Basketbol o‘yin texnikasi va taktikasini o‘rgatish Reja: Kirish I. Bob. Basketbol o‘yin texnikasining rivojlanish bosqichlari

I.Bob.Basketbol o‘yin texnikasining rivojlanish bosqichlari.
1.1.Basketbol o'yinning rivojlanish tarixi
Tо‘pni xalqaga yoki savatchaga tashlash fikri qadimdan paydo bо‘lgan. Shunga о‘xshash о‘yinlar bundan ikki yarim ming yil oldin hozirgi Meksika hududdida yashagan iinlar va mayya qabilalari "pok-tapok" deb atagan о‘yin о‘ynagan. О‘yinning maqsadi devorda vertikal holatda о‘rnatilgan toshdan yasalgan xalqaga tо‘pni otib tushirishdan iborat bо‘lgan.
О‘n oltinchi asrlarda atsteklarda (qabila) "ollam alituli" deb nom-langan о‘yin mag‘lum bо‘lgan. Uyinchilar kauchukdan yasalgan tupni.toshdan yasalgan xalqaga otib tushirishga intilganlar.
Amerika Kushma Shtatlarida qaysi о‘yin istalgan boshqalariga qaraganda qо‘prok tamoshabinlarga ega? Siz, albatta,о‘sha basketbol ekanligini bilib olgansiz, hayron qolasiz.
Basketbolni kо‘pincha "Baynalminal-о‘yin" deb atashadi, chunki uni har bir madaniyati yuksak mamlakatda о‘ynashadi. Biroq, boshqa о‘yinlardan farqli ularoq basketbol asrlar davomida birin-ketin rivojlanib kelmagan. U bir kishi asli kanandalik bо‘lmish Jeyms Neysmit tomonidan ixtiro etilgan.
Basketbol 1891 yil 21 dekabrda- AKShning Massachusete shtatidagi Sprinfgild kollejining о‘qituvchilarini kandaydir yangi о‘yin bilan qiziqtirib quyish istagi tugiladi. U xindularning xokkeyga о‘xshash bulgan lakroyes degan о‘yinini katta xonalarda о‘ynash imkoniyati bо‘ladigan о‘yin vujudga kelishi maqsadida britaniyaliklarning futboli bilan birlashtiradi.
Neysmit о‘ylab topgan uyinda lakrosdagi singari koptokni oyok bilan tepish mumkmn emas edi. Tо‘p bunda о‘yinchidan о‘yinchiga uzatilar yoxud bir о‘yinchi tomonidan olib borilar va mо‘ljalga fakat kul bilan tashlanar edi. Avval boshda muljal sifatida tukima savatdan foydalanilgan.
Aslida kollejda о‘tkaziladigan gimnastika darslarini jonlantirish haqida direktordan topshirik olgan. Jeyms Neysmit yopiq xonalar uchun yangi о‘yin uylab chikdi. U balkonga panjaralariga shaftoli solinadigan savatlardan ikkitasini osib kо‘yadi. Uyinda qatnashuvchilar uz rakiblariiing savatlariga futbol tо‘pini tushirishlari lozim edi. Uyinga erkaklar bilan ayollar birgalikda qatnashardilar. Neysmit taklif kilgan о‘yin birinchi kundanok о‘qituvchilar orasida katta qiziqish uygotdi.
Gimnastika guruhida 18 kishi bо‘lgan uchun ular ikki komandaga bо‘linib о‘ynay boshladilar. Keyinchalik har bir komandadagilar soni 7 va 5 tagacha kamaytirildi.
Tо‘p savatga tashlanganligi uchun bu о‘yin "Basketbol" (basket-savat, bol-tup) deb atala boshlandi.
Yangi о‘yinda dastavval erkaklar bilan ayollar birgalikda qatnashardilar.
Keyingi yillarda basketbol о‘yini asta-sekin о‘ziga xos xususiyatlarga ega bо‘lgan sport turiga aylandi.
