Bank ishi” fanidan Ma’ruza matnlari 1-mavzu: Bank ishi fanining predmeti va vazifalari. Reja

Farqli jihatlari
Munosabat turlari
Kredit	Lizing
	Ob’ektga nisbatan mulkchilik huquqi	Mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni boshqarish huquqi to‘la qarz oluvchiga o‘tadi	Mulkka egalik qilish va undan foydalanish mulkiy huquqdan to‘la ajraladi. Mulkka ijaraga oluvchi xo‘ja-yinlik qiladi.
	Sotuvchiga nisbatan xaridorning kim bo‘lishi	Qarz oluvchi yoki uning vakili	Agar lizing oluvchi lizing sotuvchini o‘zi tanlasa, u holda har ikkala sub’ekt bir xil mavqega ega bo‘ladi. Agar lizing oluvchi lizing sotuvchini o‘zi tanlamasa, u holda lizing beruvchining o‘zi xaridor sifatida maydonga chiqadi.
	Kredit ta’minoti nuqtai nazardan	Mulkni garovga qo‘yish Bank kafolati Ipoteka	Asosan lizing ob’ekti
	Lizing ob’ektiga qilinadigan xarajat tasnifi nuqtai nazardan	Kredit hisobiga investitsiyalash	Lizing to‘lovlari, ya’ni: kredit uchun to‘lov; amortizatsiya ajrat-malari; komission to‘lovlar; qo‘shimcha xizmatlar uchun to‘lovlar; qo‘shilgan qiymat solig‘i; sug‘urta to‘lovlari
	Kredit berish va uni qoplash shakli	Valyuta-pul shaklida	Tovar shaklida; Valyuta-pul shaklida; Aralash shaklda
	Kredit va savdo oldi-sotdisidagi bog‘lanish nuqtai nazardan	Kredit munosabati oldi-sotdi aktini bajarish bilan bog‘liq	Ґar doim ham sotib olishdan boshlanmaydi yoki sotish bilan yakunlanmaydi
	Kreditni qoplash manbai	Qarz oluvchining foydasidan	Mahsulot tannarxiga qo‘shiladigan amortizatsiya ajratmalari va boshqalar hisobidan
	Qo‘shilgan qiymatga soliq solish nuqtai nazardan	Soliq solinmaydi	Soliq solinadi
	Qarziy munosabatda qatnashuvchilar nuqtai nazardan	Kreditor va qarz oluvchi	Lizing beruvchi, lizing sotuvchi va lizing oluvchi

Jadvaldan ko‘rib turibmizki:

• 
  agar uzoq muddatli bank kreditida undan foydalanganligi uchun soliq to‘lovlaridan so‘ng foyda hisobidan foiz to‘lansa, lizingda esa bu to‘lovlar mahsulot tannarxiga qo‘shiladi. Bu foydaga soliq solish bazasini bir muncha kamaytiradi;
  
• 
  agar bank krediti eng avvvalo moliyalashtirishda qo‘shimcha manba yaratsa, lizing odatda 100 foiz moliyalashtirishni ta’minlaydi;
  
• 
  lizingga olingan mulk lizing beruvchi balansida aks ettiriladi. Bu lizing oluvchining moliyaviy ko‘satkichlarini, xususan, rentabellik darajasini, o‘z mablag‘i va qarzlari koeffitsientlarini bir muncha yaxshilaydi, qo‘shimcha qarz mablag‘larini jalb qilishga imkon yaratadi;
  
• 
  ko‘pgina mamlakatlarda lizing munosabatlari bank krediti orqali uskunalar sotib olishdan ko‘ra tadbirkorlarning xarajatlarini 20-30 foizga kamaytirilishiga olib keladi;
  
• 
  lizing jadallashtirilgan amortizatsiyadan foydalanishga imkon beradi. Bu esa tadbirkorga mulk solig‘i summasini kamaytirishga imkon yaratadi;
  
• 
  lizingda mahsulot sifati, uning butligi, etkazib berish muddati va boshqa xizmatlar uchun lizing beruvchi emas, balki mazkur mahsulotni ishlab chiqaruvchi javob beradi.
  

Lizing beruvchi mol-mulkni etkazib bermaganlik, to‘liq etkazib bermaganlik, etkazib berish muddatini o‘tkazib yuborganlik va tegishli darajada sifatli bo‘lmagan mol-mulkni etkazib berganlik uchun, agar bu uning aybli harakatlari (harakatsizligi) tufayli bo‘lsa, lizing oluvchining oldida javobgar bo‘ladi.

Lizing beruvchi lizing oluvchi oldida lizing ob’ekti yuzasidan javobgar bo‘lmaydi, lizing ob’ekti sotuvchi va lizing ob’ektining o‘zi lizing beruvchi tomonidan tanlangan va lizing oluvchi shu tufayli zarar ko‘rganligi isbotlangan hollar bundan mustasno.
Lizing beruvchi va lizing oluvchi sotuvchiga nisbatan lizing ob’ektining oldi-sotdi shartnomasiga binoan solidar kreditorlar sifatida ish ko‘radilar. Sotuvchi ular oldida lizing ob’ektining oldi-sotdi shartnomasidan kelib chiquvchi majburiyatlarni bajarish (lizing ob’ektining sifati, butligi, lozim darajada etkazib berilishi va boshqalar) yuzasidan javobgar bo‘ladi. Bunda sotuvchi lizing ob’ekti bilan bog‘liq aynan bitta zarar uchun bir paytning o‘zida lizing oluvchi va lizing beruvchi oldida javobgar bo‘lishi mumkin emas.
Operativ lizingni amalga oshirishda lizingga berilgan lizing ob’ektidan foydalanishga to‘liq yoki qisman to‘sqinlik qiluvchi kamchiliklar uchun lizing beruvchi javobgar bo‘ladi. Bunday kamchiliklar aniqlangan taqdirda, lizing oluvchi lizing beruvchidan ularning tekin bartaraf etilishini va lizing to‘lovlari mutanosib ravishda kamaytirilishini yoki mazkur lizing ob’ektining kamchiliklarini bartaraf etish bilan bog‘liq o‘z xarajatlarining qoplanishini talab qilishga haqli.
Lizing beruvchi lizing ob’ektining lizing shartnomasini tuzishda qayd etib o‘tilgan kamchiliklari uchun javob bermaydi.
Lizing oluvchining aybi bilan lizing ob’ektining yo‘qolishi yoki lizing ob’ektining o‘z vazifasiga doir ahamiyatini yo‘qotishi, agar lizing shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, lizing oluvchini lizing beruvchi oldidagi javobgarlikdan ozod etmaydi.
O‘zbekiston Respublikasining «Lizing to‘g‘risida»gi qonunning 3-moddasida lizing ob’ektiga quyidagicha ta’rif berilgan:
«Tadbirkorlik faoliyati uchun foydalaniladigan iste’mol qilinmaydigan har qanday ashyolar, shu jumladan, korxonalar, mulkiy komplekslar binolar, inshootlar, uskunalar transport vositalari hamda boshqa ko‘char va ko‘chmas mulk lizing ob’ektlari bo‘lishi mumkin».

Lizing ob’ektlarini quyidagi belgilar bo‘yicha tasniflash mumkin

33-jadval
Lizing ob’ektlarining umumiy tasnifi

№