Баѐнномаси билан маъқулланган ва нашрга тавсия этилган

Амалий топшириқ: 
Тренинг машғулотлари асосида ўтказилади. 
Тренинг сўзи тренировка – машқ қилиш сўзидан олинган бўлиб, янги 
маълумотларни амалда қўллашни ўрганиш деган маънони англатади. 
Тренинг машғулоти босқичларининг таҳминий кетма-кетлигини қуйидагича 
тасаввур қилиш мумкин: 1. Танишув. 2. Машғулотдан нималар 
кутилаѐтганлиги аниқлаш. 3. Мавзуга кириш. 4. Мавзу бўйича ишлаш. 5. 
Натижаларни намойиш қилиш. 6. Машғулотни натижалаш. 
Қуйида тренинг машғулотларини ташкил қилиш босқичлари мазмунини 
қараб чиқамиз.
1. Танишув 
Ушбу босқич тренинг қатнашчиларининг гуруҳ шаклида иш олиб 
боришига ѐрдам берувчи муҳитни юзага келтиришга хизмат қилади. 
Бунда қуйидаги вазифаларнинг бажарилишига эришилади. 
• гуруҳ аъзоларининг ўзаро яқиндан танишиб олишлари; 
• таълим олувчилар ишининг гуруҳ шаклини қарор топтириш; 
• ўзгалар олдида ўз фикрини тортинмасдан, эркин, истиҳоласиз баѐн 
қилишга шароит яратади. 
2. Машғулотдан нималар кутилаѐтганлигини аниқлаш. 
Бу босқичда таълим олувчилардаги умумий қизиқиш ва эҳтиѐжларни 
аниқлаш мақсади қўйилади ва унга эришиш учун қуйидаги вазифалар ҳал 
этилади: 
• таълим олувчилардаги умумий қизиқишларни, орзу-ўйларни, 
қадриятларни аниқлаш йўли билан гуруҳ аъзоларининг ўзаро бирдамликда 
ишлашига; 
• янги аъзоларининг гуруҳ ишига тезроқ мослашиб, ўз ўрнини топиб 
олишига кўмак беради.
3. Мавзуга кириш. 
Гуруҳ аъзоларининг якдиллигини, ҳамфикрлилигини, умумий қарор 
қабул қилиш кўникмаларини шакллантириш билан боғлиқ мазкур босқичда 
қуйидаги вазифалар ҳал қилинади:
· гуруҳ аъзоларининг бошқа фикрлардан озод бўлиб, гуруҳ ишига 
шўнғиб кетиши; 
· таълим олувчиларнинг гуруҳдаги ўзаро мулоқот қоидаларини ишлаб 
чиқиши; 
· гуруҳ аъзоларида ўзгалар фикрини ҳурмат қилиш ва ўз фикрини баѐн 
қилиш маданиятини тарбиялашга хизмат қилади. 
4. Мавзу бўйича ишлаш. 
Гуруҳ 
аъзоларини 
илҳомлантириш, 
янги 
билим 
соҳаларини 
ўзлаштиришга йўналтириш мақсадида мазкур босқичда қуйидаги вазифалар 
ҳал қилинади: 

---

115 
 
• гуруҳ ишини рағбатлантиради; 
• турли мураккаб, гуруҳ аъзолари ўз имкониятлари ѐки ваколатларидан 
―юқорида‖ туради деб ҳисоблайдиган масалаларни муҳокама қилиш; 
• гуруҳ аъзоларини янги муаммолар ечимига илҳомлантириш учун 
шароит яратади.
5. Натижаларни намойиш қилиш. 
Гуруҳ аъзоларини ўзгалар фикрини ҳурмат қилган ҳолда ягона қарор 
қабул қилишга ўргатиш билан боғлиқ мазкур босқичда қуйидаги вазифалар 
ҳал этилади: 
• ягона қарор қабул қилишда гуруҳнинг ҳар бир аъзосининг фикри 
аҳамиятли эканлигини таъкидлаш; 
• ўзгалар фикрини ҳурмат қилган ҳолда баҳс-мунозарага киришиш, 
муқобил ва танқидий фикр билдира олиш;
• конструктив фикрлаш – ўз фикрини билдирилган фикр-мулоҳазалар 
асосида тўғрироқ ифодалашга эришиш.
6. Машғулотни натижалаш. 
Машғулотларни, ўрганилган мавзуни ѐки машғулот бўлагини 
хулосалаш қуйидаги вазифаларнинг ҳал этилиши мавзу ѐки машғулот 
бўлимини якунлаш, ―қиссадан ҳисса чиқариш‖, қўлланилган метод ва 
воситалар самарадорлигини баҳолаш ва галдаги вазифаларни белгилаб 
олишга хизмат қилади. 
Тренинг машғулотларини ташкил қилишда қуйидаги малакаларнинг 
ривожлантирилишига алоҳида эътибор қаратиш талаб этилади: лойиҳалаш; 
эшитиш; ҳаракатланиш; тасаввур қилиш; нутқ; ҳис қилиш. 
Шу каби тренинг машғулотларида қуйидаги қоидаларга амал қилиш 
лозим:
• машғулотнинг қатнашчилар учун ѐқимли бўлиши; 
• гуруҳ барча аъзоларининг жалб қилиниши 
• суҳбатлашиш (маъруза қилиш эмас), муҳокама қилиш (уқтириш эмас) 
• ўзаро тенг муносабатда бўлиш («Сизлар» эмас, «бизлар») 
• ҳар бир иштирокчининг фикри қадрли ва муҳим; 
• камчиликлардаги ютуқни кўра олиш; 
• аудитория учун энг қулай машғулот маромини танлаш; 
• кўргазмалилик; 
• қатнашчилар айта оладиган ѐки биладиган маълумотларни 
такрорламаслик; 
• таълимнинг прагматик асосга қурилиши. 
Педагогик технологиялар асосида тренинг машғулотларини ўтказишда 
тўгарак аъзоларида танқидий фикрлашни рағбатлантириш учун қуйидаги 
масалаларнинг ечимига эришиш лозим бўлади: 
• тўгарак аъзоларига фикр юритиш учун имконият бериш; 
• турли-туман ғоя ва фикрларни қабул қилиш; 
• тўгарак аъзоларининг ўқув жараѐнидаги фаоллигини таъминлаш; 
• ҳар бир тўгарак аъзосининг танқидий фикр юритишга қодир 
эканлигига ишонтириш; 

