Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

arykgaraja, arykkör, arykperran
diýen diýen tireleriň atlarynda-da aryk sözüne duş gelýäris. Aryk diýen 
urug-tireleriň ýaşaýan (ýa-da ýaşan) obalaryna, eýelik eden ýaplaryna, 
galalaryna-da olaryň etnik atlary dakylypdyr. Meselem: 
Arygoba, 
Arygyň jary
(Murgap raýonynda); 
Aryk
(Çarşaňňy, Garagum), 
Arykbatyr
(Kerki), 
Arykkör
(Wekilbazar), 
Arykkörhaşyrdyk
(Mary), 
Aryklar
(Türkmengala), 
Arykňerreň
(Mary, Murgap) we ş.m.
Türkmen diliniň aglaba gepleşik we şiwelerinde arryk sözüniň 
aryk
görnüşinde (bir r bilen) aýdylyşyndan ugur alyp, bu etnonimleriň köplenç 
“arryk, hortaň adamlar” ýa-da “arryk adamyň ili” diýip düşündirýärler. 
Sowet häkimiýetiniň ilkinji ýyllarynda türkmen tire-taýpa atlaryny ürç 
edip öwrenen we köp sanly ylmy işleri çap etdiren G.I.Karpow hem 

---

55
aryk
diýen etnik ady “arryk”, “hor” (toşiý) diýip terjime edýär. Ýöne 
beýle düşündirişleriň hakykata laýyk gelmeýändigini bellemelidiris.
Aryk
diýen etnonim iňňän gadymy bolup, ol seljuklar hereketinden 
(XI asyr) ençeme has öň, ençeme türki halklaryň Altaý, Mongoliýa we 
Gyrgyzystan etraplarynda bilelikde ýa-da goňşulykda ýaşan eýýamynda 
ýüze çykýar. Muny uýgurlaryň, gyrgyzlaryň, garagalpaklaryň we beýleki 
türki halklaryň düzüminde 
aryk
diýen urug-tire adynyň duş gelýändigi 
bilen delillendirmek mümkin. Gadymy türki döwürde aryk aýratyn taýpa 
ýa-da taýpa birleşigi bolup, dürli sebäplere görä, onuň dagan we ençeme 
türki halklaryň arasyna siňip giden bolmagy mümkindir.
Şol agzalýan eýýamda türki halklar 
aryk
sözüni “arassa’, 
“sap”, “päkize” ýaly manylarda ulanypdyrlar. Orhon-Ýeniseý ýazuw 
ýadygärliklerinde (VI—VIII asyrlar), Mahmyt Kaşgarynyň “Türki 
sözleriň diwany” diýen sözlüginde (XI asyr) bu söz hut şol manyda duş 
gelýär. Häzirki türkmen dilinde