`Barkamol avlodni ahloqiy tarbiyalashda Al – Forobiy ta’limotining o’rni

Ikkinchidan – insonning o’zini va jamiyatda tutgan o’rnini anglashi

uchun imkon yaratildi.

Uchinchidan – insonning tarbiyasini, axloqini yuqori saviyaga

ko’tarmay turib, odil, demokratik, adolatli jamiyatini qurish mumkin

emasligi aniq sezildi.

Olib borilgan ishimiz natijalari asosida quyidagi xulosalarni chiqarish

mumkin:

1.  IX  –  X  asrlarda  O’rta  Osiyo  hududida  ilm  –  fan,  madaniyat  rivoji

uchun qulay sharoit yuzaga keldi. Bu sharoit mahalliy xalqlarning Arab

xalifaligi qaramligidan ozod bo’lgani va shu bilan bir vaqtda xalifalik

tarkibida mavjud bo’lgan madaniy, savdo – sotiq va boshqa aloqalarning

saqlab qolgani, Somoniylar sulolasi tomonidan yagona davlatning barpo

etilishi va ilm – fan tili sifatida keng qo’llanilishi, madrasa va maktablar

sonining ko’payishi kabi omillar natijasida hosil bo’ldi;

2. Ahloqiy tarbiya masalasi juda qadim zamonlardan olimlarning

tadqiqot markazida bo’lib kelgan. Bu xalq og’zaki ijodi namunalari, xalq

pedagogikasi va mutafakkirlarning ma’naviy merosida yaqqol ko’rish

mumkin. Ushbu meros IX – X asrlarda O’rta Osiyoda yaratilgan axloqiy

ta’limotlarda ham o’z aksini topdi va mutafakkirlari tomonidan o’z zamonasi

talablari asosida rivojlantirildi;

3. Islom ta’limotida umuminsoniy qadriyatlar IX – X asrlarda nafaqat

O’rta Osiyoda, balki butun musulmon sharqida yangi axloqiy

munosabatlarni shakllantiruvchi vosita bo’lib xizmat qildi. Bu ta’limotga

ko’ra inson eng mukarram va go’zal shaklda yaratilgandir hamda butun

---

42

insoniyat o’zaro birodardirlar, ya’ni bir ota – onadan tarqalganalar. Shu

sababdan ular ahil va hamjihatlikda yashamoqliklari, doimo savobli, ezgu va

xayrli amallar qilishlari lozim;

4. Abu Nasr al – Forobiy merosini tahlil qilar ekanmiz, u Yaqin va O’rta

Sharqda ijtimoiy – siyosiy fanlar asoschisi sifatida inson axloqi va kamoloti

ustida katta ish olib borganining guvohi bo’lamiz. U inson axloqining

shakllanishi masalasini har tomonlama o’rganib chiqdi va axloqiy

barkamollikka erishish shartlarini ishlab chiqdi. Al – Forobiy ta’limoti

bo’yicha inson tabiatan fozil va fosiq bo’lib yaratilmaydi, balki shu

xislatlarga yaqinroq, moyilroq bo’lishi mumkin. Shuning uchun

pedagoglarning asosiy vazifasi – insonda axloqiy yuksak va insoniy

fazilatlarni mustahkam hosil qilishi hamda ularni odat tusiga aylantirishdan

iborat.

Yuqorida aytilgan so’zlardan kelib chiqib, shuni ta’kidlash lozimki, yosh

avlodni axloqan barkamol etib tarbiyalashda bir qator tadbirlarni amalga

oshirish kerak bo’ladi:

a) Mustaqil O’zbekiston davlatning taraqqiyoti axloqan pok va barkamol

avlod qiladi ekanini yoshlarga yanada mukammalroq yetkazish va

tushuntirish ishlarini olib borish. Ta’lim – tarbiya jarayonida yosh avlodning

axloqiy jihatlariga yanada ko’proq e’tibor berish;

b) Ta’lim – tarbiya ishlarida yosh avlodni Vatan mustaqilligi va uni

mustahkamlash, do’stlik, hamjihatlik, halollik, o’zaro mehr – muhabbat kabi

ezgu maqsad asosida voyaga yetkazish;

v) O’zbekistonda yangi jamiyatni barpo etishdagi vazifalarni hal etishda

inson uning faol sub’yektidir. Uni amalga oshirishda bir emas, balki hamda

ta’lim – tarbiya tizimlarining ishini o’zaro uyg’unlashtirish va

muvofiqlashtirish;

---

43

g) Doimo yoshlar bilan muayyan mavzularda suhbatlar olib borish, zarur

bo’lgan taqdirda bu suhbatalarni individual tarzda o’tkazish lozim.

Shuningdek, maxsus tarbiya soatlari tashkil qilish, ota – onalar, jamoat

tashkilotlari, diniy tashkilotlar hamda haquq – tartibot idoralari hodimlari

ishtirokida axloqiy – tarbiyaviy ishlarni keng yo’lga qo’yish kerak. Sinfdan

tashqari mashg’ulotlar tarzida xalqimizning o’tmishidagi va hozirgi

mahorati, iste’dodi va yutuqlarini aks ettiruvchi joylarga ziyoratlar

uyushtirish kabi ishlarni amalga oshirish lozimdir.

---

44