Basketbolda xam xuddi bir talay boshka о‘yinlarda bо‘lgani singari, о‘yinchining о‘rni uning о‘ziga xos kobiliyati bilan belgilanadi. Uzining anik nishonga uloqtirish bilan ochkolar- keltiruvchilardan odatda hujum chogida foydalaniladi. Ular raqib xalqasi tomon xujumlar uyushtiradilar.
Markaziy, о‘yinchi qoida tariqasida, judayam baland bо‘ili bо‘ladi. U koptok birinchi irgitilganidayok uni jamoadoshlariga uzatishni bilishi kerak. Koptok noaniq irgitilgandan keyin xalq adan yoki shitdan qaytganida uni о‘z nazar doirasida tutishi kerak.
Himoyachilar raqib xujumchilariga ochko yutishlarida xar kanakasiga halaqit berishlari kerak, shu bois ular harakatchan, ayyor bо‘lishlari va shuning barobarida о‘z jamoalarining hujumlarida ishtirok etishga ham ulgurishlari lozim.
Basqetbol uyin qoidalari kitobi birinchi marta qachon chop etilgan?
1891 yilning dekabr oyida Neysmit basketbol о‘yinining ilk bor birinchi koidalarini tuzdi va birinchi uchrashuvni о‘tkazdi. 1892 yilda Neysmit 13 moddadan iborat bulgan "Basketbol" uyin qoidalari kitobini birinchi marta chop etadi. Shu koidalarning kо‘pchilik moddalari u yoki bu shakldagi hozirgi vaktda xam uz kuchini yukotmagan. Bu kitobda tupni yerga urib yurish mumkinligi haqida birinchi marta yozilgan edi.
Birinchi marta temir xalqali turli zavatlar qachon paydo bо‘lgan?
1893 yilda birinchi marta temir xalqali turli savatlar paydo buldi. Yana- bir yildan sung tо‘pning aylana uzunligi G‘30-32 daym (76,2-81,3 sm) gacha kupaytirildi. 1895 yilda 15 Fut.(5 m 25 sm) masofadan bajariladi-gan jarima tuplari kiritildi.
Musobakadan keyin uyin koidalariga qanday о‘zgartirishlar kiritildi?
Birinchi musobaqalar о‘tkazilgandan keyin biroz vaqt utmay qoidalarga uzgartirish kiritildi. Jumladan, 1895 yilda savatlar yangidan paydo bо‘lgan shitlarga о‘rnatila boshlandi. Gap shundaki, balkonlarda joylashgan shо‘x tomoshabinlar о‘z jamoalariga yordam berish maksadida kо‘pincha tо‘pni tutib olib, uni rakib jamoa savatiga yо‘naltirar edilar.
1895 yildan boshlab AKSH da basketbol bо‘yicha rasmiy musobakalar utkazila boshlandi. О‘yin yildan yilga rivojlana borib, uning texnikasi va taktikasi vujudga keldi.1896 yildan boshlab tupni yerga urib yurishga ruhsat berildi.
Temirdan yasalgan xalq a kachon paydo buldi?
Birinchi marta temirdan yasalgan xalqa 1993 yilda paydo bо‘ldi.
Tо‘p aylanasining о‘lchami yangi qoida bо‘yichn kancha? 2000 yilda tо‘p aylanasining uzunligi kamida 74,9 sm va kо‘pi bilan 78 sm bо‘lishi kerak. Ogirligi necha gramm?
Tо‘pni ogirligi 567 gr dan kam va 650 gr dan oshik bо‘lmasligi kerak. Jarima tuplarini otish kachon joriy etildi?
Jarima tо‘plarini otish 1896 yilda joriy etildi. 15 fut(1-fut-30,5 sm)
Tо‘pni olib yurishning barcha variantlari kachon konunlashtirildi? Tо‘pni olib yurishning barcha variantlari 1896 yilda konunlashtirilgan. Basketbol AKSH dan SHARq va G‘ARB davlatlariga kaysi birlariga tarkalgan?
Basketbol avvaliga Amerikadan Shark mamlakatlari-Yaponiya, Xitoy, Filipin undan sung Yevropa-Italiya, Fransiya va nihoyat Janubiy Amerikaning ayrim mamlakatlariga tarkalgan.
