Баҳолаш ва калькуляциянинг боглиқлиги Baholash va kalkulyatsiyaning bog'liqligi

Download 170 Kb.

Sana	12.06.2022
Hajmi	170 Kb.
	#658274

Баҳолаш ва калькуляциянинг боглиқлиги

Baholash va kalkulyatsiyaning bog'liqligi.
Баҳолаш – хўжалик маблағлари, мажбуриятлар ва хўжалик жараёнларини пул ўлчов бирлигида акс эттириш усулидир.
Калькуляция - таннархни аниқлаш демакдир. Ушбу усулдан корхона мулкларидан баъзилари ҳисобини юритишда фойдаланилади. Масалан: ишлаб чиқарилган маҳсулот, материал таннархини аниқлаш. Шунингдек, савдо корхоналаридаги муомала харажатлари, моддалари, суммаларини товарлар бўйича тегишли равишда тақсимлашда ҳам калькуляциядан фойдаланилади.
,Бухгалтерия ҳисобининг ушбу усули бошқа усуллар билан узвий боғлиқликдадир. Умуман, эътибор берилса, бухгалтерия ҳисобининг ҳамма усули ҳам ўзаро узвий боғлиқликдадир.
Бахолаш билан калькуляциянинг боғлиқлиги шундаки, калькуляция орқали аниқланган таннархлар баҳолаш кўринишида ҳисобга олинади.
Турли маблағлар таннархи калькуляция ёрдамида аниқланади, масалан: меҳнат буюмлари, тайёрланган маҳсулот, сотилган товарлар (иш, хизмат) таннархи ҳам калькуляция ёрдамида аниқланади.
Корхона мулклари баҳоланаёганда уларни тузилиши, фойдаланилиши, ишлаб чиқаришда қатнашиши, мақсадли мўлжали каби хусусиятлари эътиборга олинади.
Хўжалик маблағлари баҳоланаётганда хақикийлик ва бир хиллик принципига риоя қилиниши шарт.

Калькуляция ва унинг ахамияти.

Kalkulyatsiya va uning ahamiyati
Калькуляция - таннархни аниқлаш демакдир. Ушбу усулдан корхона мулкларидан баъзилари ҳисобини юритишда фойдаланилади. Масалан: ишлаб чиқарилган маҳсулот, материал таннархини аниқлаш. Шунингдек, савдо корхоналаридаги муомала харажатлари, моддалари, суммаларини товарлар бўйича тегишли равишда тақсимлашда ҳам калькуляциядан фойдаланилади.Ушбу барча маблағлар таннархи ҳисобланаётганда корхонани хўжалик барча жараёнларидаги – таъминот, ишлаб чиқариш, сотишдаги харажатлари ҳисобга олинади.
Korxonada aniq bir turdagi mahsulot birligini i.ch. va sotish boʻyicha, shuningdek, xalq xoʻjaligining sanoat, transport va b. tarmoqlarida ish birligini (tashish, taʼmirlash va b.) bajarish uchun qilingan harajatlarni pul shaklida ifoda etadi. K. quyidagi turlarga boʻlinadi: reja K.si (ilgʻor ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil etishning ilgʻor usullarida mehnat sarflari meʼyorlari asosida tuziladi). Bunday K. navbatdagi davr uchun (yil, chorak) ayrim mahsulotlarning oʻrtacha tannarxini belgilashda qoʻllaniladi, ulgurji narxni belgilashga asos boʻladi; hisobot K. (xatga olish maʼlumotlari asosida hisoblanadi, reja vazifalari bajarilishini nazorat qilish uchun tuziladi, amaldagi harajatlar darajasini koʻrsatadi); normativ K. (i.ch. vositalari va ish vaqtidan foydalanishning mavjud meʼyorlari asosida tuziladi); l o y i ha K. (boshqa koʻrsatkichlar bilan bir qatorda kapital qoʻyilmalar va yangi texnikaning iqtisodiy samaradorligini aniqlashda qoʻllaniladi). Shuningdek, tannarx K.si ishlab chiqarish, toʻliq, tarmoq va b. K.larga boʻlinadi

Баҳолаш ва унинг бухгалтерия ҳисобидаги аҳамияти.

Baholash va uning buxgalteriya hisobidagi ahamiyati
Бухгалтерия ҳисоби усули элементларидан бири баҳолаш бўлиб, унинг аҳамияти бутун халқ хўжалиги миқёсида ҳам каттадир.
Баҳолаш – хўжалик маблағлари, мажбуриятлар ва хўжалик жараёнларини пул ўлчов бирлигида акс эттириш усулидир.
Бизга маълумки, корхона фаолиятида ишлатиладиган хўжалик маблағлари ва улар ташкил топиш манбалари турли бўлиб, уларни ўлчов бирликлари, шакл ва тузилишлари, ташкил топишлари ҳар хил кўринишга эгадир. Корхона хўжалик фаолиятида рўй берадиган хўжалик жараёнлари натижасида маблағ ва улар ташкил топиш манбалари ҳам миқдор, ҳам хажм жихатдан ўзгариши ҳам табиий ҳолдир.
Демак, улар ҳисобини юритиш учун ягона ўлчов бирлиги – пулдан фойдаланмасликни иложи йўқ. Корхона мулки ҳисоби юритилаётганда, улар баҳоланади.
«Бухгалтерия ҳисоби ҳақида»ги Қонунга асосан, айланма активларни баҳолаш икки хил кўринишда амалга оширилади:
1. Хақиқий таннархда – келтириш ёки ишлаб чиқариш таннархи.
2. Бозор баҳосида – сотиш соф қиймати.
Корхона мулклари баҳоланаёганда уларни тузилиши, фойдаланилиши, ишлаб чиқаришда қатнашиши, мақсадли мўлжали каби хусусиятлари эътиборга олинади.
Масалан: савдо корхоналарида товарлар сотиб олиш ва сотиш баҳоларида ҳисобга олинади.
Яна бир маблағ – асосий воситалар ҳисоби юритишда қўйидагича баҳолардан фойдаланилади.
Бошлангич қиймат – асосий воситаларни харид қилиш, келтириш, ташиш, ўрнатиш ва умуман фойдаланиш ҳолатига келтириш билан боғлиқ харажатлар йигиндисидан иборат.
Жорий қиймат – маълум бир муддатга амалдаги бозор баҳоларига мослаштирилган асосий восита қиймати ёки манфаатдор томонлар ўртасида алмашиладиган асосий восита суммаси. Жорий қиймат асосий воситалар қайта баҳолашиши натижасида вужудга келади.
Асосий воситалар қайта баҳоланиши эса икки ҳолат натижасида вужудга келади:
- ҳукумат қарорига кўра;
- таъсисчилар қарорига асосан.
Колдик қиймат – бу асосий воситаларни бошланғич ёки жорий қиймат билан жамгарилган амортизация суммаси фарқидир.
Тугатиш қиймати – асосий воситани фойдали фойдаланиш муддати охирида тугатиш натижасида вужудга келиши мўлжалланаётган қийматдан, ҳисобдан чиқариш бўйича кутилаёган харажатлар айирмасидир.
Амортизация қилинадиган қиймат – бу асосий воситаларни бошланғич қиймати билан назарда тутилаётган (баҳоланган) тугатиш қиймати ўртасидаги фарқдир.
Хўжалик маблағлари баҳоланаётганда хақикийлик ва бир хиллик принципига риоя қилиниши шарт.
Ҳақиқийлик принципи хўжалик маблағлари сумда баҳоланилишини тўғри амалга оширилишини талаб этади.
Бир хиллик принципи баҳолашда қўйидагича намоён бўлади. Жорий ҳисобда маблағ қандай баҳоланган бўлса, баланс ва ҳисоботнинг бошқа шаклларида акс эттирилганда ҳам шу баҳода кўрсатилиши шарт.

Хўжалик маблағлари ва улар манбаларини ҳисобини юритишда қулланиладиган баҳолар тугрисида тушунча

Xo’jalik jarayonlari ma’lum mablag’lar zaxirasini talab etadi. Shuning uchun ham, ishlab chiqarish korxonalari imoratlar, mashinalar, uskunalar, materiallar, pul mablag’lari, nomoddiy aktivlar va shu kabi boshqa mablag’larga ega bo’ladi. Korxona mablag’larining manbalari- davlat jamg’armasidan, aksiyalarni chiqarish va sotishdan, muassislarning badallaridan, banklarning kreditlari hamda boshqa korxonalar va tashkilotlardan olingan qarzlar hisobidan, foydadan va boshqalardan tashkil etiladi. Хo’jalik faoliyatini to’g’ri boshqarishda korxonaning qanday mablag’larga egaligi, ularning joylashuvi hamda bu mablag’lar manbalari va maqsadlarini bilish kerak.
Shunga qarab korxonaning barcha mablag’lari ikki qismga guruhlanadi: birinchidan, ularning turlari hamda joylashganligiga qarab va ikkinchidan, tashkil topish manbai va qanday maqsadlarga yo’naltirilganligiga qarab.
Mablag’larni turlari va joylanishi bo’yicha guruhlash korxonaning xo’jalik faoliyatini xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Sanoat korxonalariga birinchi navbatda ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish uchun mablag’lar bo’lishi kerak. Undan tashqari u operatsiya jarayonining ikki - ta’minot va sotish bosqichida ishlatiladigan mablag’larga ega bo’lishi kerak. Odatda korxonalar o’z xodimlarining ehtiyojlariga xizmat qiladigan noishlab chiqarish sohasidagi mablag’larga ham ega bo’ladi. Shunday qilib, korxona mablag’lari o’zlarining turlari va joylashishi bo’yicha quyidagi guruhlarga bo’linadi: iishab chiqarish vositalari; operatsiya sohasidagi mablag’lar; noishlab chiqarish sohasidagi mablag’lar. korxona tomonidan olingan yalpi foyda ikki tomonlama yo’nalishga ega: uning bir qismi davlat daromadiga ajratiladi, boshqa qismi esa korxona ixtiyorida qoldiriladi. Shuning uchun uni taqsimlanishiga qadar o’z mablag’lari yoki jalb qilingan mablag’lar manbaiga kiritish mumkin emas va shu sababdan u alohida guruhga ajratiladi.

