Bank hisobi va audit

«Aktsiyadorlik tijorat banklari faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlariio’g’risida»gi (1998 yil 2 oktyabr), «Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilish borasidagi chora- tadbirlar to’g’risida»gi (2000 yil 21 mart) Prezident farmoni va boshqa me’yoriy hujjatlarda ta’kidlab o’tilgan.

Banklar qimmatli qog’ozlar bilan amalga oshiradigan operatsiyalari uchun qonun bo’yicha qimmatli qog’ozlar bozorini nazorat etuvchi organning maxsus ruxsati talab qilinmaydi, shu sababli, banklar bu operatsiyalarni banklar faoliyatini amalga oshirish uchun Markaziy bank tomonidan berilgan umumiy litsenziya asosida bajaradi. qonunlarda tijorat banklariga aktsiyalarp, obligatsiyalar, depozit sertifikatlari va jamg’arma sertifikatlari, veksellari kabi qimmatli qog’oz turlarini chiqarishga ruxsat beriladi. Banklar ustav fondlarini shakllantirish maqsadida aktsiyalar chiqaradi.

Banklar qarz mablag’lari jalb etish uchun o’zining qarz majburiyatlari - obligatsiyalar, depozit va depozit sertifikatlari, veksellar chiqaradilar. Bundan tashqari, ular qimmatbaho qog’ozlar hosilalari chiqarishi mumkin. Faqat yirik sanoat korxonalarining aktsiyalarigina bank qimmatli qog’ozlari bilan raqobatlasha oladi.

Bank qimmatli qog’ozlari uzoq muddatli manfaatlarni ko’zlaydigan investorlar uchun ham, vaqtincha bo’sh turgan mablag’larini jamlovchilar uchun ham ancha manfaatli quyilma ob’ektidir. Uzoq muddatga mo’ljallangan maqsadlarni amalga oshirish ko’zlanganda yirik va o’rtacha tijorat banklarining aktsiyalariga mablag’ investitsiyalash eng yuqori samara berishi mumkin.

Yoozirgi vaqtda mavjud qoidalarga binoan, banklarning depozit sertifikatlari va veksellari - Markaziy bank tomondan aktsiyalar, obligatsiyalar, qimmatli qog’ozlar hosilalari - Davlat mulki ko’mitasi tomonidan muvofiqlashtiriladi. Undan tashqari Respublikada qimmatli qog’ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish Markazi, Korporotiv qimmatli qog’ozlar markazi tashkil qilingan.

Qimmatli qog’ozlar bozori da moliyaviy broker sifatida banklar komission shartnoma yoki topshiriq shartnomasi asosida mijozning hisobidan amalga oshiriladigan qimmatli qog’ozlar oldi-sotdisida vositachilik vazifasini bajaradi.

BROKERLIK OPERATSIYALARI - o’z mijozlarining topshiriqlariga binoan banklar komissioner sifatida harakat qilib, komission operatsiyalarni amalga oshirishi, ya’ni o’z nomidan mijozning hisobidan qimmatli qog’ozlar oldi-sotdisiga oid bitimlarni tuzishi mumkin. Bunda, bank mijozning hamma ko’rsatmalarini bajarishi lozim hamda komission haq olishga, mijozning topshirig’ini bajarishda qilingan qo’shimcha sarf-xarajatlar kompensatsiyasini olishga haqlidir. Komission bitim quyidagi 2 shartnomaga asoslanadi:

• 
  bank (komission) bilan mijoz (komitent) o’rtasidagi shartnoma;
  
• 
  komissioner bilan bitimning uchinchi shaxs o’rtasidagi shartnoma.
  

Odatda, qimmatli qog’ozlar sotib olishga doir komission shartnoma tuzishdan oldin xaridor-komitentlar vositachi bankning tasarrufiga berish uchun o’z hisob- kitob varag’iga zaruriy qimmatli qog’ozlar sotib olishga etarli pul summasini o’tkazadi. qimmatli qog’ozlar sotishga oid komission shartnoma tuzishda sotuvchi- komitent o’zi sotmoqchi bo’lgan qimmatli qog’ozni vositachi bankka oldindan deponentlab qo’yadi.

Bank kreditidan foydalanib qimmatli qog’ozlar sotib olingan taqdirda (agar kredit boshqa bankdan olingan bo’lsa), mijoz uning uchun qimmatli qog’ozlar sotib olish operatsiyasini bajaradigan vositachi bankni bundan xabardor qilishi lozim.

