Barcha maruza mashg‘ulotlarni nazariy qismi, maruza mashg‘ulotlarni o‘tkazish uchun topshiriq, nazorat savollari va adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan

5. Nurni qaytishga asoslangan integral usul.

Qandaydir yuzadan qaytayotgan yoruqlik oqimi o‘zining bir qator xususiyatlarini spektr tarkibi, intensivligi, tarqatilishi, yo‘nalishi, qutbini o‘zgartirishi mumkin. YOrug‘lik oqimini qaytishdagi spektral tarkibini o‘zgartirishi uni tarkibidagi to‘lqin uzunliklari bilan farqlanadigan va alohida qismlarini intensivligini notekis susayishiga olib keladi. Spektral tarkib va intensivligi o‘zgartirishga asoslangan fotoelektrik usullar qo‘llanishiga qarab va texnik jixozlarga qarab turli xil bo‘lgani uchun ularni bir-biridan alohida ko‘rib chiqamiz.

Birinchisi, ustki bo‘yog‘i va oqligi kabi xususiyatlarga egaligidir. NO lari uchun qulay bu turdagi nazoratlar spektrofotometriyani murakkab texnikasiga tayanadi. Qaytayotgan yorug‘lik aniqlaydigan fotoelektrik qurilmalar yuzada nurni qaytarish qobiliyatiga ta’sir etadigan nuqsonlar (teshiklar, dog‘lar va xakazolar) ni aniqlashda ishlatiladi. Bu asosan boshlang‘ich qurilmalar bo‘lib sodda konstruksiyaga ega.
O‘ziga xos ko‘rinishni fotoelektrik o‘lchagichlar egallaydi, ularda aniq to‘lqin uzunligini qaytish koeffitsientini material namligining o‘zgarishiga asoslanib o‘lchaydi.
Qaytgan yorug‘likni tashqi muhitda yoyilish ya’ni qaytish tabiati qaytaruvchi yuzasi notekisliklari o‘lchamlari va uni alohida qismlarini tartibsiz joylashuvi bilan belginadi. Ularni ikkita diffuziyali va ko‘zguli asosiy qaytarish turlari mavjud.
Ideal xira yuzadan Lamber qonuniga asosan yorug‘lik diffuzion qaytariladi. Normalga nisbatan  burchak ostida qaytayotgan F yorug‘lik oqimi, mato yuzasiga normalga nisbatan  burchak ostida tushayotgan F₀ oqim normali bilan aniqlanadi:
F=F₀cos cos
Bu tenglamani F=f(,) yuza tenglamasi sifatida to‘g‘ri burchakli koordinata sistemasi , , F da ifoda etish mumkin. 1.4 – rasmda diffuziyali qaytish holatidagi teng qaytish chiziqlari kursatilgan, ya’ni  va  tekisliklari bilan kesishuvchi F=f(,) yuzani  va  tekislikdagi egri chiziqlar proeksiyasi berilgan. Ko‘zguli qaytishlar yorug‘likni tushish burchagi uni qaytish burchagiga teng va qaytayotgan yorug‘lik ushbu qonuniyat asosida taqsimlanadi. Mato yuzasidan qaytuvchi yorug‘lik asosan diffuzion bo‘ladi, lekin ba’zi hollarda ko‘zguli qaytarish tashkil etuvchilarni ham o‘z ichiga oladi. O‘zaro parallel yo‘nalishda mo‘ljallanib to‘qilgan iplarni ikki tizimi bilan belgilanadigan mato yuzasini mayinlik xususiyati qaytayotgan yorug‘lik oqimini tashqi muhitda taqsimlanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Qaytayotgan yorug‘likni intensivligi asosiy tekislikga nisbatan turli burchaklarda tushayotgani bois bir xil emas va unga nisbatan parallel tekislik bo‘yicha davriy o‘zgarib turadi, bunga sabab har bir mayinlikni elementar yo‘lakchalarini turlarini yoritilishidir. YOO yo‘nalishiga nisbatan mato iplari orientatsiyasidan qaytgan yorug‘lik yo‘naltirganlik diagrammasi maksimumi yo‘nalishiga bog‘liq. Skanerlashni yorug‘likni qaytishiga asoslanib o‘tkaziladigan o‘lchashlarda ham, yuqoridagi paragraf skanerli yorug‘likni o‘tib borishi usulidagi fikrlardan foydalaniladi.

Nazorat savollari

1. 
   Optoelektron nazorat usullari qanday klassifikatsiyalanadi?
   
2. 
   Integral soyasida ishlash jarayoni nimaga asoslangan?
   
3. 
   Skanerlovchi soya usulini sezgirligi nimaga bog‘liq?
   
4. 
   Bugger-Lamber tenglamasi qaysi usulda ishlatiladi?
   
5. 
   Skanerlash tezligi qanday tanlanadi?
   
6. 
   Fotopriyomnikga kelib tushgan yorug‘lik oqimi qanday aniqlanadi?
   
7. 
   Qaytish usuli nimaga asoslangan?
   
8. 
   Ko‘zguli qaytishlarni tushuntirib bering?