Бухгалтерия ҳисобининг регистрларнинг гурухланиши.

Buxgalteriya hisobi registrlarining guruhlanishi
Бухгалтерия ҳисоби корхоналар фаолиятини ёппасига, узлуксиз ҳисобини олиб борар экан, бунда ҳужжатлаштириш аҳамияти юқоридир.
Кузатиш натижасида олинган маълумотлар дастлабки ҳужжатларда акс эттирилиб борилади, сўнггра шу дастлабки ҳужжатлар хар томонлама текширилиб, бухгалтерияга қабул қилиб олинади.
Текшириб қабул қилиб олинган дастлабки ҳужжатлар асосида бухгалтерия проводкалари амалга оширилади. Табиийки, бу бухгалтерия проводкадари ҳам ҳужжатлаштирилиши шарт. Бунинг учун бухгалтерия ҳисоби регистрларидан фойдаланилади.
Демак, бухгалтерия ҳисоби регистрлари – ҳисоб ёзувларини (бухгалтерия проводкаларини) акс эттиришга мўлжалланган жадваллардир.
Бухгалтерия ҳисоби регистрлари - журналлар, ведомостлар, китоблар, тасдиқланган бланкалардир. Ҳисоб регистрларининг аҳамияти шундаки, уларга счетларга тегишли кўрсаткичлар акс эттирилади, умумлаштирилади, ой охирига қолдиқлар аниқланади ва умуман, хўжалик маблағлари ва улар ташкил топиш манбалари билан боғлиқ маълумотлар акс эттириб борилади.
Бухгалтерия ёзувларининг турлилиги, хажми хар хиллигидан келиб чикиб, улар акс эттириладиган ҳисоб регистрлари ҳам турличадир.
Ҳисоб регистрлари турлари ўрганилаётганда, уларни қўйидаги хусусиятларига эътибор бермок керак:
1. Ташқи кўриниш.
2. Уларда акс этириладиган ёзувларнинг турлилиги.
3. Маълумотларнинг хажми.
Ҳисоб регистрлари ташқи кўриниши хусусиятларига кўра қуйидагича туркумланади:
• дафтарлар (касса дафтари, «бош дафтар»).
• Карточкалар.
• Вараклар (ведомостлар).
Бухгалтерия ҳисоби регистрлари ёзув турларига кўра 3 хил бўлади:
1. Хронологик ҳисоб регистрлари.
2. Тизимли ҳисоб регистрлари.
3. Комбинациялашган регистрлар.
Хронологик ҳисоб регистрларини ўзига хос хусусияти шундаки,, ундаги ёзувлар хронологик тартибда акс эттирилиб борилади. Бу ёзувлар орқали жараённинг қисқача мазмуни, содир бўлган муддати ва суммасини хронологик тартиб акс эттириб борилади. Масалан, «Жараёнларни рўйхат қилиш журнали» хронологик ҳисоб регистрига мисол бўлиб, у ҳисобнинг мемориал-ордер шаклида қўлланилади.
Тизимли ҳисоб регистрлари жараёнларни маълум бир белгилари бўйича тизимлашган (гуруҳлашган) ҳолда акс эттирилиши билан хусусиятлидир. «Бош дафтар» тизимли ҳисоб регистрларига мисол бўлади.
Ушбу регистрдан ХV аср охирларида икки ёқламаёзув усули вужудга келганидан бошлаб фойдаланиш йўлга қўйилган.
Комбинациялашган бухгалтерия регистрларининг ўзига хос хусусияти шундаки, уларда хронологик ва тизимли ёзувлар биргаликда акс эттирилади. Бундай регистрларнинг афзаллиги қўйидагилардан иборат:
• Ҳисоб ишлари ихчамланади.
• Бухгалтерия ёзувлари акс эттириладиган регистрлар миқдорини қисқартиради.

Хўжалик жараёнлари тугрисида тушунча ва уларнинг турлари
Таъминот жарёни ва унинг хисобини юритиш тартиби.

Таъминот жараёнида корхона хўжалик фаолияти учун зарур бўлган маблағлар билан таъминланади. Масалан, асосий воситалар, хом-ашё, материал, номоддий активлар, пул маблағларига бўлган эхтиежлар шу жараёнида таъминланади.
Таъминот жараёни корхона режасига асосан амалга оширилади. Таъминот жараёни ҳисобининг асосий вазифалари эса, қуйидагилардан иборат:
- Таъминот хақиқий ҳажмини аниқлаш. Бухгалтерия ҳисобот даврида қабул қилинган меҳнат буюумларининг миқдори ва тури хақидаги хақиқий маълумотни беради. Ушбу маълумотлар ҳам натура, ҳам пул ўлчов бирлигида ифодаланади. Бухгалтерия ҳисобининг ҳисобот даврида
қабул қилинган меҳнат буюмлари хақидаги ушбу маълумотлари ёрдамида, уларни ҳар бир турлари бўйича таъминот жараёни кўрсатгичлари умумий бажарилиши хақида маълумотларга эга бўлинади.
-Қабул қилинган меҳнат буюмларининг хақиқий таннархини ҳисоблаш. Бухгалтерия ҳисоби меҳнат буюмлари ҳар бир турларини тайёрлаш юзасидан корхонанинг хақиқатдаги харажатларининг миқдорини аниқлайди. Бунда сотиб олинган меҳнат буюмлари таннархининг кўрсаткичи нафақат харажатлар умумий хажмини, балки харажатлар алоҳида турлари кўрсаткичларини ҳам ифодалайди.
Таъминот жараёнида корхона хўжалик фаолиятини давомийлиги ва ривожланиши учун зарурий маблағлар кирим қилинади. Саноат корхонасини фаолияти учун зарурий маблағлар қуйидагилардан иборат:
-узоқ муддатли активлар (асосий воситалар, номоддий активлар);
-айланма маблағлар (хом-ашё, материаллар, эҳтиёт қисмилар, пул маблағлари ва бошқалар);

Ишлаб чикариш жараёни хакида тушунча ва унинг хисобини юритиш тартиби

Ишлаб чиқариш жараёнида хўжалик юритувчи субъектларда тайёр маҳсулот яратилади. Тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш учун унинг турига қараб харажатлар қилинади. Мазкур харажатлар таркиби эса, ЎЎзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги, Ўздавистиқболстат ва Давлат солиқ қўмитаси томонидан қабул қилинган ва 1995 йил 1 январда амалга киритилган, Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил ва 2003 йилдаги қарори билан тузатишлар киритилган «Маҳсулот (иш, хизматлар) таннархига киритиладиган, маҳсулот (иш, хизмат) ларни ишлаб чиқариш ва сотиш бўйича харажатлар таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш хақидаги Низом»да келтирилган.
Корхоналарда маҳсулот ишлаб чиқаришда сарфланадиган харажатлар 2010 «Асосий ишлаб чиқариш» счетида аста-секинлик билан йиғилиб боради. Ишлаб чиқариш жараёнида бухгалтерия ҳисобининг олдига қуйидаги вазифалар белгиланади:
-Ишлаб чиқариш хақиқий хажмларни аниқлаш бунда жами ишлаб чиқарилган маҳсулот, ҳамда маҳсулот ҳар бир тури бўйича миқдор кўрсаткичларга эга бўлинади. Олинган маълумотлар ҳам натура, ҳам пул ўлчов бирлигида бўлади;
-маҳсулот хақиқий таннархини ҳисоблаш. Бунинг учун ишлаб чиқарилган барча маҳсулот ва унинг ҳар бир тури бўйича таннархга киритилган харажатлар хақидаги маълумотлардан фойдаланилади. Масалан, ишлаб чиқаришдаги ишчиларнинг меҳнат ҳақи, материаллар қиймати, маҳсулот ишлаб чиқаришда бевосита қатнашган асосий воситаларга ҳисобланган эскириш суммаси ҳамда ишлаб чиқаришга хизмат қилувчи ёрдамчи ва умумишлаб чиқариш харажатлари.
Ишлаб чиқариш ҳисобини юритиш учун бир қанча счетлар қўлланилиб, улардан асосийси 2010 «Асосий ишлаб чиқариш» актив
счетидир. Мазкур счет ёрдамида ишлаб чиқариш умумий ҳажми аниқланди. Маҳсулот тайёр бўлганидаги сўнг эса, 2010 счети кретидан 2800 «Тайёр маҳсулот» счетининг дебетига ўтказилади.
Маҳсулот ишлаб чиқариш технологияси мураккаб, ҳамда узлукиз бўлса, ҳар ойнинг охирида тугалланмаган ишлаб чиқариш юзасида қолдиқлар аниқланади. Тугалланмаган ишлаб чиқариш бу барча ишлаб чиқариш боскичларидан утмаган техника назорати томонидан текширув қабул қилинмаган буюм ва маҳсулотлардир, яъни улар технологик жараён ва стандартлар талабларига жавоб бермайди. Тугалланмаган ишлаб чиқариш 2010 «Асосий ишлаб чиқариш» счети дебетида қолдиқ сиафатида ҳисобга олиниб, инвентаризация усули орқали аниқланиши ёки норматив (режа)даги ишлаб чиқариш таннархи бўйича баҳолниши мумкин.