Bank ishtirokidagi qimmatli qog’ozlar komissiyasi deganda - qimmatli qog’ozlarni mijozdan o’z mablag’lari hisobiga sotib olish yoki o’z portfelidan qimmatli qog’ozlarni sotish nazarda tutiladi. Bu bitimlarni amalga oshirishda bank o’z nomidan va o’z hisobidan harakat qiladi. Bank tartibga solinadigan fond bozorida rasmiy savdoga yoki fond birjalarining tartibga solinadigan bozorida ruxsat etilgan qimmatli qog’ozlar bilangina o’zining ishtirokidagi komission operatsiyalarni amalga oshiradi. Bunday operatsiya bajarilganda bank operatsiyasi to’g’risida mijozga taqdim etadigan hisobotida bank yoki olgan narx rasmiy birja kursiga to’g’ri kelishini tasdiqlaydigan ma’lumotlarni keltirish lozim.

Tranzit komission bitimlar deganda birjada qatnashishi huquqiga ega bo’lgan boshqa, ya’ni bunday operatsiyalarda qatnashishiga ruxsat berilmagan banklar va boshqa kredit institutlarining topshirig’iga binoan amalga oshiradigan operatsiyalar tushuniladi. Bunda, bank boshqa komissionerlarning buyrug’iga binoan komissioner rolini bajaradi. Dastlabki komissioner tranzit komissionerning to’g’ri tanloviga javobgar bo’ladi.

Banklarning topshiriq shartnomasi asosida brokerlik operatsiyalarida mijoz bankka uning nomidan qimmatli qog’ozlar sotib olish yoki sotish topshirig’ini beradi. Bu faoliyat topshiriq shartnomasi bo’yicha bir tomon bank nomidan va hisobidan muayyan yuridik harakatlarni amalga oshirish majburiyatini o’z zimmasiga oladi. Mijoz bankka haq to’lashi bilan bank tuzilgan shartnomaga binoan o’ziga berilgan topshiriqni bajarishi lozim. Bunda, bank berilgan topshiriqni faqat mijozning ko’rsatmalariga binoan bajarishi kerak.

Mijozdan olingan topshiriqnomada qimmatli qog’ozlarnng birjada qabul qilingan nomi (qat’iy, foizli qimmatli qog’ozlarning chiqarilgan yili, seriyasi va foiz stavkasi), miqdori (aktsiyalar yuzasidan - donalarda, qat’iy foizli qimmatli qog’ozlar yuzasidan - nominal qiymati bo’yicha so’mda), kurs cheklashlari (limit), topshiriqnomaning amal qilish muddati, topshiriq beruvchi mijozning nomi va to’liq manzili, mijoz hisob-kitob varag’i va depozit varag’ining raqami, qimmatli qog’ozlarni etkazib berish va saqlash tartibi, toprishiqnomada tuzilgan sana, korxona va tashkilot mas’ul shaxsining imzosi bo’lishi shart.

Mijozlardan og’zaki ravishda yoki telefon orqali olingan topshiriqlar yozma ravishda rasmiylashtiriladi va mas’ul shaxsning imzosi bilan tasdiqlanadi. qanday operatsiya to’g’risida gap borayotgani talabnomaning matnida aniq ko’rsatilishi kerak.

Tijorat banklari investitsiya kompaniyalari sifatida faoliyat yuritganida emitent bilan kelishuv asosida qimmatli qog’ozlar chiqarishing tashkilotchisi sifatida harakat qilishi mumkin. Bank emitentning qimmatli qog’ozlarini chiqarishni tashkil etib, aslida qimmatli qog’ozlar emissiyasini amalga oshiradi, ya’ni vositachi sifatida harakat qiladi. Emitentlar va investorlar o’rtasida harakat qilganda bank imkon qadar foyda olishni ko’zlab harakat qiladi. Emissiyani tayyorlash jarayonida tijorat banklari emissiyasining turi, hajmi va shart-sharoitlari to’g’risida emitent bilan muzoqaralar yuritib, bitim tuzadi.

Mablag‘larni qimmatli qog‘ozlarga investitsiyalash turli xil qimmatli qog‘ozlar:

• 
  oddiy va imtiyozli aksiyalar;
  
• 
  obligatsiyalar;
  
• 
  davlat qarzdorlik majburiyatlari;
  
• 
  depozit sertifikatlari;
  
• 
  veksel va boshqalarga mablag‘larni qo‘yish orqali amalga oshi-riladi.
  

