Bank hisobi va audit

5. Banklarda buxgalteriya provodkalarni bajarish asoslari. 
Hozirgi  kunda  xalqaro  andozalarga  muvofiq  balans  ichidagi  hisob  raqamlari 
ham,  balansdan  tashqari  hisobvaraqlar  ham  ikkiyoqlama  yozuv  asosida  olib 
boriladi. Buxgalteriya hisobining tashkil qilishning asosiy tamoyillaridan biri ham 
aynan ikkiyoqlama yozuv usulidir.  
Ikki  yoqlama  yozuv  usulining  mazmuni  nimadan  iborat?    Hisob  siyosatida 
ikkiyoqlama yozuv usulini amaliyotga tatbiq etilishi maxsus buxgalteriya hujjatlari 
asosida  amalga  oshiriladi.  Bu  hujjat  hisobvaraq  bo‘lib,  u  ikki  qismdan  iborat 
bo‘ladi:  chap  tomoni  “debet”,  o‘ng  tomoni  esa  “kredit”  deb  nomlanadi.  Har  bir 
hisobvaraqning  kun  boshiga  bo‘lgan  boshlang‘ich  qoldig‘i  (saldo)  bo‘lib, 
operatsiyalar  o‘tkazilgandan  so‘ng  debet  va  kredit  aylanmalarni  hisobga  olgan 
holda kun oxiriga bo‘lgan qoldig‘i chiqariladi. 
Barcha  hisobvaraqlar  o‘z  mazmuniga  ko‘ra  aktiv  yoki  passiv  bo‘lishi 
mumkin. Bankning o‘z mablag‘larini hisobga olishda ishlatiladigan hisobvaraqlar 
aktiv hisobvaraqlar hisoblanadi. Bank mablag‘larining  manbayini hisobga olishda 
ishlatiladigan hisobvaraqlar esa passiv hisobvaraqlar bo‘lib hisoblanadi. 
Aktiv 
hisobvaraqlarga 
bankdagi 
naqd 
pullar, 
bankning 
vakillik 
hisobvarag‘idagi  mablag‘lar,  turli  muddatlarga,  banklarga,  hukumatga,  korxona 
tashkilotlarga  berilgan  ssudalar,  asosiy  vositalari,  bank  xarajatlari  kiradi.  Passiv 
hisobvaraqlarga  esa  turli  depozitlardagi  mablag‘lar,  budjet  mablag‘lari,  bank 
kapitali, daromadlari va hokazo kiradi. 
Aktiv  hisobvaraqlarning  qoldig‘i  uning  “debet”  qismida  bo‘lib, 
mablag‘larning  ko‘payishi  ham  debetda  aks  ettiriladi,  mablag‘larning  kamayishi 
esa hisobvaraqning kreditida ko‘rsatiladi. Passiv hisobvaraqlar bo‘yicha, aksincha, 
qoldiq hisobvaraqning kredit tomonida bo‘lib, mablag‘larning kelib tushishi uning 
kreditida,  mablag‘larning  kamayishi,  ya’ni  chiqib  ketishi  debetida  o‘z  ifodasini 
topadi. 
Aktiv  va  passiv  hisobvaraqlar  bo‘yicha  buxgalteriya  yozuvlari  sxemasini 
quyidagicha ifodalash mumkin.