 
towar, tüwer, ýker ýaly ençeme türkmen tire-taýpalarynyň, tatar, awar, 
hazar, gamar-kemer, bulgar ýaly halklaryň atlarynda duş gelýär.
Bu çaklamalaryň haýsynyň hakykata gabat gelýändigine 
seretmezden, agar diýen orta asyr türkmen taýpasynyň adynyň türki 
sözden emele gelendigi şübhesizdir.
Sözümiziň ahyrynda, Balkan etraplarynda türkmen çarwalarynyň 
şan-şöhratyny ýokary göteren agary goýunlary ilki ösdürip ýetişdirenler 
agar taýpasynyň wekilleridir. Bu taýpanyň uz gelin-gyzlary düýe 
ýüňünden ýuka, nepis matalary dokamaga we ondan meşhur türkmen 
çäkmenlerini tikip bejermäge gaty ezber bolupdyrlar. Muny öňde ýatlan 
akademegimiz W.W. Radlow ýörite belläpdir. Bu çäkmenlere-de