Basketbol о‘yini rivojlanishining birinchi boskichi nechanchi yillarni uz ichiga oladi?
Basketbol rivojlanishining birinchi boskichi 1891-1918 yillarga tugri keladi.Bu uning yangi о‘yin sharoitida shakllanish boskichidir. Gimnastika darslarini jonlantirish maksadida kashf etilgan basketbol asta-sekin о‘ziga xos bо‘lgan hususiyatlarga ega bulgan sport uyiniga aylandi.
AKSH da birinchi rasmiy musobakalar koidalari kachon chop etilgan?
1894 yilda AKSH da birinchi rasmiy musobaka koidalari chop etildi va ular asosida musobakalar utkazildi.
Basketbol о‘yini rivojlanishining ikkinchi boskichi kaysi yillarni uz ichiga oladi?
Basketbol uyini rivojlanishinyng iikinchi boskichi 1919-1931 yillar basketbol federatsiyalari tashkil kilinishi va dunyoning kо‘pgina mamlakatlarida basketbol keng tarkalishiga ijobiy tag‘sir etdi. Jismoniy tag‘lim maktabi qachon ochildi?
1927 yilning oktabr oyida Jenevada jismoniy tag‘lim maktabi ochildi va uning raxbari etib Springfiyad kollejining о‘qituvchisi doktor Elmer Berri tayinlandi.
Bu maktabning ochilishi Yevropa va boshka kitg‘alarda basketbolning keng tarqalishini о‘ziga maqsad kilib kо‘ygan edi.
Amerikada basketbol bо‘yicha uz chempionatlarini kachondan boshlab о‘t-kaza boshladilar?
1927 yil Amerika basketbol konfederatsiyasi о‘z chempionatlarini о‘tkazdi. Shunga о‘xshash musobaqalar Sharqiy Osiyo mamlakatlarida ham utkazila bordi. Uyin texnikasi rivojlana bordi, о‘yinchilarning mahorati oshib bordi.
Basketbol tarixida birinchi bо‘lib tо‘pni savatga sakrab otish usulini kim qulladi?
1930 yyllarda AKSH ning Stenford universiteti jamoasining "yulduzi" Xenk Luizetti bakketbol tarixida birinchi bо‘lib tо‘pni savatga sakrab otish usulini qо‘lladi.Zamonaviy basketbolda bu usul ommaviy tus olgan.
Basketbol о‘yinining rivojlanishining uchinchi bosqichi qaysi yillarni о‘z ichiga oladi?
Basketbol о‘yini rivojlanishinig uchinchi boskichi 1932-1947 yillar bо‘lib, butun dunyoda basketbolning keng rivojlanishi bilan ifodalanadi.
Xalq aro basketbol federatsiyasi qachon tashkil etildi?
Basketbol о‘yinining tarixida buyuk vokea bо‘lib 1932 yilnig 18 iyul kuni hisoblanadi, shu kuni Xalqaro basketbol Federatsiyasi (XBF-FIB4) tashkil topadi. Sakkiz milliy federatsiyalarning vakillari-Argentina, Gretsiya, Italiya, Latviya, Portugaliya, Ruminiya, Shvetsariya va Chexoslovakiya birinchi xalq aro anjumanida katnashib, bir ovozdan Xalqaro federatsiyani tashkil qilishini va mukobillashgan koidalarni kabul kilinishini kullab kuvvatlashdi.
Xalqaro Olimpiya Kо‘mitasi (X0K-M0K) basketbolni olimpiya sport turi deb qachon tan oldi?
1935 yil 28 fevralda -Oslo shahrida Xalq aro Olimpiya Kumitasi (XOK-MOK) basketbolni olimpiya sportda deb tan olish tо‘grisida qaror kabul kildi.
Basketbol olimpiada о‘yinlari dasturiga kachon kiritildi?