Alohida olingan davlatlarda bank tizimining rivojlanishi va banklar o‘tkazadigan operatsiyalarning turlari va ko‘lamiga qarab ularning investitsion faoliyati turli yo‘nalishlarga qaratilgan bo‘lishi va shu operatsiyalar turlari bo‘yicha olinadigan daromad salmog‘i ham turli bo‘lishi mumkin.

Masalan, Amerika banklari amaliyotida davlatning qisqa muddatli qarz majburiyatlarini ifodalovchi qimmatli qog‘ozlarga investitsiya qilish odatda kam daromad keltiradi, ammo ular yuqori likvidlikka ega va ular bo‘yicha to‘lanmaslik riski nolga teng bo‘lib, bozor stavkasining o‘zgarish riski ham kichik bo‘lgan qimmatli qog‘ozlar hisoblanadi.

Uzoq muddatli qimmatli qog‘ozlar yuqori daromad keltiradi, shuning uchun banklar ularni muddati tugaguncha saqlashadi. Banklar o‘z mablag‘larini munitsipalitetlarning qimmatli qog‘ozlariga ham qo‘yishadi, chunki ular bo‘yicha to‘lanadigan foiz soliqqa tortilmaydi.

O‘z likvidligini ta’minlash maqsadida banklar uncha katta bo‘lmagan summani boshqa qimmatli qog‘ozlar:

• 
  bank akseptlari;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlar bozoridagi tijorat qog‘ozlari;
  
• 
  brokerlik ssudalar;
  
• 
  tovar-kredit korporatsiyalari sertifikatlariga qo‘yishadi.
  

Daromadlilikni ta’minlash maqsadida, lekin likvidligini xavf ostiga qo‘ygan holda banklar o‘z mablag‘larini ba’zi bir hukumat muassasalari obligatsiyalari va korporatsiyalarning birinchi darajali obligatsiyalariga investitsiya qiladilar. Rivojlangan mamlakatlarda tijorat banklarning investitsion faoliyati daromad keltirishi nuqtayi nazaridan bank daromadi tarkibida keyingi ikkinchi manba hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi hududida qimmatli qog‘ozlar chiqarilishiga va muomalada bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi. Davlat ro‘y-xatidan o‘tkazilmagan qimmatli qog‘ozlarni chiqarish amaldagi qonunlarga ko‘ra noqonuniy hisoblanadi. Tijorat banklari quyidagi turdagi qimmatli qog‘ozlarni chiqarishlari mumkin:

• 
  ustav kapitalini shakllantirish maqsadida chiqariladigan aksiyalar;
  
• 
  o‘z qarz majburiyatlari: obligatsiyalar, depozit va omonat sertifikatlari;
  
• 
  qo‘shimcha zayom mablag‘larini jalb qilish maqsadida chiqa-riladigan veksellar.
  

Barcha chiqariladigan qimmatli qog‘ozlar ularning miqdori investorlar sonidan qat’iy nazar Markaziy bank qaydnomasidan o‘tkazilishi shart. Tijorat banki chiqargan aksiyalar 35 yoki undan ortiq foizning yoxud 50 foizdan ortiq aksiyadorlar ovozini ta’minlovchi aksiyalarning bir shaxs tomonidan yoki bir-birining mol-mulkini nazorat qiluvchi shaxslar guruhi tomonidan sotib olinishi O‘zbekiston Res-publikasining monopoliyaga qarshi siyosatini amalga oshiruvchi vako-latli organi subyektlarning bir-birlari mol-mulkini nazorat qiluvchilar deb e’tirof etilishi tartibi va qoidalarni belgilab qo‘yadi.

Aksiyalarni chiqarish tartibi qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilinishi qayd qilish tartibiga bog‘liq bo‘ladi. Agar qimmatli qog‘ozlarni chiqarish bo‘yicha emissiya prospekti qayd (registratsiya) qilinmaydigan bo‘lsa, u holda aksiyani chiqarish quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi:

• 
  emitent tomonidan aksiyani chiqarish to‘g‘risida qarorni qabul qilish;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlarni chiqarilishini qayd qilish;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlarni qayd qilish;
  
• 
  chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar yakunini qayd qilish.
  