Сотиш жараёни ва унинг хисобини юритиш

Сотиш жараёни хўжалик жараёнларини ичида охиргиси бўлиб, бунда ишлаб чиқариш жараёни натижасида тайёрланган маҳсулотлар сотилиб, пул кўринишида корхонага кирим қилинади. Шу билан бирга бу жараёнда сотиш натижалари аниқланади, сотиш натижалари эса, фойда ёки зарар бўлиши мумкин.
Сотиш жараёни ҳисобининг вазифалари қуйидагилардан иборат:
--сотиш билан боғлиқ харажатларни ҳисобини тўғри ва ўз вақтида ҳисобини ташкил этиш;
-сотиш натижасида олинган даромадларни улар ҳосил бўлган жойлари бўйича тўғри ҳисобини ташкил этиш;
- сотиш натижаларини тўғри ҳамда ўз вақтида аниқлаш.
Сотиш жараёнида ишлаб чиқаришда тайёрланган маҳсулотларни реализацияси рўй беради, унинг ҳисобини юритиш учун 9000 «Асосий фаолиятдан олинган даромад» счети мўлжалланган.
Махсулотни сотишдан олинган даромадни хисоби 9010 счетда, товарларни сотишдан олинган даромадларни хисоби 9020 счетда, ишларни бажариш ва хизмат курсатишдан олинган даромадларнинг хисоби эса, 9030 счетда хисобга олинади.
Сотилган тайёр махсулотларни таннархини хисобини юритиш учун 9110 счет, сотилган товарларнинг таннархини хисобини юритиш учун 9120 счет, бажарилган иш ва хизматларнинг таннархини хисобини юритиш учун эса, 9130 счетлар мўлжалланган.
Масалан, тайёр махсулот учун харидорларга счет юборилса, Дебет 4010 счет 2 000 000 сўм.
Кредит 9010 счет 2 000 000 сўм.
Сотилган тайёр махсулотларнинг таннархини хисобдан чикарилиши эса, куйидаги бухгалтерия проводкаси оркали акс эттирилади:
Дебет 9110 счет 1 500 000 сўм.
Кредит 2810 счет 1 500 000 сўм.
Махсулотни сотишдан олинган молиявий натижани аниқланиши 9910
–«Якуний молиявий натижа» счети орқали амалга оширилади, яъни: Дебет 9910 счет 1 500 000 сўм.
Кредит 9110 счет 1 500 000 сўм.
Бир вақтнинг ўзида
Дебет 9010 счет 2 000 000 сўм.
Кредит 9910 счет 2 000 000 сўм.
Юқоридаги мисолдан кўриниб турибдики, 9910- «Якуний молиявий натижа» счети ёрдамида маҳсулотни сотишдан олинган даромад ва шу маҳсулотнинг таннархи солиштирилади. 9910 счетнинг кредит қолдиғи фойдани, дебет қолдиғи эса, зарарни билдиради.

Келгуси давр харажатлари тугрисида тушунча ва уларнинг ҳисобини юритишни аҳамияти.

.Kelgusi davr xarajatlariga quyidagilar kiradi:
– gazeta va jurnallarga yillik obuna xarajatlari;
– mulklarni yillik sug‘urta qilish xarajatlari (https://hozir.org/1-firmaning-qisqa-va-uzoq-muddatli-oraliqdagi-faoliyati-ishlab.html);
– kelgusi davrlar uchun oldindan to‘langan ijara haqi summalari va
boshqa shu turdagi xarajatlar.
Kelgusi davr xarajatlarini hisobga olish uchun quyidagi schyotlardan (https://hozir.org/3000-ta-buxgalteriya-otkazmasi-hisobvaraqlar-rejasi-boyicha-bo.html)
foydalanish ko‘zda tutilgan:
3110-«Oldindan to‘langan ijara haqi».
3120-«Oldindan to‘langan xizmat haqi».
3190-«Boshqa bo‘nak xarajatlari».
Bu schyotlar aktiv bo‘lib, ularning debetida hisobot davrida qilingan
va mahsulot tannarxiga kelgusi hisobot davrlarida qo‘shiladigan xarajatlar (https://hozir.org/11--mavzu-ishlab-chiqarish-xarajatlari.html)
aks ettiriladi. Schyotlarning kreditida esa ushbu xarajatlarning hisobdan
chiqarilishi aks ettiriladi.
3110-«Oldindan to‘langan ijara haqi» schyotida hisobot davrida (https://hozir.org/buxgalter-atamasi-nemis-tiliga-tarjima-qilinganda-qanday-mano.html)
kelgusi hisobot davrlariga tegishli to‘langan ijara haqlari hisobga olinadi.
3120-«Oldindan to‘langan xizmat haqi» schyotida hisobot davrida
kelgusi hisobot davriga taalluqli bo‘lgan to‘langan xizmat haqlari hisobga (https://hozir.org/1-bob-korxona-kadrlari-va-ularning-tarkibi.html)
olinadi.
Kelgusi davr xarajatlari va kechiktirilgan xarajatlar – joriy qismi. Ushbu xarajatlarni hisobga olish uchun hisobvaraqlar rejasida ikki guruh hisobvaraqlar qo’llaniladi:
- kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi hisobvaraqlar (3100);
- kechiktirilgan xarajatlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar (3200).
Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi hisobvaraqlar. Ushbu hisobot davrida amalga oshirilgan (http://hozir.org/buyuk-geografik-kashfiyotlar-davrida-amalga-oshirilgan-sayohat.html), ammo joriy qismi bo’yicha kelgusi hisobot davrlariga taalluqli bo’lgan xarajatlar to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi hisobvaraqlarda amalga oshiriladi:
3110 “Oldindan to’langan operativ ijara haqi”;
3120 “Oldindan to’langan xizmat haqi”;
3190 “Boshqa kelgusi davr xarajatlari”.
Bu hisobvaraqlarda quyidagilar bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar aks ettirilishi mumkin:
a) matbuotning davriy nashrlariga yillik obunaning jami summasini oldindan to’lash;
b) mulkning yillik sug’urtasini to’lash;
c) kelgusi davrlar uchun operativ ijara to’lovi badallari va kelgusida xarajatlarga kiritilishi mumkin bo’lgan boshqa xarajatlar.
Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi hisobvaraqlar (3100)da hisobga olingan xarajatlar xarajatlarni hisobga oluvchi hisobvaraqlarning debetiga hisobdan chiqariladi. Kelgusi davr xarajatlarini joriy xarajatlarga hisobdan chiqarish o’rnatilgan muddat davomida yoki ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi yoki miqdoriga mutanosib ravishda amalga oshiriladi.
3110 “Oldindan to’langan operativ ijara haqi” hisobvarag’ida ushbu hisobot davrida to’langan, ammo kelgusi hisobot davriga tegishli operativ ijara haqi hisobga olinadi (http://hozir.org/1-mehnat-va-ish-haqi-haqida-tushuncha-hamda-uni-hisobga-olishn.html), masalan, korxona yil boshida bir yil uchun oldindan ijara haqini to’ladi.
3120 “Oldindan to’langan xizmat haqi” hisobvarag’ida ushbu hisobot davrida oldindan haqi to’langan, ammo kelgusi hisobot davrlariga taalluqli bo’lgan xizmatlar hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraqda obuna bo’yicha xarajatlar va boshqalarni aks ettirish mumkin.
3190 “Boshqa kelgusi davr xarajatlari” hisobvarag’ida 3110 “Oldindan to’langan operativ ijara haqi” va 3120 “Oldindan to’langan xizmat haqi” hisobvaraqlarida hisobga olinmagan boshqa oldindan to’langan xarajatlar hisobga olinadi.
Kelgusi davr xarajatlarini hisobga oluvchi hisobvaraqlar (3100) bo’yicha analitik hisob hisobvaraqlari xarajat moddalari va ob’ektlari (yo’nalishlari) bo’yicha yuritiladi.

Хужжатлаштириш ва хужжатларнинг турлари.

Hujjatlashtirish buхgaltеriya hisоbi uslubining muhim usuli bo'lib, uning mazmuni хo'jalik muоmalalarini yozma ravishda dastlabki qayd qilish va ularning haqiqatda sоdir bo'lganligini isbоtlashdan ibоratdir.
Buхgaltеriya hujjati - bu хo'jalik muоmalasi faktining haqiqatda mavjudligini yoki sоdir bo'lganligini yoki sоdir bo'lishi lоzimligini isbоtlоvchi, mas'ul shaхslar imzоsi bilan tasdiqlangan yozma guvоhlikdir.
Buxgalteriya hujjatlari:
1.Tayinlanishiga kora-farmoyish,isbotlovchi,buxgalteriyada rasmiylashtiriladigan,uyg’unlashgan
2.Axborotlarni shakllantirish tartibiga kora
3.Muomalalarni qamrab olish usuliga kora-bir martalik,jamlanma hujjatlar
4.Axborot ta’minoti tizimidagi maqomi bo’yicha-oddiy va qat’iy hisobot
5.Tuzilgan joyiga kora-ichki va tashqi
6.Qator (pozitsiya)larga kora
7.Bir turdagi muomilalarni rasmiylashtirish bo’yicha
8.To’ldirish (tuzish) usuliga kora

Хужжатлар айланиши хакида тушунча

Hujjatlar rasmiylashtirilgan vaqtdan boshlab, ular bo'yicha operatsiyalar bajarilgunga qadar bo'lgan vaqt ichidagi tartibli harakatiga bank operatsiyalari bo'yicha hujjatlar aylanishi deyiladi.

Hujjatlar aylanishi operatsiyalarining qonuniyligi, hujjatlarning haqiqiyligi va to'g'ri rasmiylashtirilganligini hamda ularning hisobda to'g'ri aks ettirilishini tekshirish bilan bog'liq bo'lgan ishlarni o'z ichiga oladi. Hujjatlar aylanishi bank operatsiyalarining o'z vaqtida to'g'ri va qonuniy tarzda amalga oshirilishida katta rol o'ynaydi. Shuning uchun har bir bankda hujjatlarning aylanishi va mijozlarga xizmat ko'rsatish vaqti grafiklarda aks ettiriladi.

Nizom “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi Qonun asosida ishlab chiqilgan va hujjatlarni tuzish, qabul qilish, saqlash va buxgalteriya hisobida aks ettirish, hamda hujjatlar aylanishini amalga oshirish bo‘yicha yagona tartibni belgilaydi (https://www.norma.uz/uz/nhh_loyihalari/buhgalteriya_hisobida_hujjatlar_aylanishi_tartibi_uzgarishi_mumkin). Norma’ning yozishicha, nizomning amal qilishi O‘zbekistondagi barcha korxona, tashkilot va muassasalarga tatbiq qilinadi, banklar va boshqa kredit tashkilotlari bundan mustasno. Nizom loyihasida korxonalar tomonidan amalga oshiriladigan barcha xo‘jalik operatsiyalari tasdiqlovchi hujjatlar bilan rasmiylashtirilishi lozimligi qayd etiladi, ular boshlang‘ich hisob hujjatlari bo‘lib xizmat qiladi va ular asosida buxgalteriya hisobi yuritiladi. Tegishli texnik vositalar mavjud bo‘lganda boshlang‘ich hujjatlarni axborot tizimlari xizmatlaridan va axborot texnologiyalaridan foydalangan holda tuzishga yo‘l qo‘yiladi. Bunday hujjatlar buxgalteriya hisobida tegishli majburiy rekvizitlar mavjud bo‘lgandagina qo‘llaniladi. Elektron hujjatlarni saqlashda ulardan erkin foydalanish va ularning qog‘oz nusxalarini taqdim etish imkoniyati ta'minlanishi lozim. Buxgalteriya hisobini avtomatlashtirish sharoitida boshlang‘ich hujjatlar rekvizitlari kodlar ko‘rinishida qayd etilishi mumkin. Bunda elektron shaklda tuzilgan boshlang‘ich hujjat va registr elektron raqamli imzo haqidagi qonun hujjatlariga muvofiq uning to‘g‘ri tuzilishi uchun javobgar bo‘lgan shaxsning elektron raqamli imzosi bilan tasdiqlanishi lozim.

