Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

gyrgyz
etnoniminiň özüni-de 
kyryg 
oguz
, ýagny “gyzyl oguz” diýen sözleriň gysgalan görnüşi hasaplaýar. 
Bu ýerde 
kyryg-gyryg 
sözi gyrmyzy sözi bilen asyldaş bolup, “gyzyl” 
diýen manyny, etnonimiýada bolsa günorta ýa-da günbatar tarapy 
aňladýar.
Diýmek, gyrgyz diýen etnonimiň fonetik taýdan ösüş ýoly şeýledir: 
kyryg oguz—kyrguz—kyrgyz.
Gyrgyzlaryň kaňdy taýpasynyň düzüminde 
türkmen
, türkmenleriň 
çowdur we igdir taýpalarynda bolsa 
gyrgyz
hem-de 
manas
diýen 
urug-tireleriň bolmagy, Gorkut atanyň Başgyrdystan gyrgyzlarynyň 
taýpabaşysy saýylmagy, etnograf aspirant Muhammet Berdiýewiň 
barlaglaryna görä, gyrgyz we türkmen saçagyndaky ençeme etli 
tagamlaryň, olaryň adynyň hem-de taýýarlanyş tärleriniň deň gelmegi, 
türkmen 
gülýakasynyň
we 
bozbendiniň
gyrgyzlardaky 
töönöç
atly 
şaý-sep bilen meňzeşligi, köjeme diýen türkmen nagşynyň diňe günorta 
gyrgyzlarda we başgyrtlarda duş gelmegi doganlyk gyrgyz halkynyň 
türkmenler bilen gadymy gan garyndaşdygyndan habar berýär.
GYRYK, GYRGY, KYRK
Biziň pikirimizçe, 
gyryk, kyryk
diýen etnonimleriň we olaryň 
biraz üýtgedilen görnüşlerinden emele gelen ençeme türkmen urug-

---

136
tire atlarynyň köki birdir. Orta asyrlarda uly türkmen taýpasynyň ady 
bolan bu sözi Mahmyt Kaşgary bilmeýär. Reşideddin ony karyk, Salar 
Baba kyryk, Abylgazy bolsa kyzyk görnüşlerde ulanýarlar. Ýatlanan 
çeşmelerde Kyryk, Kyzyk sözleri Oguz hanyň agtygynyň (Ýyldyzhanyň 
2-nji oglunyň) ady we şu ogluň neberelerinden emele gelen taýpa 
hasaplanýar. Reşideddin bu sözüň manysyny “güýçli we kanuny gowy 
bilýän”, Salar Baba –“kawy (güýçli) haldyr, harbda (uruşda) sak”, 
Abylgazy hem “batyr, gahryman” diýip düşündirýärler.
Gyryk, kyryk etnonimleriniň hakyky manysyny açyp görkezmäge 
degerli tutarygymyz ýok, şonuň üçin aşakdaky çaklamalary okyjylaryň 
dykgatyna hödürlemekçi. Abylgazynyň bu ady