1936 yilda basketbol birinchi, marta Olimpiada о‘yinlari dasturiga kiritildi. Berlinda bulib utgan Olimpiada uyinlarining basketbol tur-nirida 21-mamlakatning erkaklar jamoalari qatnashdi. Olimpiya chempioni unvoniga birinchi bо‘lib AKSH terma jamoasi buldi. Uyinni kashf etgan Neysmiya Jeyms olimpiya turnirida faxriy mexmon sifatida xozir bulib о‘tirdi.
О‘iin qoidasiga qanday о‘zgartirishlar kiritildi?
1936 yilgacha tup savatga tushgandan sо‘ng uyin maydon urtasida baxs tupini tashlash bilan davom ettirilgan bulsa, undan keyin tup savatga tushgandan sung о‘yin shit ortidagi old chizigini tashkarisidan uyinga kiriritiladigan bо‘ldi.Bu uyin shiddatini ancha oshirdi.
Erkaklar о‘rtasida birinchi Yevropa chempionati qachon о‘tkazildi va kaysi komanda chempion bо‘ldi?
1935 yilda Jenevada erkaqlar jamoalari о‘rtasida birinchi Yevropa chempionati bо‘lib о‘tadi. Bunda Boltik bо‘yi mamlakatlarining jamoalari ustun keldilar. Yevropa chempionati unvoniga Latviya terma jamoasi birinchi bо‘lib sazovor bо‘ladi.
Ayollar о‘rtasida birinchi Yevropa chempionati kachon bulib utdi? Ayollar о‘rtasida birinchi Yevropa chempionati 1938 yilda Rimda bо‘lib utdi. Bunda Italiya milliy jamoasi galaba qozondi.
Basketbol bо‘yicha birinchi xalqaro uchrashuvlar qachon utkazilgan? Basketbol bо‘yicha birinchi xalq aro uchrashuvlar AKSH, Italiya va Fransiya xarbiy jamoalari о‘rtasida birinchi xalqaro turnir vaktida 1919 yili о‘tkazilgan.
Xalqaro basketbol federatsiyasini boshka xalqaro sport birlashmalari ichida tutgan о‘rni.
1948-1965 yillarga kelib Xalqaro basketbol federatsiyasi boshqa xalqaro sport birlashmalari ichida yuqori urinlardan birini zgalladi. 1948 yilga kelib 50 mamlakat Federatsiyalari Xalqaro basketbol Federatsiyasiga ag‘zo bо‘ldi. Dunyo va Yevropa chempionatlari kabi musobaqalar endi XBF (FIBA) raxbarligi ostida о‘ta boshladi. Lekin dunyo basketboli-ning rivojlanishi faqatgina uning geografiyasini kengayishi bilan chega-lanmaydi. Shu bilan birgalikda uning texnikasi va taktikasi rivojlana bordi va boyidi.
Basketbolda tо‘pni uzatish va olib yurishda kanday yangi usullar kiritilgan?
Basketbolda tupni uzatish, uni yerga urib yurish va chalgitishlarning yangi usullari vujudga keldi. Masalan, tо‘pni savatga bir kullab otish, sо‘ngra esa sakraganda bir qо‘llab otish kabi usullarning paydo bulishi basketbol texnikasi va taktikasiga о‘ziga xos inqilobiy о‘zgartirish kiritdi va juda katta tag‘sir kо‘rsatdi, chunki raqib uyinchilari bu usullarga qarshilik kursatishi qiyin edi. Agarda ilgari musobaqa hisobi 20-Z0 ochkodan oshmasdan tugaydigan bulsa, endi uchrashuv xisobi 50-60 ochkogacha yeta boshladi. Uyin taktikasida ilgari asosan xar bir о‘yinchining yakka xarakatlanishi hisobiga о‘yin olib borilgan bulsa, endi jamoa xarakatiga о‘tila boshladi. Markaziy uyinchi orqali xujum uyushtirish mustakil uyin sistemasi siFatida shakllangan va u bilan birga milliy terma jamoalar kurollandilar.
Basketbol о‘yinining musobaka uyinlariga kanday uzgartirishlar kiritildi?
1960 yilning boshlarida basketbol uyinining musobaka koidalariga
kuyidagi о‘zgartirishlar kiritildi:
30 sekund qoidasi (bunda asosan, tо‘pni egallab turgan komanda 30 sekund vakt ichida uni rakib savatiga otishi lozim).