Agar qimmatli qog‘ozlarni chiqarish bo‘yicha emissiya prospekti qayd qilinadigan bo‘lsa, u holda aksiyani chiqarish quyidagi tadbirlarni o‘z ichiga oladi:

• 
  emitent tomonidan aksiyani chiqarish to‘g‘risida qarorni qabul qilish;
  
• 
  emissiya prospektini tayyorlash;
  
• 
  emissiya prospekti va chiqarilgan qimmatli qog‘ozlarni qayd (registratsiya) qilish;
  
• 
  emissiya prospektini chop etish va qimmatli qog‘ozlarni chiqarish haqida ommaviy-axborot vositalari bilan e’lon qilish;
  
• 
  qimmatli qog‘ozlarni sotish;
  
• 
  chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar yakunini qayd qilish;
  
• 
  chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar yakunini chop etish.
  

Qimmatli qog‘ozlar chiqarish bo‘yicha qarorni amaldagi qonun-chilik bilan kafolatlangan bank boshqaruv organlari qabul qiladi. Emis-siya prospektini bank boshqaruvi tayyorlaydi. Boshqaruv raisi va bosh buxgalter imzo qo‘yadi. Tikilib, sahifalar raqamlanadi va bank muhri bilan muhrlanadi. Bu prospekt xolis auditorlik firmasi tomonidan ma’qullanishi shart. Emissiya prospekti quyidagilarni yoritishi kerak:

a) emissiya to‘g‘risida asosiy ma’lumotlarni;

b) emitentning moliyaviy holati to‘g‘risida ma’lumotlarni;

v) kelajakda chiqarilishi ko‘zda tutilgan qimmatli qog‘ozlar haqidagi ma’lumotlarni.

Aksiya chiqaruvchi bank so‘nggi uch yil davomida yoxud tashkil topganiga uch yil to‘lmagan vaqt davomida zararsiz ishlayotgan bo‘lishi kerak. Yangi tashkil topgan bank bo‘lsa, u holda eng kamida mazkur moliyaviy yilda rentabelli bo‘lishi shart.

Banklar quyidagi shartlar bajarilgan hollarda qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilmalarni amalga oshirishlari mumkin:

a) bankning bir korxona ustav kapitaliga, shuningdek, ushbu kor-xonaning boshqa qimmatli qog‘ozlariga qo‘yilmasining miqdori bi-rinchi darajali bank regulyativ kapitalining 15 foizidan oshmasligi kerak. Ushbu me’yor bir emitentning ham «investitsiyalar» hisobvaraqlari, ham «qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi» hisobvaraqlari bo‘yicha nodavlat qimmatli qog‘ozlariga qilingan bank qo‘yilmalarini hisobga olgan holda hisoblab chiqiladi;

b) bankning barcha emitentlar ustav kapitaliga va boshqa qimmatli qog‘ozlariga qilgan investitsiyalari miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 15 foizidan oshmasligi kerak;

v) oldi-sotdi uchun nodavlat qimmatli qog‘ozlariga qilingan bank qo‘yilmasi miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 25 foizidan oshmasligi kerak.

Shuni ta’kidlash lozimki, bank istalgan korxona (moliyaviy insti-tutlardan tashqari) ustav kapitalining 20 foizidan ortig‘iga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita (sho‘ba korxonalari orqali) egalik qilishi mumkin emas.

Agar emitent faoliyati yoki amaldagi yoxud rejalashtirilayotgan bank investitsiyalari miqdori omonatchilar, kreditorlar va aksiyadorlar manfaatlariga ziyon yetkazishi mumkinligi yoki investitsiyalarni boshqarishda bank tajribasi yetarli emasligi aniqlansa, Markaziy bank istalgan emitent qimmatli qog‘ozlariga bank tomonidan kiritiladigan investitsiyalar miqdoriga qo‘shimcha cheklovlar belgilash huquqiga ega.

Garov huquqlarini amalga oshirish natijasida qimmatli qog‘ozlar olingan hollarda bank bir oy muddat ichida olingan qimmatli qog‘oz-larni sotishi shart. Agar qimmatli qog‘ozlar ko‘rsatilgan muddatda sotilmasa, ular «qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi» yoki «investitsiyalar» hisobvaraqlariga o‘tkaziladi.

Qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshiruvchi banklar zarur monitoring va operatsiyalarni amalga oshirilishi ustidan nazoratni ta’minlovchi adekvat axborotni bank rahbariyatiga taqdim etish uchun keng qamrovli boshqaruv axborot tizimiga ega bo‘lishini taqozo etadi.

Shu o‘rinda shuni aytish lozimki, qimmatli qog‘ozlar portfeli bo‘yicha ichki hisobotlar:

• 
  qimmatli qog‘ozlar turlari va ko‘rinishlari bo‘yicha bo‘linishini;
  
• 
  sifat reytingi, nominal va bozor qiymatini;
  
• 
  xarid (sotish) sanasini;
  
• 
  foiz stavkalarini;
  
• 
  imtiyozlarini;
  
• 
  olingan dividend foizlarini;
  
• 
  oldi-sotdi bitimlari bo‘yicha foydani o‘z ichiga oladi.
  

Bankning turli bo‘limlari o‘rtasida majburiyatlarning keraklicha taqsimlanishi, qarorlar qabul qilish hamda bitimlar turi va hajmiga doir cheklovlar belgilash bo‘yicha vakolatlarning taqsimlanishi, shuningdek, suiiste’molchiliklarning oldini olish uchun banklar tegishli ichki nazoratni amalga oshiradi. Bunday ichki nazorat quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

oldi-sotdi arizalarini qabul qiluvchi yoki qayta ishlovchi shaxslar buxgalteriya operatsiyalarini amalga oshirmasligi, pul mablag‘lari, tasdiqnomalarni olmasligi yoki buxgalterlik o‘tkazmalarini taqqosla-masligi lozim;

buxgalterlik operatsiyalarini tayyorlash va amalga oshirish uchun mas’ul bo‘lgan shaxslar oldi-sotdi arizalarini qabul qilmasliklari yoki tasdiqlash maqsadida bitim natijalarini taqqoslamasliklari zarur;

barcha operatsiyalar hujjatlar bilan tasdiqlangan hamda birlam-chi hujjatlar va buxgalterlik yozuvlari bilan taqqoslangan bo‘lishi lozim;

hisobvaraqlardagi qoldiqlar, kliring to‘lovlar, bitimlar yoki buxgalterlik o‘tkazmalariga jalb etilmagan xodimlar tomonidan mun-tazam ravishda taqqoslanishi va auditorlik tekshiruvlaridan o‘tkazilishi kerak.

Agar bank brokerlik operatsiyalarini bajarsa, u har bir mijoz uchun hisob varaqlar ochishi va mijozning qimmatli qog‘ozlari bilan ba-jariladigan barcha operatsiyalari bo‘yicha qimmatli qog‘ozlarning tur-lari, operatsiyalar sanasi, sotilgan (sotib olingan) qimmatli qog‘ozlar narxi va soni ko‘rsatilgan holda yozuvlarni olib borishi kerak.

Qimmatli qog‘ozlar bilan ishlashni tashkil etishda qimmatli qog‘ozlar emitent anketasining namunaviy shakli va moliyaviy ahvoli quyidagicha bo‘ladi:

• 
  Qimmatli qog‘ozlar emitenti anketasi
  
• 
  Emitentning nomi.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarning turlari va toifasi.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarning nominal qiymati.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarning bozor qiymati.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlar soni.
  
• 
  Bitim summasi.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish sanasi.
  
• 
  Avvalgi dividend to‘lovlari to‘g‘risida ma’lumotlar.
  
• 
  Foizli to‘lovlar stavkasi, summasi va muddati.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarni chiqarish sanasi.
  
• 
  Qimmatli qog‘ozlarni to‘lash sanasi.
  

XULOSA

Kurs ishi jarayonida quyidagi ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi:

1. Tijorat banklarining qimmatli qog‘ozlar bozoridagi operatsiyalar faoliyatini takomillashtirishdagi muammolardan biri-portfelni boshqarishdan ko‘zlangan maqsadni aniqlash hisoblanadi. Ushbu muammo portfelni shakllantirish statistik malumotlardan, portfelni boshqarishdan dinamik masalalarga o‘tish jarayonida baza modellarini modifikatsiyalash zarurligi bilan bog`liq.

Bank amaliyoti ko‘rsatishicha, shartnomaning amal qilish muddati bo‘yicha mijoz o‘z operatsiyalar manfaatlarini o‘zgartira olmaydi. Ushbu vazifani amalga oshirish operatsiyalar portfeli prognozini aniqlash imkonini beradi.