Бухгалтерия хужжатларининг реквизитлари тугрисида тушунча ва

уларнинг тавсифи.
Rеkvizit lоtincha “Requisitium” so'zidan оlingan bo'lib, “talab qilinadigan, zarur” dеgan ma'nоni bildiradi.
Rekvizitlar hisob ob’yektlariga nisbatan belgi rekvizitlari va mazmun rekvizitlariga bo’linadi:
Belgi rekvizitlari hisob ob’yektlarini(asosiy vositalar,nomoddiy aktivlar b.)aks ettiradi
Mazmun rekvizitlari hisob obyektining tavsifini ochib beradi(O’lchovi, navi, xajmi va b.)
O'z R «Buх. hisоbi to'g'risida»gi qоnunning 14-mоddasiga muvоfiq dastlabki hujjatlarning
MAJBURIY RЕKVIZITLARI:
Buxgalteriya hisobi sub`ektining nоmi;
hujjatning nоmi va raqami, u tuzilgan sana va jоy;
хo'jalik оpеrasiyasining nоmi, mazmuni va o'lchоv birliklari ko`rsatilgan miqdоr o'lchоvi (natura hоlida va pulda ifоdalangan hоlida);
хo'jalik оpеrasiyasini bajargan shaхslarning 9shaхsning) identifikatsiya qilish uchun zarur bo`lgan familiyasi hamda ismi va otasi isminingbosh harflari yoxud boshqa rekvizitlari ko`rsatilgan holda lavozimlari nomi va imzolari.
O'z R «Elеktrоn hujjat aylanishi to'g'risida»gi qоnuning 6-mоddasiga muvоfiq elеktrоn hujjatning MAJBURIY RЕKVIZITLARI:
elеktrоn raqamli imzо;
elеktrоn hujjatni jo'natuvchi юridik shaхsning nоmi yoki elеktrоn hujjatni jo'natuvchi jismоniy shaхsning familiyasi, ismi, оtasining ismi;
elеktrоn hujjatni jo'natuvchining pоchta va elеktrоn manzili;
hujjat yaratilgan sana.

Хужжатларнинг гурухланиши

Hujjatlarni guruhlash - bu ularni mazmuniga ko‘ra bir xil
guruhlarga to‘plashdir. U bir xil hujjatlar bo‘yicha umumiy xulosa
chiqarish imkonini beradi. Bu esa guruhlangan ma’lumotlarni ishlatishni
ancha osonlashtiradi.
Guruhlashning maqsadi har xil mablag‘lar yoki manbalar bo‘yicha
ma’lum davr uchun yig‘ma (umumlashgan) ma’lumotlarga ega
bo‘lishdan iborat. Shu bilan birga dastlabki hisobni yuritish ham
soddalashadi. Masalan, materiallar harakatiga doir hujjatlar har bir
nomenklatura raqamining kirimi va chiqimi bo‘yicha; kassa hujjatlari
pul mablag‘larining maqsadli tushumi va sarflanishi bo‘yicha va h.k.
bo‘yicha guruhlanishi mumkin. Hujjatlarni guruhlash maxsus jamlovchi
yoki guruhlovchi vedomostlarda amalga oshiriladi

Jamlovchi vedomostlar dastlabki hujjatlarning buxgalteriyaga kelib

tushishiga qarab toMdiriladi. Hisobot davri oxirida ularda tegishli
ko‘rsatkichlar bo‘yicha jami hisob-kitob qilinadi. Masalan, sotilgan
mahsulotlami xaridorlar bo‘yichajo‘natish jamlama vedomosti.
Guruhlovchi vedomostlar buxgalteriya hisobida aks ettiriladigan
xo‘jalik muomalalari to‘g‘risidagi ma’lumotlami bir tizimga keltirish
uchun tuziladi. Ular ma’lum belgilari bo‘yicha tanlangan hujjatlardan
ma’lumotlami o4kazish bilan bir vaqtda to‘ldiriladi. Masalan, butun
korxona bo‘yicha hisoblangan ish haqi va ushlanmalar turlari bo‘yicha
guruhlash vedomosti.

Хужжатларни қаерда тузилиши хусусиятига кўра гурухланиши

Tuzilish navbatiga qarab hujjatlar dastlabki (birlamchi) va yig‘ma
hujjatlarga bo‘linadi. Dastlabki hujjat deb, sodir bo‘lgan muomalalami
dastlab aks ettiradigan hujjatlarga aytiladi. Ular mazkur muomalalar
haqiqatda bajarilganligining hisoboti bo‘lib hisoblanadi.
Dastlabki hujjatga misol sifatida materiallar talabnomalarini
keltirish xizmat qilishi mumkin. Ular materiallarni ombordan berilishida
tuziladi va omborchi tomonidan unga materiallarni berish to‘g‘risidagi
farmoyishni bajarilganligi haqida guvohlik beradi. Dastlabki hujjatlar
tarkibiga shuningdek qabul qilish - topshirish dalolatnomalari,
nakladnayalar, tilxat, kvitansiyalar va boshqalarni kiritish mumkin.
Yig'ma hujjat deb dastlabki hujjatlar asosida tuziladigan
hujjatlarga aytiladi. Ularda tegishli dastlabki hujjatlar asosida
rasmiylashtirilgan muomalalar aks ettiriladi. Yig‘ma hujjatlarga
yuqorida ko‘rib chiqilgan bo‘nak hisoboti, umumishlab chiqarish
xarajatlarini taqsimlash vedomostlari, kalkulyatsiyalar va boshqalar
kiradi.
yig‘ma hujjatlar, birinchidan, dastlabki hujjatlarning
ma’lumotlarini umumlashtirish va yig‘ma ko‘rsatkichlami olish uchun,
ikkinchidan hisobga olinayotgan muomalalar to‘g‘risida qo‘shimcha
ma’Iumotlar olish maqsadida dastlabki hujjatlar ma’lumotlarini
umumlashtirish va bu muomalalarni yangi bo‘limlarga ajratilgan holda
aks ettirish uchun xizmat qiladi.

Тасдикловчи хужжатлар

Isbotlovchi (yoki_ tasdiqlovchi) hujjatlar deb amalga oshirilgan
muomalalarni rasmiylashtiruvchi hujjatlarga aytiladi. Ular muomalalar
sodir boiish daqiqasida tuziladi va ushbu muomalalarni hisobda qayd
qilishning birinchi bosqichini anglatadi.
Isbotlovchi hujjatlarga misol bo‘lib kirim orderlari hisoblanadi.
Kirim orderlari korxona omboriga kelib tushayotgan moddiy
boyliklarni rasmiylashtirish uchun ishlatiladi. Uning shakli kelib tushgan
boyliklar to‘g‘risidagi ma’lumotlar buxgalteriyada keyinchalik qanday
ishlashi (qo‘l bilanmi yoki hisoblash mashinalaridami)ga bog‘liq.

Фармойиш-тасдиқловчи хужжатларнинг хусусияти

Farmoyish tasdiqlovchi hujjatlarning xususiyati.
Farmoyish deb, u yoki bu xo‘jalik muomalalarini bajarish
to‘g‘risidagi buyruq (farmoyish)ga ega bo‘lgan hujjatlarga aytiladi.
Ularga buyruqlar, cheklar, ishonchnomalar va boshqalar kiradi.
Ularning asosiy vazifasi rahbar xodimlarning topshirig‘i bevosita bajaruvchilarga
topshirishdan iborat. Ko‘pchilik muomalalar faqat farmoyish hujjatlari
mavjud bo‘lgandagina amalga oshiriladi. Masalan, navbatdagi ta’til
uchun ish haqi faqat mazkur xodimni ta’tilga chiqarish haqida buyruq
boMsagina to‘lanadi.

