Bank ishi va investitsiyalar

Kreditning maqsadliligi. 
Bu tamoyilning mohiyati shundaki, qarz oluvchi tomonidan olingan kreditlar 
aniq bir maqsadni amalga oshirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi zarur. Kreditning qaysi 
maqsadga yo‘naltirilganligi, masalan, tovar moddiy boyliklar sotib olishga yoki biror 
ishlab chiqarish harajatlarini qoplashga va hakozo aniq biror ob’ektga maqsadli 
yo‘naltirilganligi korxona bilan bank o‘rtasida tuziladigan kredit shartnomada 
ko‘rsatilgan bo‘ladi. Korxona olgan kreditini faqatgina kredit shartnomada 
ko‘rsatilgan ishni bajarishga sarflashi kerak. 
Bunda kredit muayyan, aniq ob’ektga: ishlab chiqarish harajatlariga, ishlab 
chiqarish zahiralariga, tayyor mahsulotga, jo‘natilgan tovarlarga, hisob-kitob 
hujjatlariga va hakozolarga beriladi. 
Yuqorida, keltirilgan tamoyillar kreditning iqtisodiy kategoriya sifatida mavjud 
bo‘lishi va harakat qilishining muhim tomonlarini o‘zida ifodalaydi. 
Bizning fikrimizcha bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning yuqorida 
keltirilgan tamoyillaridan tashqari, kreditdan oqilona foydalanishni ifodalovchi 
tamoyil kreditning samaradorligi tamoyilini kiritishimiz zarur. Bu tamoyil nafaqat 
kredit va foiz summasini bankka qaytarib to‘lashni, undan tashqari shu kredit 
yordamida kreditlanadigan yoki moliyalashtiriladigan soha, tarmoq, korxona qancha 
samaradorlikka erishishini ifodalashi zarur. Bozor iqtisodiyoti sharoitida beriladigan 
kreditlar ma’lum bir loyihalarining bajarilishiga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Banklar 
loyihalarni kreditlash yoki moliyalashtirishdan oldin loyihani bajarish uchun 

---

117 
yo‘naltiriladigan mablag‘larni samaradorligini hisoblab chiqishlari zarur. Agar biz 
bozor iqtisodiyoti yuqori rivojlangan mamlakatlarda kreditlash va loyihalarni 
moliyalashtirish amaliyotiga e’tibor beradigan bo‘lsak, bu mamlakatlarda korxona, 
tashkilotlarga kredit berishdan oldin ajratiladigan mablag‘larning samaradorligi hisob-
kitob qilib chiqiladi. Agar loyihaga qo‘yiladigan mablag‘lar samara beradigan 
bo‘lsagina, shu loyiha uchun mablag‘ ajratiladi. 
Kreditning samaradorligini ta’minlash maqsadida dunyoning rivojlangan 
mamlakatlari amaliyotida kreditlashning biz uchun yangi qoidasi qo‘llaniladi. Bu 
qoida kreditlashda “5 “C”lar qoidasi” deb yuritiladi. 
“5 “C” lar qoidasi”ga asosan har bir “C” bo‘yicha korxonaning faoliyati tahlil 
qilib chiqiladi va korxona faoliyati talabga javob bersagina korxonaga kredit beriladi. 
Qoidaga asosan “C” harflari korxonaning xo‘jalik faoliyatini quyidagi jihatlarini 
ifodalaydi.