Bap new indd

Mexanika
 sózi grek tilinen alınǵan bolıp, mashina haqqındaǵı táli
-
mat degen mánisti ańlatadı.
Mexanika bóliminde materiyanıń eń ápiwayı kórinisindegi qozǵalısı – 
mexanikalıq qozǵalıstı úyrenemiz. Deneniń mexanikalıq qozǵalısın tallaw 
ushın waqıttıń ótiwi menen keńisliktegi bul qozǵalıstı táriyiplewshi shamalar 
haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa iye bolıwımız kerek.
Mexanikaniń tiykarǵı wazıypası denelerdiń qozǵalıs tezligin 
deneniń massası hám oǵan tásir etiwshi kúshlerge baylanıslıǵın 
sonday-aq, qálegen waqıttaǵı jaǵdaydı anıqlawdan ibarat. 
Bul tiykarǵı wazıypanı sheshiw ushın deneniń qalay qozǵalıp atırǵanlıǵın 
hám usı qozǵalıstıń barısında deneniń keńisliktegi ornınıń waqıttıń ótiwi 
menen qalay ózgeretuǵının anıq hám qısqa túrde kórsetiw kerek boladı. 
Házirgi waqıtlarda «Mexanika» dúzilisler hám mashinalardı jaratıwdı emes, 
al denelerdiń óz ara tásirin jáne usı tásir nátiyjesinde olardıń qozǵalıslarınıń 
ózgerislerin úyrenedi.
Mexanikanıń rawajlanıw tariyxınan maǵlıwmatlar
Grek alımı Aristotel (biziń eramızǵa shekemgi 384-
322 jj.) 2300 jıldan kóbirek waqıt burın «Fizika» kitabın
-
da birinshi ret «mexanika» sózin paydalandı hám ilimge 
kirgizdi. Aristotel óziniń kitabında Jerdi álemniń orayın
-
da jaylasqan, al onıń átirapında Quyash hám Ay ayla
-
nadı dep esapladı. Ol joqarı qaray ılaqtırılǵan denelerdiń 
jerge túsiwi, rıchag hám basqa mexanizmlerdiń islewi 
haqqında maǵlıwmatlardı keltirdi. Aristoteldiń denelerdiń 
qozǵalısına baylanıslı pikiri sol dáwirler ushın aldınǵı 
qatar tálimat edi.
Jáne bir áyyemgi grek alımı Arximed (biziń eramızdan 
burınǵı 287-212 jj.) birinshilerden bolıp mexanikalıq 
qubılıslardı tallaw ushın matematikanı paydalandı. Ol 
matematikalıq esaplawlardıń járdeminde rıchagtıń islew 
principin, denelerdiń suwdaǵı júziw shártlerin táriyiplep 
berdi. Matematikalıq ámellerdiń fizikalıq proceslerge qol
-
lanılıwı fizikanıń pán sıpatında qáliplesiwine tiykar bolıp 
hám onıń rawajlanıwında úlken áhmiyetke iye boldı.
Arximed
Aristotel

---

5
Kirisiw