Фармойиш хужжатлари тугрисида тушунча ва уларнинг тавсифи

Farmoyish hujjatlari tôg'risida tushuncha va ularning tavsifi
Farmoyish hujjatlari xo‘jalik muomalalari sodir bo‘lganligini
tasdiqlovchi faktorlarga ega emas, shuning uchun ular o‘zlaricha
muomalalarni hisobda aks ettirish uchun asos bo‘la olmaydi. Ko‘pincha
farmoyish ma’Ium hujjatda berilib, shu hujjatning o‘zida keyinchalik
ushbu muomala rasmiylashtiriladi. Bir nechta funksiyaning bitta hujjatda bunday birlashtirish aralash (kobinatsiyalashtirilgan) hujjatlami vujudga keltiradi

Расмийлаштириш хужжатлари тугрисида тушунча

Rasmiylashtirish hujjatlari tôg'risida tushuncha
Buxgalteriya rasmiylashtiruvchi hujjatlari, deb buxgalteriya
xodimlari tomonidan hisob yozuvlarini tayyorlash hamda ularni
yengillashtirish, qisqartirish va soddalashtirish uchun yaratilgan
hujjatlarga aytiladi. Bularga taqsimlovchi, hisob - kitoblar (masalan,
kalkulyatsiya), turli tuman buxgalteriya ma’lumotlari va shu kabilar
kiradi.
Buxgalteriya rasmiylashtiruv hujjatlariga misol sifatida asbob -
uskunalami saqlash va ishlatish xarajatlari, umumishlab chiqarish
xarajatlarini taqsimlash vedomostini keltirish mumkin. Bu
vedomostlami tuzish uchun kerak bo‘lgan ma’lumotlar tegishli hujjatlar
bilan tasdiqlangan xarajatlarni aks ettiruvchi “Umumishlab chiqarish
xarajatlari” schyotidan olinadi.
Buxgalteriya ma’Iumotnomalari ma’lum summani bir schyotdan
boshqa schyotga o‘tkazish kerak bo‘lganda schyotni yopishni
rasmiylashtirish, hisob yozuvlarida, yo‘l qo‘yilgan xatoni to‘g‘irlash
hollarida va hokazolarda tuziladi. Bunga bo‘lgan ehtiyoj juda ko‘p
uchraydi, shuning uchun shunga o‘xshash ma’lumotlami tuzish
buxgalteriya amaliyotida juda keng tarqalgan.
Buxgalteriya rasmiylashtiruvchi hujjatlarining turlaridan biri
amalga oshirilgan muomalalar bo‘yicha schyotlar korrespondensiyasi
mazkur muomalani rasmiylashtirilgan asosiy hujjatning bosma ish
qog‘ozi (blanki)ning shu maqsad uchun maxsus ajratilgan joyida yoki
boshqa usul bilan ko‘rsatiladi.
Buxgalteriya rasmiylashtiruv hujjatlari mustaqil ahamiyatga ega
boMmaydi. Ulardan faqat tegishli boshqa isbotlovchi hujjatlar bilan
birgalikdagina foydalanish mumkin. Ular hisobda hisob yozuvlarini
osonlashtiruvchi va tayyorlovchi texnikaviy vosita hisoblanib,
ko‘makchi ahamiyatga egadir

Ахборот хужжатлари ва уларнинг тавсифи

Axborot hujjatlari va ularning tavsifi.
Axborot beruvchi hujjatlar. Bunday hujjatga bevosita
tovar moddiy qiymatliklar harakatini, to‘liqligini ta’-
minlash maqsadida korxona rahbariga tayyorlanadigan
axborotnomalar, mahsulotlar tannarxi to‘g‘risidagi ma’-
lumotlarni keltirish mumkin. Axborot beruvchi hujjatlar
umumlashtirilishi yoki yakka tartibda rasmiylashtirilishi
mumkin. Demak, axborot beruvchi hujjatlar tegishli
xo‘jalik muomalalarini bajarishda yoki bajarish natijalarini
nazorat qilishda keng foydalaniladi.
Buxgalteriya hujjatlari tuzilishiga qarab, kunlik va yig‘-
ma hujjatlarga bo‘linadi. Kunlik hujjatlarga xazinachi hisobi
va tovarlar harakati to‘g‘risidagi hisobot, kirim-chiqim
orderlarini kiritish mumkin. Kunlik hujjatda sodir bo‘lgan
xo‘jalik muomalalarining holati ko‘rsatiladi.
Yig‘ma buxgalteriya hujjatlariga misol tariqasida, o‘sha
xazinachi hisobini yoki tovar hisobotlarini keltirish
mumkin.
Agar moddiy javobgar shaxslar tomonidan hisoblar
har kunlik tuzilsa, bu — kunlik hujjat deb yuritiladi. Agar
hisobot har besh-o‘n kunda bir marta tuzilib, buxgalte-
riyaga topshirilsa, unda yig‘ma hujjat vazifasini bajaradi.
Yig‘ma buxgalteriya hujjatlari bir turli xo‘jalik muoma-
lalarini aks ettirish yoki umumlashtirilgan xo‘jalik
muomalalarini ifodalovchi bo‘lishi mumkin.
Buxgalteriya hujjatlarida ayrim, ya’ni to‘ldiruvchi
ma’lumotlar ham ko‘rsatilishi mumkin. Misol uchun,
korxona manzili va hokazolar.
Buxgalteriya hujjatlarini imzolash, to‘g‘riligini nazo-
rat qilish bevosita bosh buxgalter zimmasiga yuklanadi.
Har bir amalga oshirilgan xo‘jalik operatsiyasi
hujjatlar bilan tasdiqlangandagina qonuniy kuchga ega deb
hisoblanadi. Hujjat deb amalga oshirilgan xo‘jalik

Хужжатлардаги хато ёзувларни тўғғрилашнинг усуллари.

Хo’jalik jarayonlarini buxgalteriya hisobining schyotlarida aks ettirish va hisob registrlarida qayd etishda xatolarga yo’l qo’yilishi mumkin.
Yo’l qo’yilgan xatolarni to’g’rilash uchun bir nechta usullardan foydalaniladi. Bular quyidagilardir:
1. Тuzatish buxgalteriya yozuvlari;
2. Qo’shimcha buxgalteriya yozuvlari;
3. Qizil storno usuli;
4. Korrektura usuli.

Yo’l qo’yilgan xatolarni tuzatish va to’g’ri moliyaviy hisobotlarni tuzish maqsadida BHMSlariga asosan schyotlarning hisobot davri oxiriga qoldiqlarini ko’rib chiqib, tuzatish buxgalteriya yozuvlari tuziladi. Buning uchun esa «Ishchi jadval» tuziladi.

1.Dastlabki hujjatlardagi xatolar quyidagicha tuzatiladi (Kassa va bank hujjatlardan tashqari)
A) xato matn yoki summa ustidan chiziladu va yuqorisiga togri matn yoziladi
B) Xato matn yoki summani ustidan ôqish mumkin qilib bitta chiziq tortiladi
2. Dastlabki hujjatlarda "Tuzatilgan"
Deb izohlanib qoyiladi

Инвентаризация ва унинг аҳамияти.

Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonunning 11-moddasiga binoan xo’jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriya hisobi va hisoboti ma’lumotlarining to’g’riligi hamda ishonchliligini tasdiqlash uchun vaqti-vaqti bilan aktivlar va majburiyatlarni inventarizatsiya qilib turishi kerak.
Inventarizatsiya – bu ma’lum bir vaqtga korxona mablag’lari va ularning manbalarini haqiqiy mavjudligini, inventarizatsiya qilinayotgan ob’ektni natura shaklida sanash, ya’ni qoldiqlarini hisoblash yoki hisob yozuvlarini tekshirish yo’li bilan haqiqiy qilingan xarajatlarni belgilash.
Inventarizatsiya buxgalteriya hisobi usullaridan biri bo’lib, uning yordamida
joriy hisob ma’lumotlarining to’g’riligi tekshiriladi, hisobda yo’l qo’yilgan xatolar aniqlanadi, hisobga olinmagan xo’jalik muomalalari hisobga olinadi, moddiy javobgar shaxslar javobgarligi ostida bo’lgan mablag’larning butligi nazorat qilinadi
21.Hujjatlarda xato yozuvlarni to'g'irlashning usullari?
Хo’jalik jarayonlarini buxgalteriya hisobining schyotlarida aks ettirish va hisob registrlarida qayd etishda xatolarga yo’l qo’yilishi mumkin.

Yo’l qo’yilgan xatolarni to’g’rilash uchun bir nechta usullardan foydalaniladi. Bular quyidagilardir:

1. Тuzatish buxgalteriya yozuvlari;

2. Qo’shimcha buxgalteriya yozuvlari;
3. Qizil storno usuli;
4. Korrektura usuli.

Egamberdiyev Azizbek BHT-3, [24/03/2022 22:45]

21. Hujjatlardagi hato yozuvlarni togirlashning usullari.
1.Dastlabki hujjatlardagi xatolar quyidagicha tuzatiladi (Kassa va bank hujjatlardan tashqari)
A) xato matn yoki summa ustidan chiziladu va yuqorisiga togri matn yoziladi
B) Xato matn yoki summani ustidan ôqish mumkin qilib bitta chiziq tortiladi
2. Dastlabki hujjatlarda "Tuzatilgan"
Deb izohlanib qoyiladi

Инвентаризациянинг турлари

Inventarizatsiya turlari?
Inventarizatsiya qilish xo’jalik mablag’larining qanday qismini qamrab olishi va o’tkazilish tartibiga qarab bir necha turga bo’linadi:

xo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli mol-mulkning hammasini inventarizatsiya qilish;

xo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli mol-mulkning ma’lum bir qismini inventarizatsiya qilish.

Хo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli mol-mulkning hammasi har yili kamida bir marta to’la inventarizatsiya qilinadi. Bunday inventarizatsiya qilish yillik hisobot tuzishdan avval o’tkaziladi. Bu bo’lsa balansda ko’rsatilgan xo’jalik mablag’lari to’g’risidagi ma’lumotlarning realligini ta’minlaydi. Тo’la inventarizatsiya qilishni yanvarda o’tkazish yillik hisobot tuzishni bir qancha muddatga kechiktirib yuborishga olib keladi.

