Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

bady
sözi “baglady” manysynda ulanylypdyr. Diýmek, 
bad 
(bat)
sözi “bag”, ýagny “düwün”, “çigin”, “tire” manysynda bolmaly. 
Eger şeýle bolsa, onda bu etnonimler hem 
baga, bagaja, bäşbagly
etnonimlerindäki 
bag
sözi bilen asyldaşdyr diýen çaklamany orta atmak 
mümkin. Türki dillerde 
g
we 
d
sesleriniň çalşyrylyp bilinjekdigine hem 
delil bar. Meselem, hut türkmen diliniň şiwelerinde 
g
sesine derek 
ý
ulanyşyna duş gelýäris: 
beg—beý, ýegen—ýeýän, degmek—deýmek, 
Egemberdi—Eýämberdi
(adam ady) we ş.m. Öz gezeginde 
ý
sesi 
hem şol bir sözde 
d
sesini çalşyryp bilýär: 
aýak—adak
(
adagaraba
—
çagany aýaklandyrmak üçin bejerilýän araba), 
beýik—beduk
we 
başgalar. Diýmek, aýlawly ýollar bilen bolsa-da, türki dillerde 
g
sesi 
d
sesini çalşyryp biljek eken. Ýöne bu ýerde 
bag
sözi bilen gelen 
etnonimlerde 
a 
sesiniň uzyn, 
bad, bat
sözlerinden emele gelenlerde 
bolsa gysga aýdylmagy bu çaklamanyň dogrudygyna şübhe döredýär. 
Muňa seretmezden, derňelýän etnonimleriň asyl manysy barada anyk bir 
zat aýtmaga häzirlikçe biziň elimizde hiç hili delil ýok.
Derňelýän etnonimlerde 
bat, bad
sözleriniň yzyna 
–a
(bad-a), 
-ak, 
-al, -rak
(bu ýerde iki goşulma: -yr we –ak), 
-aş, -ym
ýaly goşulmalar 
goşulypdyr. Gadymky hyzmatynda häzirki türki dillerde ulanyşdan galyp, 
olar diňe käbir sözlerde we goşulmalarda saklanypdyr. Türki dilleriň 
ösüşiniň altaý we hun döwri diýlip at berilýän irki eýýamlarda, hatda 
ondan hem öň bu goşulmalaryň ählisi köplügi, jemi bildirýän goşulmalar 
eken. Şeýle çaklama esasynda şu makalanyň sözbaşysynda sanalýan 
urug-tire atlarynyň ählisini “urug”, “tire”, “topar” diýip düşündirmek 
hakykata ýakyn bolsa gerek.

---

62