muddatlariga ko ra, qisqa muddatli (1 yilga qadar), o rta muddatli (1yildan 5 yilgacha),
ʻ
ʻ
uzoq, muddatli (6 yildan ortiq) K.ga bo linadi.
ʻ
K.ning tijorat, bank, davlat, iste mol, xalqaro, ipoteka va boshqa shakllari bor.
ʼ
Tijorat K.i — bir xo jalik yurituvchi sub yekt tomonidan beriladi va, odatda, veksel
ʻ
ʼ
bilan rasmiylashtiriladi. Bank K.i — jismoniy va yuridik shaxslarga pul shaklida
banklar tomonidan beriladi. Bank kreditining forfeyting , faktoring , haridorga qarz
berish kabi ko rinishlari bor. Davlat K.i — davlatning qarz beruvchi va qarz oluvchi
ʻ
sifatida ishtirokini nazarda tutadi. Davlat qarz beruvchi
sifatida bank tizimi orqali
byudjetdan tarmoq, hudud, korxonalarni K. ajratib moliyalashtiradi. Qarz oluvchi
sifatida aholiga davlat zayomlari, obligatsiyalarini sotish bilan jismoniy yoki yuridik
shaxslardan qarz oladi, natijada ichki davlat qarzi, chet davlatlardan olingan K.lar
hisobidan tashqi davlat qarzi paydo bo ladi. Iste mol K.i — aholiga iste mol tovarlari,
ʻ
ʼ
ʼ
xizmatlarni
nasiyaga sotish, uy-joy qurilishi harajatlari uchun, lombardlardagi mulk
garovi hisobiga, o zaro yordam kassasi qarzlari va boshqa ko rinishlarda beriladi.
ʻ
ʻ
Xalqaro K. — muddatli, qaytimli va foiz to lash shartlari bilan bir mamlakatdagi
ʻ
kreditor tomonidan ikkinchi mamlakatdagi qarz oluvchiga pul yoki tovar shaklida
beriladigan qarz, shuningdek, chet el obligatsiyalari, chet el korxonalari aksiyalari va b,
qimmatli qog ozlariga fonda olish maqsadlarida kapital qo yish.
ʻ
ʻ
K. iqtisodiyotda muhim vazifalarni bajaradi, ularning orasida moliya resurslarini
qayta taqsimlash asosiy o rinda turadi. K. yordamida kapitalni bir tarmoqdan
ʻ
ikkinchisiga, bir mulkdordan boshqasiga oqib o tishi ta minlanadi.
Shu bilan ishlab
ʻ
ʼ
chiqarishni kengaytirish, iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirish, mablag larni kapital
ʻ
qo yishning eng foydali va istiqbolli yo nalishlarida to plash
imkoniyatlari yuzaga
ʻ
ʻ
ʻ
keladi. Kredit resurslarini banklar tomonidan tartibga solish mexanizmlari
yordamidapul aylanmasi toraytiriladi yoki ken-gaytiriladi, to lovga qrbil talabning
ʻ
ko payishi yoki qisqarishi yuz beradi, bu esa, o z navbatida, ishlab chiqarish rivojiga
ʻ
ʻ
rag bat beradi.
ʻ
K. munosabatlarida uning barqaror bo lishi muhim ahamiyatga ega. Bunga erishish
ʻ
uchun mamlakatda K. siyosati olib boriladi. K. siyosati
tarkibida banklarning foiz
siyosati va ajratilayotgan K.larning yo nalishlari, ularning qaytarilishini ta minlash,
ʻ
ʼ
K.ning samaradorligini oshirish, imtiyozlar, yuz berishi mumkin bo lgan xavf-xatarlar
ʻ
oldini olish tadbirlari katta rol o yvaydi. O zbekistonda tijorat banklarning K. siyosati
ʻ
ʻ
mamlakat iqtisodiyotining ustuvor tarmoqlarini jadal rivojlantirishga yo valtirilgan.
ʻ
Jumladan, O zbekiston Respublikasi Markaziy bankining markazlashtirilgan K.lari
ʻ
mamlakat mustaqilligini mustahkamlashga yo valtirilgan yangi ishlab chiqarish
ʻ
korxonalarini barpo etishga ajratilmokda. Shuningdek, mamlakat tijorat banklari ham
yangi ishlab chiqarish quvvatlarini barpo etishga K.lar ajratish bilan birga kichik va
o rta biznesni qo llabquvvatlashni ham amalga oshirmoqda.
Imtiyozli shartlarda
ʻ
ʻ
ajratilayotgan K.lar va mikrokreditlar shular jumlasidandir. K. tizimi: Markaziy bank,
tijorat banklari, kredit uyushmalari va chet el banklari filiallari va vakolatxonalari. K.
tizimida Markaziy bank alohida o rin tutadi va u emissiya maqomiga ega. Mamlakatda
ʻ
K.tizimi faoliyati "O zbekiston Respublikasi Markaziy banki to g risida" (1995.21.12),
ʻ
ʻ ʻ
"Banklar va bank faoliyati to g risida" (1996. 25.4) qonunlari bilan tartibga solinadi.
ʻ ʻ
Ahmadjon O lmasov, Qahramon Haqberdiyev Pul shaklidagi
ʻ
kapital ssuda kapitali
deyilsa, uning harakati kreditning mazmunini tashkil qiladi. Kredit munosabatlari ikki
sub ekt o rtasida, ya ni pul egasi (qarz beruvchi) va qarz oluvchi o rtasida yuzaga
ʼ
ʻ
ʼ
ʻ
keladi.
Turli xil korxonalar (firmalar), tashkilotlar, davlat va uning muassasalari hamda
aholining keng qatlami kredit munosabatlarining sub ektlari hisoblanadi. Sanab o tilgan
ʼ
ʻ
sub ektlarning aynan har biri bir vaqtning o zida
ham qarz oluvchi va ham qarz
ʼ
ʻ
beruvchi o rnida chiqishi mumkin.
ʻ
Kredit munosabatlarining ob ekti jamiyatda vaqtincha bo sh turgan pul
ʼ
ʻ
mablag laridir. Takror ishlab chiqarish jarayonida tovarlar, iqtisodiy resurslar va pul
ʻ
mablag larining doiraviy aylanishi kredit munosabatlarining mavjud bo lishini taqozo
ʻ
ʻ
qiladi. Shu bilan birga doiraviy aylanish jarayonida muqarrar suratda vaqtincha bo sh
ʻ
turadigan pul mablag lari va boshqa pul resurslari kredit mablag larining manbaini
ʻ
ʻ
tashkil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