Shuning uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektiga tegishli mol-mulkning ayrim qismlarini inventarizatsiya qilish 1 yanvargacha tugatiladi. Shuni aytib o’tmoq kerakki, to’la inventarizatsiya qilish o’tkazilgan vaqtda xo’jalik yurituvchi sub’ektning hamma moddiy qiymatliklari, pul mablag’lari, boshqa ho’jalik yurituvchi sub’ektlar bilan hisob-kitoblarning holati va balansining hamma moddalari inventarizatsiya qilinadi.
Inventarizatsiya qilishning o’tkazilish tartibiga qarab rejali va to’satdan amalga oshirilgan inventarizatsiya qilishlarga bo’linadi.
Yuqorida ko’rsatilgan inventarizatsiya qilish muddatlariga qarab xo’jalik yurituvchi sub’ektda bir yilda o’tkazilgan inventarizatsiya qilishlar rejasi tuziladi. Shu rejaga asosan xo’jalik yurituvchi sub’ektga tegishli barcha qiymatliklar inventarizatsiya qilinadiva bu ma’lumotlar buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bilan solishtiriladi. Ana shu yo’l bilan buxgalteriya hisobi ma’lumotlarining realligi ta’minlanib briladi. Moddiy javobgar shaxslar almashgan vaqtda almashish kuni inventarizatsiya o’tkazilishi shart. Rejali inventarizatsiya qilishni o’tkazish uchun bir qancha chora-tadbirlar amalga oshiriladi.
Rejali inventarizatsiya qilishdan tashqari, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda to’satdan ham inventarizatsiya qilish o’tkaziladi. Bunday inventarizatsiya qilishlar xo’jalik yurituvchi sub’ekti rahbari ga yoki yuqori tashkilot va idoralarga tegishli ob’ektdagi javobgar shaxsning nojo’ya harakatlari haqida biror xabar kelganda, xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati taftish qilinishi davrida, o’t olish, suv toshishi va boshqa ba’zi sabablarga ko’ra amalga oshiriladi.
Yakuniy inventarizatsiya
Dastlabki inventarizatsiya
Jismoniy inventarizatsiya
Doimiy inventarizatsiya
Vaqti-vaqti bilan inventarizatsiya qilish
Tsiklik inventarizatsiya.
Yakuniy inventarizatsiya
Yakuniy inventarizatsiya - bu kompaniyaning aktivlari hisoblanadigan va moliyaviy yil oxirida, odatda 31 dekabrda amalga oshiriladigan inventarizatsiya.
Dastlabki inventarizatsiya
Dastlabki inventarizatsiya - bu shaxs yoki kompaniyaning barcha mol-mulki joylashgan joy. Ushbu inventarizatsiya odatda hisobot davri boshida, ya'ni moliya yilining boshida, 1 yanvarda tayyorlanadi.
Jismoniy inventarizatsiya
Jismoniy inventarizatsiya - bu har qanday vaqtda har qanday vaqtda kompaniyaning aktivlarini tashkil etadigan barcha jismoniy yoki moddiy boyliklarni hisobga olish yo'li bilan amalga oshiriladigan inventarizatsiya, u sotish uchun mahsulot bo'ladimi yoki ishlab chiqarish jarayonida konvertatsiya qilish uchun xom ashyo bo'ladimi.
Doimiy inventarizatsiya
Doimiy inventarizatsiya - bu istalgan vaqtda zaxiradagi tovarlarning miqdorini, shuningdek sotilgan narsalarni va uning qiymatini aniqlashga imkon beradigan doimiy yozuvlar orqali tovarlarning chiqishi va kirishi ustidan nazorat qilish tizimini taklif qiladi. Shu ma'noda, doimiy inventarizatsiya har doim dolzarb bo'lib, oylik, choraklik yoki vaqtinchalik balanslarni tuzishda juda foydali.
Vaqti-vaqti bilan inventarizatsiya qilish
Davriy inventarizatsiya - bu mavjud bo'lgan tovarlarni har bir ma'lum davrda fizikaviy hisoblash yo'li bilan amalga oshiriladi.
Tsiklik inventarizatsiya
Tsiklik inventarizatsiya sifatida moliyaviy yil davomida muntazam ravishda olib boriladigan narsa deyiladi. Ushbu turdagi inventarizatsiya tovar aylanmasi yuqori bo'lgan buyumlarni tez-tez hisoblash imkonini beradi

Инвентаризация ўтказиш жадвали ва унинг аҳамияти

Inventarizatsiya haqida tushuncha, uni ahamiyati va turlari
Korxonada mavjud bo‘lgan mulklar saqlanishini ta’minlash, ular nazoratini yaxshilash maqsadida, yuritilayotgan hisob ma’lumotlari nechog‘lik haqiqiyligi, to‘g‘riligini tekshirish maqsadida inventarizatsiya o‘tkaziladi. Korxonadagi mulklar deganda, asosiy vositalar, nomoddiy, aktivlar, ishlab chiqarish zahiralari, tayyor mahsulot, tovar, pul mablag‘lari va boshqa moliyaviy aktivlar tushuniladi. Korxonaning moliyaviy majburiyatlari ham inventarizatsiya qilinib, bunday majburiyatlarga kreditorlik qarzlari, bank kreditlari, olingan qarzlar tushuniladi.
Korxonalarda yillik hisobot tuzilib, bundagi ma’lumotlar albatta, haqiqiy ma’lumotlar asosida bo‘lmog‘i lozim. Bu shart bajarilishi uchun ham korxona inventarizatsiyasi o‘tkazilmog‘i shartdir.

Инвентаризация ўтказиш тартиби хакида тушунча

Inventarizatsiyaning qanday turi o‘tkazilayotganligidan qat’iy nazar, uni o‘tkazish haqida korxona rahbari buyrug‘i tuzilishi shart. Bu buyruqda quyidagi rekvizitlarak settirilgan bo‘lishi lozim: buyruq tartib raqami, korxona nomi, buyruq yozilgan muddat, inventarizatsiya o‘tkazilishi lozim bo‘lgan bo‘lim, inventarizatsiya ob’ekti (moddiy boylik va moliyaviy majburiyatlar), inventarizatsiya boshlash va tugatish muddatlari, inventarizatsiya o‘tkazish sababi, inventarizatsiya hujjatlarini buxgalteriyaga topshirish muddati, rahbar ismi va imzosi, korxona muhri..

Инвентаризация натижаларини расмийлаштириш хужжатлари тугрисида тушунча ва уларнинг тавсифи.
Инвентаризация ўтказиш ҳақидаги буйруқлар рўйхати китобининг аҳамияти ва унинг реквизитлари.
Бухгалтерия ҳисоботи тугрисида тушунча, унинг аҳамияти ва бошқарувдаги роли

Buxgalteriya hisoboti haqida tushuncha, uning ahamiyati va boshqaruvdagi roli ?
Buxgalteriya hisoboti asosan hujjatlar bilan tasdiqlanadigan bugаl-
teriya hisobi yozuvlari asosida tuziladi.
Buxgalteriya hisobotida asosan umumiy ko'rsatkicblar aks ettiriladi.
Masalan, korxona mablag'lari, balans foydasi vа hokazolar.
Buxgalteriya hisoboti avvalom bor korxona mulki tarkibini hamda
korxona moliya natijalarini xarakterlaydi. Undan tashqari, bu hisobotda
boshqa korxonalar bilan bo'ladigan hisob-kitoblar, mоliуа organlari vа
bank muassasalari bilan bo'ladigan hisob-kitoblar aks ettiriladi

Хисоботнинг турлари ва шакллари.

Hisobotning turlari va shakllari ?
Iqtisodiy mazmuni vа hisobot ko'rsatkichlarini olish manbayiga
ko'ra hisobotning quyidagi ikki turi mayjud:
1. Buxgalteriya hisoboti.
2. Statistika hisoboti
Statistik hisobot operativ-
texnik, statistik уа buxgalteriya hisobining ma'lumotlari asosida tuzilsa,
buxgalteriya hisoboti esa asosan hujjatlar bilan tasdiqlanadigan bugаl-
teriya hisobi yozuvlari asosida tuziladi.
Hisobot xo'jalikdagi ahamiyatiga qarab quyidagi ikki turga bo'linadi:
- umumdavlat hisoboti;
- korxona ichidagi hisobot.
Umumdavlat hisoboti Moliya Vazirligi vа Davlat Statistika qo'mitasi
tomonidan belgilangan shakl hamda tartibda tuziladi vа tegishli
organlarga o'z yaqtida topshirilishi lozim bo'ladi.
Коrхоnа ichidagi hisobot esa qisqa bo'lib, shu korxona ichida
foydalaniladi.
Xususiyatiga ko'ra hisobotni quyidagi ikki turga ajratish mumkin:
dastlabki hisobot;
- yig'ma hisobot.
Yig'ma hisobot birlashmalar, assotsiyasiyalar, aksiyadorlikjamiyatlari,
bosh boshqarmalar, yazirliklar tarmoqning boshqa yuqori tashkiIoti
tomonidan tuziladi.
Hisobotni tuzish Уа topshirish muddatiga ko'ra esa quyidagi turlarga
ajratish mumkin:
- yil ichidagi (dayomidagi) hisobot;
- yillik hisobot.

Бухгалтерия ҳисоботини тузиш, топшириш ва тасдиқлаш тўғрисида тушунча.

Buxgalteriya hisobotini tuzish, topshirish va tasdiqlash tog'risida tushuncha ?
Уillik vа choraklik buxgalteriya hisobotlarini O'zbekiston Respub-
likasidagi qonunga asosan huquqiy shaxs hisoblangan korxonalar mulkchilikning qaysi shakliga asoslanganligidan qat' iy nazar tegishli tashkilotlarga topshirishlari Iozim.Yillik buxgalteriya hisobotiga 15-20 varaqdan ko'p bo'lmagan
tushuntirish xati ilova qilinadi. Ви tushuntirish xatida korxona faoIiyati
so'nggi natijasiga ta'sir etgan asosiy omillar, korxonaning yillik hisoboti
natijalari bo'yicha qabul qilgan qarorlari va sof foyda taqsimlanishi,
buxgalteriya hu.iiatlarini tekshirish haqida auditor xulosasi ko'rsatib
o'tiladi.
manzil qismi quyidagi tartibda to' ldiriladi:
«Korxona> rekviziti - korxonaning to'liq nomi o'rnatilgan tartibda
ro'yxatdan o'tkazilib, tasdiqlangan hu.iiatlar asosida ko'rsatiladi va uning
kodi korxona hamda tashk.ilotlar umumittifoq guruhlashishiga (klas-
sifikator) asosan ko'rsatiladi (ОКРО).
Rekvizit. Tarmoq (faoliyat turi) - tarmoq (ft) va uning kodi
umumittifoq xo'jalik tarmoqlar, guruhlashishiga (OKONX) ko'rsatiladi.
Rekvizit. «Davlat mulkchiligining boshqaruvchi tashkilot> - bunda
davlat yoki munisipial korxona tarkibiga kiruvchi tashkilot nomi (agar
bor bo'lsa) va buxgaIteriya hisoboti topshirilayotgan tashkilot ko'r-
satiladi.
Rekvizit «Nazorat summasi> - korxonalar tomonidan to'ldirilmaydi.