2. Maqsadlarga ko‘ra, banklaming operatsiyalar faoliyati aktivlar o‘rtasida portfel operatsiyalarlarini samarali taqsimlanishidan iboratdir. Ushbu portfel shakllanishida xavfsizlik, daromadlilik kabi jihatlarga etibor qaratish lozim.

Operatsiyalar nazorati portfelining ikki turini, ya’ni daromad va o‘sish portfelini alohida ajratish lozim. Ushbu portfellar asosida daromad shakllanadi. Har bir portfel kam risklilik, yuqori likvidlilik va daromadlilik tamoyillariga asosan shakllanadi.

3. Operatsiyalar portfeli jismoniy yoki yuridik shaxsga tegishli boTgan qimmatli qog‘ozlar majmui hisoblanadi. Ushbu portfelni boshqarishdan maqsad portfelning operatsiyalar xususiyatini saqlab qolishdir. Portfelli operatsiyalarni boshqarishda investor o‘zi uchun shart-sharoit yaratishi, banklar esa, qimmatli qog‘ozlarni optimal tuzulmasini aniqlashi zamr.

4. Qimmatli qog‘ozlarning milliy bozoriga operatsiyalarlarni jalb qilish suratlarini oshirish bilan bogTiq muammo emissiya, qimmatli qog‘ozlar segmentlari hajmlari va turlarini kengaytirishdan iborat. Buning uchun quyidagilar amalga oshirilishi lozim:

a) investorlaming muayyan operatsiyalar loyihalarga ajratilayotgan mablag‘larni asosiy manba hisoblangan qimmatli qog‘ozlar emissiyasining samarali mexanizmini joriy etish;

b)davlat va korporativ qimmatli qog‘ozlar majmuini kengaytirish;

v) jamoa operatsiyalarlash institutlari tarmog‘ini kengaytirishda banklar faolligini oshirish;

g) konvertatsiyalanuvchi qimmatli qog‘ozlar emissiyasining me’yoriy- huquqiy asoslarini ishlab chiqish.

Yuqoridagilarni amalga oshirish tufayli emissiya, qimmatli qog‘ozlar segmentlari hajmlari va turlarini kengaytirishga erishiladi.

5. Fond birjalarida faoliyat yuritayotgan banklar muntazam va vaqtinchalik risklar bilan to‘qnashadi. Birinchisi, bu-fond bozorida umumiy ahvol bilan bog‘liq risklardir. Ikkinchisi esa, selektiv, inflyatsion, sohaviy, hududiy operatsiyali risklarga tegishlidir.

6.Tijorat banklari faoliyatida mavjud ko‘rsatkichlar, imkoniyatlar darajasida optimal, yuqori daromadlilik va ishonchlilik xususiyatlarini yo‘lga qo‘yilishi banklar uchun xalqaro hamkorlik aloqalarini o‘rnatishda muhim asos boTib xizmat qiladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI

1. 
   O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi,T.: “O`zbekiston”, 2010
   
2. 
   “O`zbekiston Respublikasi Markaziy banki to`g`risida”gi qonuni, T.: “O`zbekiston”, 2019
   
3. 
   O`zbekiston Respublikasi “ Banklar va banklar faoliyati to`g`risida”gi qonuni,T.: “O`zbekiston”, 2019
   
4. 
   O`zbekiston Respublikasi “Qimmatli qog`ozlar bozori to`g`risida”gi qonuni, T.: “O`zbekiston”, 2008
   
5. 
   “Pul, kredit va banklar”, Sh.Abdullayeva . T.: 2003
   
6. 
   “Moliya bozori va qimmatli qog`ozlar” , Shoha’zamiy Shomansur. T.: 2012
   
7. 
   “Bank ishi”, Sh.Abdullayeva. T: 2017
   
8. 
   “Pul, kredit va banklar”, O.Rashidov, I.Alimov, I.Toymuhamedov, R.Tojiev. T.: 2011
   
9. 
   uz.wikipedia.org
   
10. 
    lex.uz
    
11. 
    cbu.uz
    
12. 
    el.tfi.uz
    
13. 
    library.ziyonet.uz
    
14. 
    hozir.org
    

1^ I O'zbekiston Respublikasining «Qimmatli qog'ozlar bozori to'g'risida»gi Qonuni. - T.: O'zbekiston». 2008