Bank ishi va investitsiyalar

 
14.4. Markaziy bankning “davlatning banki” funksiyasi 
Markaziy bank, davlat banki sifatida, Davlat budjetining kassali bajarilishini 
amalga oshiradi, davlat organlarining naqd pulsiz operatsiyalarini ma’lum qismini 
amalga oshiradi, xukumatning tashqi qarzlarini to‘lashga xizmat qiladi, budjet 
defitsitining ma’lum qismini qoplashga va boshqa davlat muassasalarining 
harajatlarini moliyalashtirish maqsadlariga qisqa muddatli kreditlar beradi. Hamda 
xukumatga pul-kredit va valyuta masalalari bo‘yicha maslahatlar beradi. 
Masalan, Bundesbank davlat banki sifatida Federatsiyaga, ma’muriy-
hududiy bo‘linmalarga hamda Federatsiyaning parabudjet fondlariga kreditlar 
berish huquqiga ega. Bu kreditlar hajmi cheklangan bo‘lib, qisqa muddatli 
xarakterga egadir. 
Davlat banki sifatida Bundesbank, xukumat nomidan uning obligatsiyalarini, 
moliyaviy veksellarini sotadi va ularni sotish uchun e’lon qiladi. U federal 
zayomlar kursini barqaror darajada saqlanishi uchun javobgar hisoblanadi. 
Markaziy bank davlatning asosiy bankiri va xukumatning moliyaviy 
maslahatchisi bo‘lib hisoblanadi. Bu borada: 

xukumat miqyosidagi tashkilotlarning hisob raqamlarini yuritadi; 

davlat zayomlarini chiqarish, saqlash va ular bilan tegishli operatsiyalarni 
amalga oshiradi; 

xukumatga kredit beradi; 

davlatning oltin-valyuta va qimmatbaho toshlardan iborat zahiraini o‘zida 
saqlaydi va boshqaradi; 

mamlakat miqyosida valyuta kursini o‘rnatadi, foiz siyosatini yurgizadi va 
davlatning boshqa davlatlar oldidagi majburiyatlariga javob beradi. Ular bilan 
korrespondentlik munosabatlarini o‘rnatadi va olib boradi. 

---

171 
Markaziy bankning davlat banki sifatidagi funksiyasining muhim 
ko‘rinishlaridan biri xukumatning tashqi qarzlarini to‘lash jarayonida namoyon 
bo‘ladi. 
Oltin-valyuta zahiralarini boshqarish funksiyasi. 
Rivojlangan davlatlarda xukumatning odatda, chet el valyutalarida hisob-
raqamlari bo‘lmaydi. Mamlakatning oltin-valyuta zahiralarini boshqarish Markaziy 
bank zimmasida bo‘lib, ularning summasi Markaziy bank balansida aks etadi. 
Xukumatning esa, chet el valyutalarida tashqi qarzlari mavjud bo‘ladi. qarzni 
to‘lash muddati kelishi bilan xukumat Markaziy bankka to‘lov topshiriqnomasi 
yozadi. Bank qzining valyuta zahiralari hisobidan xukumatning tashqi qarzini 
to‘laydi va to‘langan summaning milliy valyutadagi ekvivalentini xukumatning 
hisob raqamlaridan chegirib oladi. 
Rivojlangan industrial davlatlarda Markaziy bank bajaradigan an’anaviy 
funksiyalardan biri - valyuta zahiralarini boshqarishda Markaziy bankning 
monopol mavqeiga ega ekanligidir. Xususan, Avstriya, Buyuk Britaniya, 
Germaniya, AQSh kabi davlatlarning markaziy banklari mamlakat valyuta 
zahiralarini boshqarishda ana shunday huquqqa egadirlar. 
Markaziy banklarning maslahatlar berish va ma’lumotlar bilan ta’minlash 
funksiyasini uning davlat banki sifatidagi funksiyasiga kiritish mumkin.
Markaziy bankning ma’lumotlar talab qilish huquqi to‘g‘risida tijorat 
banklari uchun hisobotlar shaklini va topshirish muddatini belgilab berishligini 
Markaziy bankning ma’lumot - tadqiqot funksiyasining bir ko‘rinishi sifatida 
ko‘rsatadi. 
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, Markaziy bankning funksiyalari qo‘yilgan 
maqsadlarga erishishni ta’minlash uchun xizmat qiladi. Shu sababli asosiy 
maqsadga erishish yo‘lida belgilangan u yoki bu vazifani hal etish Markaziy bank 
funksiyalarining ayrimlarini boshqalariga nisbatan faolroq jalb qilinishini talab 
etadi. 
Yuqorida qayd etib qtilgan Markaziy bankning asosiy an’anaviy funksiyalari 
xalqaro bank tizimida an’anaviy ko‘rinish sifatida keng tarqalgan, ya’ni har bir 
rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar Markaziy banklarining funksiyalari 
bir-biriga o‘xshab ketadi.