Статистик ва бухгалтерия ҳисоботлари ва уларнинг тавсифи

Statistik va buxgalteriya hisobotlari va ularning tasnifi ?
Statistik hisobot operativ-
texnik, statistik уа buxgalteriya hisobining ma'lumotlari asosida tuzilsa,
buxgalteriya hisoboti esa asosan hujjatlar bilan tasdiqlanadigan bugаl-
teriya hisobi yozuvlari asosida tuziladi.
Buxgalteriya hisobotida asosan umumiy ko'rsatkicblar aks ettiriladi.
Masalan, korxona mablag'lari, balans foydasi vа hokazolar.
Statistika hisoboti esa absolut miqdorlar bilan birga nisbiy vа o'rta
miqdorlar haqida ma'lumot beradi. Masalan, foizlaming o'sish darajasi,
o'rtacha daraja u yoki bu ko'rsatkichlarning o'sish yoki pasayish
dinamikasi vа boshqalar.
Buxgalteriya hisoboti avvalom bor korxona mulki tarkibini hamda
korxona moliya natijalarini xarakterlaydi.Statistika hisoboti o'z oldiga xarajatlar jarayoni ustidan umumiy
nazoratni amalga oshirishni qo'yadi. Statistika ayrim olingan korxonaga
mustaqil obyekt emas, balki butun xo'jalikning bir qismi deb qaraydi.

Дастлабки ва йиғма ҳисоботлар тугрисида тушунча ва уларнинг тавсифи

Dastlabki va yig'ma hisobotlar to'g'risida tushuncha va tasnifi ?
Hisobotda bir korxona ko'rsatkich ma'lumotlari уою bir necha
korxona kb'rsatkich ma'lumotlari ko'rsatilgan bo'lishi mumkin.
Shu xususiyatiga ko'ra hisobotni quyidagi ikki turga ajratish
mumkin:
- dastlabki hisobot;
- yig'ma hisobot.
Yig'ma hisobot birlashmalar, assotsiyasiyalar, aksiyadorlikjamiyatlari,
bosh boshqarmalar, yazirliklar tarmoqning boshqa yuqori tashkiIoti
tomonidan tuziladi

Ойлик, чораклик, йиллик ҳисоботлар ва уларнинг ахамияти

.Oylik,choraklik,yillik hisobitlar va ularning ahamiyati ?
Yil ichidagi hisobot esa oylik, choraklik vа yarim уillik bo'ladi.
YiIIik hisobot shakllari quyidagiIardan iborat:
1. Korxona balansi (1 - shakl).
2. MoliyaYiy natijalar haqida hisobot (2- shakl).
3. Asosiy yositalar harakati haqida hisobot (3- shak).
4. PuI mablag'lari haqida hisobot (4- shakI).
5. Xususiy kapital haqida hisobot (5- shakl).
Chet еI inyestitsiyalari korxonasidan tashqari hamma korxonalar
choraklik hisobotlarini keIgusi choraklik hisobot oyining 25 kunidan,
yillik hisobotni esa keyingi hisobot yilining 15- feyralidan kechiktirmay
topshirisblari Iozim.

Бухгалтерия ҳисобининг регистрлари тугрисида тушунча ва уларнинг тавсифи.

Buxgalteriya hisobi registrlari haqida tushuncha va ularning tavsifi?
Buxgalteriya hisobi registrlari- hisob yozuvlarini ( buxgalteriya provodkalarini) aks ettirishga mo'ljallangan jadvallardir. Buxgalteriya hisobi registrlari jurnallar, vedomostlar, kitoblar, tasdiqlangan blankalardir.hisob registrlari ma'lumotlari oy oxirida umumlashtirilib, korХОna balans va hisobotlarini tuzishda asos hisoblanadi. Demak, hisob registrlaridagi ma'lumotlarning nechog'lik o'z vaqtida to'g'ri va aniq rasmiylashtirilishi nafaqat korХОnaning o'zi uchun, balki uning balans va hisobotlaridan foydalanuvchilar uchun ham ahamiyatli ekan.
Buxgalteriya yozuvlarining turliligi, hajmi har xilligidan kelib chiqib, ular aks ettiriladigan hisob registrlari ham turlichadir. hisob registrlari turlari oʻrganilayotganda, ularni quyidagi xususiyatlariga e'tibor bermoq kerak:
1. Tashqi ko'rinish.
2. Ularda aks etiriladigan yozuvlarning turliligi.
3. Ma'lumotlarning hajmi.
hisob registrlari tashqi ko'rinishi xususiyatlariga ko'ra quyidagichа turkumlanadi:
Daftarlar ( kassa daftari, « bosh daftar>>).
Kartochkalar.
Varaqlar ( vedomostlar).
Buxgalteriya hisobi registrlari yozuv turlariga ko'ra 3 xil boʻladi:
1. Xronologik hisob registrlari.
2. Tizimli hisob registrlari.
3. Kombinatsiyalashgan registrlar. Xronologik hisob registrlarini o'ziga ХОs xususiyati shundaki, undagi yozuvlar xronologik tartibda aks ettirilib boriladi.
Tizimli hisob registrlari jarayonlarni ma'lum bir belgilari bo'yichа tizimlashgan ( guruhlashgan) holda aks ettirilishi bilan xususiyatlidir. « Bosh daftar » tizimli hisob registrlariga misol boʻladi.
Kombinatsiyalashgan buxgalteriya registrlarining o'ziga ХОs xususiyati shundaki, ularda xronologik va tizimli yozuvlar bilan birgalikda aks ettiriladi.

Бухгалтерия хисобининг регистрларини тўлдиришга қўйилган талаблар.

Buxgalteriya hisobi registrlariga qoʻyiladigan talablar Korxona hisob siyosati deganda nimani tushunasiz?
N1-" hisob siyosati va moliyaviy hisobot"nomli O'zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standartiga muvofiq hisob siyosati ХО'jalik yurituvchi sub'ekt rahbari tomonidan buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tayyorlash hamda tuzish uchun foydalaniladigan maxsus tamoyillar, qoidalar va amaliy yondashuvlar to'plamini ifodalaydi. shuningdek, ХО'jalik yurituvchi sub'ektning hisob siyosati korХОna rahbari tomonidan N1 BhMS asosida tuzilib, ХО'jalik yurituvchi sub'ektning turli yillar uchun taqdim qilingan moliyaviy hisobotlaridagi ko'rsatkichlar taqqoslanuv- chan, hamda boshqa aloqador BhMS lar asosida shakllantirilgan bo'lishi lozim.
hisob siyosatini shakllantirish va unga rioya qilinishi masalalari auditning ahamiyatli sohalaridan bo'lib, buxgalteriya hisobotlarining ishonchliligiga sezilarli darajada ta'sir ko'rsatadi. Shu boisdan hisob siyosati buxgalteriya hisobi va hisobotlarini auditorlik tekshiruvidan o'tkazishning barchа bosqichlarida- auditni rejalashtirishdan to auditorlik xulosasini tuzgunga qadar muhim tekshiruv ob'ekti bo'lib hisoblanadi.
Buxgalteriya hisobi va hisobotning tashkil etilishini tekshirish chog'ida hisob siyosati bilan tanishishning maqsadi buxgalteriya hisobini tashkil etishning asosiy tamoillarini va tekshiriladigan korХОnaning hujjatlar aylanishi grafigini o'rganish hamda baholashdan iborat. Bunda hisob siyosatini belgilaydigan farmoyish hujjatlarining mavjudligi va tarkibi aniqlanadi.
Hisob siyosatini auditorlik tekshiruvidan o'tkazishning maqsadi- « hisob siyosati va moliyaviy hisobot » nomli No1 BhMS talablaridan kelib chiqqan holda korХОna buxgalteriya hisobotining ishonchliligi to'g'risida xulosa tuzishdan iborat bo'lib, hisob siyosati Nº1 BhMSga muvofiq ularni bajarishni ta'minlashi lozim.shuningdek, yangidan tashkil etilgan ХО'jalik yurituvch b’ekt tanlagan hisob yuritish siyosatini moliyaviy hisobotini birinchi marta e'lon qilgunga qadar, lekin yuridik shaxs huquqini olgan ( davlat ro'yxatidan o'tgan) kundan boshlab 90 kundan kechikmasdan rasmiylashtirishi lozim. KorХОna tomonidan tanlangan hisob siyosati yuridik shaxs huquqini olgan ( davlat ro'yxatidan o'tgan) kundan boshlab qo'llanuvchan hisoblanadi.Hisob siyosatiga kiritilgan o’zgartishlar asoslangan bo’lishi va tegishli tartibda rasmiylashtirilishi lozim
Buxgalteriya registrlari qanday dastlabki hujjatlar asosida rasmiylashtirilmasin quyidagi talablarga rioya etish zarurdir:
dastlabki hujjatlarni tegishli blankaga rasmiylashtirilganligi ;
● dastlabki hujjatni hamma rekvizitlarini andozaga javob berishi ;
ko'rsatkichlarning arifmetik to'g'ri hisoblanganligi ;
● dastlabki hujjatlarda rasmiylashtirilgan ХОʻjalik jarayonlari iqtisodiy mazmunligi va qonuniyligi ;
• tekshirib, qayta ishlangan dastlabki hujjatlar asosida buxgalteriya registrlarini o'z vaqtida va to'g'ri rasmiylashtirish ;
buxgalteriya registrlari ma'lumotlari asosida buxgalteriya balansi va hisobotni tegishli koʻrsatmalarga asosan to'g'ri va o'z vaqtida tuzish ;
hamma talabga javob beradigan balans va hisobot boshqa shakllarini o'rnatilgan muddatda tegishli joylarga topshirish.
Shu talablarga javob berish uchun esa quyidagi vazifalar bajarilmog'i kerak:
1. Dastlabki hujjatlarni har tomonlama tekshirish.
2. Buxgalteriya registrlari bilan to'liq ta'minlanish.
3.Buxgalteriya registrlariga hisobot davri boshlang'ich qoldiqlarini to'g'ri aks ettirib chiqish.
4. Buxgalteriya provodkalarini hisob registlariga tegishli tartibda o'z vaqtida yozish.

