Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

oguz
sözüni antik awtorlaryň işlerinde 
ýatlanýan 
augasi
diýen halkyň ady bilen baglanyşdyryp, bu sözi öküz 
diýen toteme ýa-da “derýa” manysyndaky 
ögüz
diýen gadymy türki söze 
syrykdyrýar.
3.Nemes gündogarşynasy I.Markwart oguz sözüni “okçy”, “ýaýdan 
ok atmaga ökde” diýip düşündirýär.
4.A.N. Bernştamyň pikirine görä, 
oguz
sözüniň iň gadymy görnüşi 
ahyry r sesi bilen gelýän wariant (ogur, edil uýgur, üker etnonimlerindäki 
ýaly) bolup, ol VIII asyrda oguz görnüşine geçipdir. Bu alym günoera 
gunlaryň köp sanly taýpalarynyň arasynda huýan atly bir urug bolup, 
onuň toteminiň öküz ekendigini belleýär. Taýpanyň gerbinde-de öküziň 
şekili bar eken. Hytaý ieroglifleri bilen ýazylan huýan diýen etnik ady 
huýar diýip okamak hem mümkin. Eger şeýle bolsa, huýar sözüniň oguz 
sözüne öwrüliş ýoly şeýledir: huýar—iogaz—oraz—oguz.
5. N.A. Baskakow 
oguz
etnonimini og we uz diýen iki bölege bölüp, 
birinji sözi “oý, pikir, huş” manysyndaky ög ýa-da öý diýen türki söz, 
ikinjisini (-uz ýa-da –ur) hereket adyny bildirýän goşulma hasaplaýar. 
Adyň manysy: “asylly, paýhasly”.
6. Oguz sözüniň manysy barada aýdylan pikirleri jemläp, bu barada 
ýörite makala ýazan ürgençli alym A. Madrahimow adyň düzümindäki 
og sözüni “ene” ýa-da “taýpa” diýip düşündirýär, -uz bolsa köplük 
goşulmasydyr. Onuň pikiriçe, bu at ilki öküz diýen totemden etnonime, 
soňra hem gidronime (“derýa” manysyndaky öküz, ögüz sözüne) 
öwrülipdir.
Görşümiz ýaly, çaklama köp. Biz bularyň içinden Ýu. Nemet. L.N. 
Gumilýew, A. N. Kononow ýaly alymlaryň orta atan pikirlerini hakykata 
has ýakyn hasaplaýarys. Bular oguz sözüniň og bölegini “taýpa, tire” 
manysyndaky türki söz, -uz bölegini bolsa köplük, jem bildirýän 
gadymy goşulma hasap edýärler we onuň manysyny “il, taýpa, topar” 
diýip düşündirýärler. L.N. Gumilýew gadymy türklerde uly taýpalar 
tarapyndan gysylan urug-tireleriň birleşip, aýratyn toparlary emele 

---

173
getirendigini, olara-da oguz diýlip at berlendigini belläpdir.
Oguz etnoniminiň şu manysynyň hakykata laýykdygyna türkmen 
tire-taýpa atlaryndan ýene mysal getirmek mümkin: owuş-ýomut tiresi, 
ol