---

116 
 
• танқидий фикрлашнинг юзага келишини қадрлаш. 
Қайд этилган масалаларнинг муваффақиятли ҳал этилиши танқидий 
фикрлаш билан боғлиқ равишда қуйидагиларга эришиш имконини беради: 
• тўгарак аъзоларига мақсадни англаб олишга ѐрдам беради;
• машғулотларда фаолликни таъминлайди; 
• самарали мунозарага чорлайди; 
• ҳар қандай фикрларга бўлган ҳурмат кайфиятини яратади;
• мустақил билим олишни рағбатлантиради. 
Бизнинг фикримизга кўра тўгарак аъзоларининг танқидий фикрлашини 
ривожлантиришда тўгарак машғулотида турли қизиқарли масалаларнинг 
ўринли қўлланилиши муҳим аҳамият касб этади. Қуйида биз шу каби 
масалалардан намуналар келтирмоқчимиз. 
Трассиния планетасида икки тур гуманоидлар – лягоидлар ва жабоидлар
яшайди. Уларнинг ташқи кўриниши бир хил, лягоидлар лекин доим ѐлғон 
гапиради, жабоидлар эса доим ҳақиқатни гапиради. 
Планетага ундаги ҳаѐт тарзини биладиган космонавт келиб тушди ва 
учта гуманоидга дуч келди. У гуманоидлар билан яқиндан танишиш 
мақсадида уларнинг қайси турга киришларини сўради. 
Биринчи гуманоид нимадир деб ғўлдиради. 
Иккинчи гуманоид «Улягоидман» деяпти деб тушунтирди. 
Учинчичи эса «Сен ҳар доимгидай ѐғлон гапиряпсан» дебди. 
Сизнинг фикрингизча учинчи гуманоид қайси турга киради. 
Бу каби масалалар тўгарак аъзоларининг мантиқий фикрлашини 
ривожлантиради ва уларнинг машғулотдаги фаоллигини оширишга хизмат 
қилади. Масаланинг жавобига келадиган бўлсак, учинчи гуманоид жабоид 
бўлиб чиқади. Зеро, биринчи гуманоид жабоид бўлса, у фақат ҳақиқатни 
гапиради ва «мен жабоидман» деб жавоб беради. Агар у лягоид бўлганида у 
барибир «мен жабоидман» деб жавоб берган бўлар эди, чунки лягоид ҳеч 
қачон тўғри жавоб бермайди. Демак, иккинчи гуманоид ѐлғон гапирган. 
Учинчи гуманоид ҳақли равишда иккинчисини ѐлғончиликда айблаяпти, 
демак у жабоид бўлиб ҳисобланади. 
Танқидий фикрлашни ривожлантиришга хизмат қиладиган иккинчи бир 
масалани қараб чиқайлик: 
Самолѐтнинг бир қанотидан иккинчи қаноти учларигача бўлган узунлик 
40 метрни ташкил қилади. 
Катта альбатрос қушининг қанотлари ѐйилганда эса 4 метрга етади. 
Самолѐт ва альбатроснинг ерга тушадиган соялари ўзаро тенг бўлиши 
учун улар қандай баландликда парвоз қилишлари керак? 
Бу масаланинг жавобига келадиган бўлсак, қуш ва самолѐтнинг сояси 
бир хил бўлиши мумкин эмас. Зеро, қуѐш ердан шу даражада узоқ масофада 
жойлашганки, қуш ва самолѐтнинг масала шартига кўра талаб қилинадиган 
баландликда учиши амалда мумкин эмас. Ушбу масала тўгарак аъзоларини 
ҳар бир масала ечими устида жиддий ва танқидий мулоҳаза юритишга 
ўргатади. 
Мақоланинг умумий хулосаси ўрнида турли алломалар томонидан, 

---

117 
 
турли даврларда билдирилган қуйидаги фикрларни келтирмоқчимиз: 

ниманидир бошқача бажара олиш учун аввало уни бошқача тасаввур 
қила олиш лозим; 

рақобатда энг кучли ѐки энг ақллилар эмас, балки юз бераѐтган 
ўзгаришларга тўлароқ жавоб бера оладиганлар ғолиб чиқади; 

агар сиз тўғри йўлда бўлган чоғингизда ҳам бир дақиқага тўхтаб 
қолсангиз, ундан тушиб қолишингиз мумкин; 

кашфиѐтлар даври ниҳоялаб, маҳорат даври бошланмоқда. 
Яна шуни қайд этиш жоизки, агар сиз ниманидир бажара оламан деб 
ҳисобласангиз Сиз ҳақсиз. Агарда, уни бажара олмайман деб ҳисобласангиз, 
бу ҳолатда ҳам Сиз ҳақсиз. Демак, ҳар биримиз давр ва таълим ислоҳотлари 
асосида замонавий педагогик технологиялар асосида етук касб эгаларини 
тарбиялашга интилишимиз лозим, чунки биз буни бажара оламиз.