Baxtiyor mengliyev

q
]  undoshi 
bilan  sintagmatik  munosabatida  [
a
]  unlisi  “til  orqa”  xossasiga  ega 
bo‘lsa, [
k
] undoshi qurshovida til o‘rta, [
m
] undoshlari qurshovida 
esa til oldi unlisi sifatida namoyon bo‘ladi.  
 
Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Fonetik qirg‘oqlarda 
Fonemalar  nutqda  tovushlar  sifatida  voqelanganda  bamisoli 
daryo oqimiga o‘xshaydi.  
Tog‘dan  oqib  tushayotgan  daryoni  ko‘z  oldingizga  keltiring. 
Kengliklarda  yoyilib,  bemalol  yayrab  oqadi.  Torliklarga  kelganda 
shovqin  solib,  sharsharaga  aylanadi,  har  tarafga  otiladi, 
qirg‘oqlarga  zarb  bilan  urilib, uni  yemiradi,  o‘zi  ham  yana  orqaga 
qaytadi. O‘tkir toshlarga zarba beradi, ba’zan ularni joyidan siljitib 
yuboradi.  
Fonemalar  ham  xuddi  daryo  suvi  kabi  har  xil  sharoitlarga 
tushadi,  qulay  sharoitlarda  o‘z  mohiyatini  saqlaydi,  oqim  uchun 
noqulay  joylarda  yo  sharoitga  moslashadi  yoki  sharoitni  o‘ziga 
moslashtiradi.  
Masalan, 
(a)
  unli  fonemasini  olaylik. 
Alam,  bolam,  katta
 
so‘zlarida lablanmaganlik va kenglik xususiyatini saqlab qoladi. Bu 
uning  uchun  qulay  sharoit.  Lekin 
qara,  havas,  g‘alaba
  so‘zlarida 
yonidagi undoshlarga moslashib, lablanishga moyillik sezadi. Nutq 
a’zolari  qulay  va  oson  yo‘l  bilan  tovushlarni  talaffuz  qilishga 
intiladi.  Bu  unlilarning  til  orqa  undoshlari  qurshovida  kelganida 
yaqqol  ko‘zga  tashlanadi.  Shu  boisdan  ayrim  o‘zbek  shevalarida 
qara,  g‘alaba
  so‘zlaridagi  (