30 sekund koidasi va jarima maydonchasining kengaytirilishi (bunda asosan hujumchining rakib jarima maydonchasini ichida 3 sekunddan ortik turishi takiklanadi):
Tо‘pni yerga urib yurishni boshlashda tup basketbolchining qulidan chikkandan keyingina tayanch oyokni yerdan uzishga ruxsat beriladi va x.k.
Bu yillarda basketbol о‘yinining bir kullab tо‘p uzatish, fakat panja harakati bilan tup uzatish, chalgitib sakraganda bir va ikki kо‘llab savatga tо‘p otish kabi texnik usullar takomillashdi va keng tarqaldi.
Ayollar basketboli Olimpiya dasturiga qachon kiritilgan?
1976. yil Monrealda о‘tkazilgan XX1-0limpiada о‘yinlari dasturita bas-ketbol bо‘yicha ayollar bellashuvining kiritilishi esa о‘yinni bundan keyingi rivojlanishiga yanada katta tag‘sir kursatdi.
-1965 yilda Xalqaro basketbol federatsiyasi dunyoning turli mamlakatlarining 122 milliy Federatsiyalarini birlashtirar edi.
-Basketbol rivojlanishining keyingi bosqichi 1966 yilda boshlanib, uyin keskin burilish sodir bulishi bilan ifodalanadi. Basketbol juda katta rivojlanish davrini boshidan kechirdi.
1983 yilda 5 qitg‘a 157 mamlakatni milliy federatsiyalari FIBA (XBF) ag‘zosi edi. 1987 yilga bo.rib ularning soni 166 ga yetdi. Bugungi kunda esa 202 va undan ortik federatsiya XBF (FIFA) ag‘zosidir. Shular jumlasi-dan bugun uz mustaqilligining 10 yilligini nishonlagan О‘zbekistonimiz-ning milliy federatsiyasi hamda kushni qardoshlarimiz Qozogiston, Qirgi-ziston Tojikiston, Turkmaniston va boshka mustakil davlatlar xam bor.
-Rimda 1932 yilda qabul qilingan XBF (JVA) ustaviga kura federatsiya kongressida har 4 yilda bir marta kerakli uzgartirishlar kiritadi.
-XVF (FIBA) ning Oliy organi-Kongress.
-UninG anjumanlari 4 yilda bir marta о‘tkaziladi (olimpiya uyinlarida)
-XBF (FIBA) ga uzi hohlagan xar bir mustaqil milliy Federatsiya ag‘zo bо‘lishi mumkin.
Basketbol uyinini kashfiyotchisi Jeyms Neysmit kursatgan xizmatlarini tan olib, Springfild kolleji 1911 yildan "Jismoniy tarbiya ustozi" faxriy unvoni bilan taqdirlandi.
1939 yili Mak Gil universiteti Jeyms Neysmitga tibbiyot fanlari doktori ilmiy darajasini beradi.
SpringFild kollejida esa Jeyms Neysmitning muzeyi -"Basketbol pyun-shuxrat zali" ochiladi. Dunyoga shunday ajoyib uyinni sovga qilgan insonning xurmati ana shu tadbirlar orqali bildirilgan edi.
Ajoyib kashiyotchi Jems Neysmit 1861 yilda Kanadadn tugilgan. 1939
yilda vafot etdi.Mini-basketbol о‘yini kachondan boshlab joriy etildi?
1948 yilda Amerikalik trener T.Archer birinchi bо‘lib kichik basketbol (mini-basketbol) о‘yni bilan tanishtirdi. Uyin 7-12 yoshli о‘smirlar uchun mо‘ljallanib soddalashtirilgan koida asosida о‘tkazilardi. Kо‘p vaqt о‘tmay kichik basketbol (mini-basketbol) katta basketbol о‘yini yoyildi va kо‘pchilik mamlakatlarda keng tarkaldi. XBF (SHBA) tarkibida kichik basketbol bilan shugullanadigan maxsus kо‘mita tashkil etildi.