Бухгалтерия хисобининг регистрларидаги хато ёзувларни тузатишнинг усуллари

Buxgalteriya hisobi registrlarida xatoni tuzatish usullari
Xatoni tuzatishni quyidagi usullari mavjud:
1." Korrektura" usuli.
2." Qizil storno" usuli.
3." Qo'shimchа yozuv" usuli. Korrektura usuli ma'lumotlarni hisobot davri uchun jamlangunga qadar topilgan xatolarini tuzatishda qo'llaniladi. Bu usulda noto'g'ri yozuv ustidan, uni o'qish mumkin qilib, ingichka bitta chiziq tortiladi va yuqorisiga to'g'ri yozuv yozib qo'yiladi.
Jurnal- order shaklida hisob yuritishda hisob registrlaridagi xatolar korrektura usuli bilan ularda hisobot oyi uchun jami chiqarilgunga qadar tuzatiladi.
" Qizil storno" usulidan buxgalteriya provodkasi noto'g'ri berilganida, yoki ko'p summa aks ettirilganida foydalaniladi." Qizil storno" usuli yordamida xato yozuv qizil rangli siyoh orqali to'g'rilanadi. Ya'ni qizil rangda yozilgan raqam, shu raqam yozilgan aylanma jami summasidan ayirilishi kerak. Qizil siyohdagi yozuv aks ettirilib, xato yozuv to'g'rilanganidan so'ng, to'g'ri buxgalteriya provodkasi hisob registrlariga yozib qo'yiladi.
Buxgalteriya hisob registrlariga 540 000 so'm ortiqchа yozilganligi sababli, 600000 dan 540 000 ayirilishi shart. Aksinchа, yozilishi kerak bo'lgan summadan kam summa yozilgani aniqlansa," qo'shimchа yozuv" usulidan foydalaniladi.

Хронологик, тизимли, комбинациялашган регистрлар ва уларнинг тавсифи

Xronologik tizimli va kombinatsiyalashgan registrlar va ularning tavsifi?
Buxgalteriya hisobi registrlari yozuv turlariga ko'ra 3 xil bo'ladi:
1. Xronologik hisob registrlari.
2. Tizimli hisob registrlari.
3. Kombinatsiyalashgan registrlar. Xronologik hisob registrlarini o'ziga ХОs xususiyati shundaki, undagi yozuvlar xronologik tartibda aks ettirilib boriladi. Bu yozuvlar orqali jarayonning qisqachа mazmuni, sodir bo'lgan muddati va summasini xronologik tartib aks ettirib boradi.
Tizimli hisob registrlari jarayonlarni ma'lum bir belgilari bo'yichа tizimlashgan ( guruhlashgan) holda aks ettirilishi bilan xususiyatlidir. "Bosh daftar" tizimli hisob registrlariga misol boʻladi.
Buxgalteriya registrlari ulardagi yozuv turiga ko'ra, kombinatsiyalashgan shaklda ham bo'ladi. Kombinatsiyalashgan buxgalteriya registrlarining o'ziga ХОs xususiyati shundaki, ularda xronologik va tizimli yozuvlar bilan birgalikda aks ettiriladi. Bunday registrlarning afzalligi quyidagilardan iborat:
*hisob ishlari ixchamlanadi.
*Buxgalteriya yozuvlari aks ettiriladigan registrlar miqdorini qisqartiradi.
Xronologik va tizimli yozuvlar umumlashtirilgan va kombinatsiyalashgan hisob registrlariga jurnal- order misol boʻladi. Buxgalteriya hisobi registrlari ularda aks ettiriladigan maʼlumotlar hajmiga ikki turga ajratiladi.
1. Sintetik registrlar ;
2. Analitik registrlar.

Бухгалтерия ҳисобининг шакллари тугрисида тушунча ва уларнинг тавсифи.

Buxgalteriya hisobi shakllari va ular haqida tushuncha ?
Buxgalteriya hisobining shakli deb hisob registrlaridan foydalanishning ketma- ketligi va bajarilish texnikasini yuzaga chiqaradigan ma'lum tizimga aytiladi. Registrlarning shakli va tuzilishi, sintetik va analitik hisob registrlarining o'zaro xronologik va sistematik bog'liqligi, yozuv ketma ketligi va bajarilish texnikasi buxgalteriya hisobining shaklini aniqlaydigan asosiy belgidir. KorХОnalar faoliyati hisobi yuritilar ekan, bunda bir nechа buxgalteriya hisob shakllaridan foydalanadi. KorХОnada qo'llaniladigan hisob shakllarini tanlash quyidagi omillarga bog'liq bo'ladi:
- korХОna hisob ishlarini hajmi koʻp yoki kamligiga ;
- korХОna buxgalteriya ХОdimlarining malaka va tajribalariga va hokazo.
KorХОnada qaysi hisob shakli qo'llanilishidan qat'iy nazar, O'zbekiston Respublikasining « Buxgalteriya hisobi to'g'risida » gi qonuniga to'liq amal qilinishi shart. Buxgalteriya hisobi shakllari quyidagi turlarga bo'linadi:
* memorial order shakli ;
* bosh daftar shakli ;
* jurnal order shakli ;
* axborot texnologiyalariga asoslangan shakl.
Buxgalteriya hisobi shakllari bir biridan quyidagi xususiyatlariga ko'ra farq qiladi:
1. Shakldagi registrlarning soni, vazifasiga ko'ra.
2. Registrlar tashqi ko'rinishiga ko'ra. 3. Registrlarda xronologik va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga ko'ra.
4. Sintetik va analitik hisob ma'lumotlarini birgalikda yozish tartibiga ko'ra.
5. Yozuvlarni yozish tartibi va texnika vositalarining qo'llash tartibiga ko'ra.

Бухгалтерия ҳисобининг мемориал-ордер шакли тугрисида тушунча ва унинг тавсифи

Buxgalteriya hisobining memorial- order shakli haqida tushuncha va uning tavsifi ?
Memorial- order shakli Amaliyotda memorial- orderlar bir turdagi bir oylik ХОʻjalik muomalalari jami bo'yichа tuziladi. Ushbu muomalalarni rasmiylashtiradigan memorial- orderlarga oldindan raqam berilgan.
Memorial- orderni tuzish uchun asos bo'luvchi barchа hujjatlar unga ilova qilinib ( biriktirilib), ustiga shtamp bosish yo'li bilan so'ndiriladi. Ro'yxatga olish daftarining jami oylik summasi sintetik schyotlar bo'yichа aylanma vedomosti aylanmalarining jami bilan taqqoslash uchun foydalaniladi. Memorial- orderlar tuzilib, ro'yxatga olish daftarida qayd qilinganidan so'ng yozuvlar Bosh daftardagi sintetik schyotlarga o'tkaziladi. Memorial- order shaklining Bosh daftari ikki tomonlama yoyiq shaklga ega boʻlib, har bir sintetik schyot uchun alohida yoyiq ikki bet ajratiladi. Ushbu daftarda memorial- orderlarning yozuvlari har bir schyot bo'yichа korrespondensiyalanuvchi schyotlar ko'rsatilgan holda yozilib, u yoki bu davr uchun ko'rsatkichlarni umumlashtirish imkonini beradi.
Memorial- order shaklida analitik hisob sintetik hisobga parallel ravishda va memorial- orderlarga ilova qilinadigan hujjatlar asosida undan mustaqil ravishda yuritiladi. Analitik hisob registrlari sifatida daftarlar va kartochkalardan foydalaniladi.

Корхона ҳисоб сиёсати деганда нимани тузунасиз?

Korxona hisob siyosati deganda nimani tushunasiz?
N1-" hisob siyosati va moliyaviy hisobot"nomli O'zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standartiga muvofiq hisob siyosati ХО'jalik yurituvchi sub'ekt rahbari tomonidan buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tayyorlash hamda tuzish uchun foydalaniladigan maxsus tamoyillar, qoidalar va amaliy yondashuvlar to'plamini ifodalaydi. shuningdek, ХО'jalik yurituvchi sub'ektning hisob siyosati korХОna rahbari tomonidan N1 BhMS asosida tuzilib, ХО'jalik yurituvchi sub'ektning turli yillar uchun taqdim qilingan moliyaviy hisobotlaridagi ko'rsatkichlar taqqoslanuv- chan, hamda boshqa aloqador BhMS lar asosida shakllantirilgan bo'lishi lozim.
hisob siyosatini shakllantirish va unga rioya qilinishi masalalari auditning ahamiyatli sohalaridan bo'lib, buxgalteriya hisobotlarining ishonchliligiga sezilarli darajada ta'sir ko'rsatadi. Shu boisdan hisob siyosati buxgalteriya hisobi va hisobotlarini auditorlik tekshiruvidan o'tkazishning barchа bosqichlarida- auditni rejalashtirishdan to auditorlik xulosasini tuzgunga qadar muhim tekshiruv ob'ekti bo'lib hisoblanadi.
Buxgalteriya hisobi va hisobotning tashkil etilishini tekshirish chog'ida hisob siyosati bilan tanishishning maqsadi buxgalteriya hisobini tashkil etishning asosiy tamoillarini va tekshiriladigan korХОnaning hujjatlar aylanishi grafigini o'rganish hamda baholashdan iborat. Bunda hisob siyosatini belgilaydigan farmoyish hujjatlarining mavjudligi va tarkibi aniqlanadi.
Hisob siyosatini auditorlik tekshiruvidan o'tkazishning maqsadi- « hisob siyosati va moliyaviy hisobot » nomli No1 BhMS talablaridan kelib chiqqan holda korХОna buxgalteriya hisobotining ishonchliligi to'g'risida xulosa tuzishdan iborat bo'lib, hisob siyosati Nº1 BhMSga muvofiq ularni bajarishni ta'minlashi lozim.shuningdek, yangidan tashkil etilgan ХО'jalik yurituvch b’ekt tanlagan hisob yuritish siyosatini moliyaviy hisobotini birinchi marta e'lon qilgunga qadar, lekin yuridik shaxs huquqini olgan ( davlat ro'yxatidan o'tgan) kundan boshlab 90 kundan kechikmasdan rasmiylashtirishi lozim. KorХОna tomonidan tanlangan hisob siyosati yuridik shaxs huquqini olgan ( davlat ro'yxatidan o'tgan) kundan boshlab qo'llanuvchan hisoblanadi.Hisob siyosatiga kiritilgan o’zgartishlar asoslangan bo’lishi va tegishli tartibda rasmiylashtirilishi lozim

Download 170 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: