Batafsil bayon etilgan

2015 milodiy
,  
 1436 hijriy qamariy
,  
 1392 hijriy shamsiy
 yilga to‘g‘ri keladi. 
 
                             
Mavzu: Umar Xayyom kalendari. 
Umar  Xayyom  o‗rta  asrlardagi  Sharqning  buyuk  olimlaridan  biri.  U  nafaqat  shoir,  balki 
ruboiylar muallifi, matematik, astronom va filosofdir. U 1048 yil Nishopur (Xuroson) da tug‘ilib, 
shu shaharda 1131 yil vafot etgan. Ajoyib talantli Umar Xayyom Saljuqiylar sultoni Malikshox 
saroyiga taklif qilinadi. 
Saljuqiy turklar XI asrning 30 yillariga Xurosonga ko‗chib, tez orada kuchli mavkega ega 
bo‗ldilar  hamda  1038  yili  Nishopurni  egallab,  Saljuqiylar  davlatiga  asos  soldilar.  1157  yilga 
qadar Xurosonda hukmronlik qildilar. 
Umar  Xayyom  u  yerda  astronomiya  va  matematika  bilan  shug‘ullanadi,  shuningdek 
she‘rlar  yozadi.  1076  yil  Umar  Xayyom  va  uning  yordamchilari  uchun  Malikshox  tomonidan 
poytaxt  Isfaxonda  astronomik  rasadxona  –  o‗sha  davrning  yirik  inshootlaridan  biri  qurildi.  Bu 
rasadxona  1092  yil  Sulton  vafotiga  qadar    faoliyat  yuritdi.  Umar  Xayyom  rahbarligida 
―Malikshoxning  astronomik  jadvali‖  (―Ziji  Malik  Shox‖)  tuziladi.  Shulardan  jadvalda  yuzta 
yorqin yulduz qayd etilgan. 
Qadimgi Eronda bir vaqtning o‗zida bir necha kalendar turlari Quyosh va oy kalendarlari 
qo‘llanilgan. Bu haqda Abu Rayxon Beruniy ―Qadimgi Xalqlardan qolgan yodgorliklar‖ kitobida 
yozib qoldirgan: ―Eronliklar ishlatadigan oylarni bayon etishdan boshlab mana shunday deyman: 
Har  bir  yil  oylarining  soni  o‗n  ikkita,  poq  tangri  ham  o‗z  kitobida:  ―Xudo  osmon  va  yerni 
yaratgan kundan beri oylar soni o‗n ikkita. Xudoning kitobida shu‖, - degan. (―Tavba‖ surasi, 36 
38 - oyat.) Bu haqda bir millat boshqasiga kabisali yillardan boshqada ixtilof qilmagan. 
Eronliklar ishlatadigan oylar ham o‗n ikkita...  
Eron oylarining har biri o‗ttiz kun bo‗lib, har bir kunning 43 eron tilida alohida nomi bor... 
Eronliklarning  aytishlaricha,  Zardusht  yillarga  chorak  kunlardan  yig‘ilgan  oylarni 
qo‘shgach,  zamon  yana  o‗zining  ilgarigi  holiga  qaytgan.  Zardusht  eronliklarga  o‗zidan  keyin 
ham shunday qilishga buyurgan, ular Zardusht buyrug‘iga bo‗yso‗nganlar‖.
42
 
Keyinchalik  asosan  hijriy-shamsiy  yil  kalendari  keng  amal  qilgan.  Bir  yil  12  oy  30  kun 
bo‗yicha bo‗lingan. Yilning 12 oyi cho‗zilib, unga qo‗shimcha besh kun qo‗shilgan. 
Yangi  yil  kuni,  har  doim  bahorgi  tengkunlikka  to‗g‘ri  kelishi  kerak  edi.  Kalendarlar 
orasidagi farq va tabiat xodisalari katta qiyinchiliklarni, noaniqliklarni keltirib chiqardi. 
                                                 
42
 Abu Rayhon Beruniy.Tanlangan asarlar.1 t.T., 1968.252-278-betlar. 

---