Bap new indd

Deneniń basqa deneniń beti boylap qozǵalıwında payda bolatuǵın 
hám qozǵalısqa qarsı baǵıtlanǵan kúsh súykeliw (súykelis) kúshi 
dep ataladı.
Súykelis heshqanday qozǵalıstı júzege keltirmeydi. Bi
-
raq ne ushın ol kúsh dep ataladı degen soraw tuwıladı. 
Buǵan sebep súykelis kúshiniń qozǵalıstı ásteletiwinde. De
-
mek, kúsh tek qozǵalıstı júzege keltirmesten, onı ásteletiwi 
de múmkin eken. Stoldıń ústinde jıynalıp turǵan kitaplardı 
jılıstırıw ushın kúsh penen tásir etip, súykelis kúshin jeńi
-
wimiz kerek. Avtomobilge tormoz berilse, ol tez toqtaydı. 
Qayıslı berilis te súykeliw sebepli shkivler aylandırıladı 
(104-súwret).
Súykelis kúshiniń payda bolıwınıń birinshi sebebi bir-birine tiyip 
turatuǵın denelerdiń betleriniń tegis emesligi bolıp tabıladı.
Hátte, júdá tegis bolıp kórinetuǵın deneler-
diń betlerinde de gedir-budırlıqlar boladı. Móldir 
denelerdiń betleri lupa menen qaralsa, olarda hár 
túrli gedir-budırlıqlardıń bar ekenligi kórinedi 
(105-súwret).
Bir dene ekinshi deneniń betinde sırǵanaǵanda 
yamasa domalaǵanda, bul gedir-budırlıqlar bir-bi-
rine súykelip, qozǵalıwǵa tosqınlıq etiwshi kúshti 
júzege keltiredi.
Súykelis kúshi payda bolıwınıń ekinshi sebebi
– 
bir-birine tiy
-
ip turatuǵın deneler betindegi molekulalardıń óz ara tásirlesiw 
kúshi bolıp tabıladı.
Eger denelerdiń betleri jaqsı tegislengen bolsa, olar bir-birine tiygende 
molekulalar bir-birine júdá jaqın boladı. Bul jaǵdayda bir-birine tiyip turǵan 
dene molekulaları arasında tartısıw kúshleri sezilerli boladı.
Denelerdiń súykeliw qubılısların úsh túrge bóliw múmkin: 
tınıshlıqtaǵı 
súykeliw, sırǵanap súykeliw hám domalap súykeliw.
104-súwret.
Shkivte súykelistiń 
júzege keliwi.
105-súwret.
Hár qıylı 
denelerdiń betiniń lupa 
arqalı kóriniwi.

---

117
V bap. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde denelerdiń qozǵalısı