Bank hisobi va audit

1. Bank hujjatlarining mazmuni, ahamiyati, turlari va ularning tavsifi. 
Banklar  o‘zining  faoliyati  jarayonida  hujjatlar  bilan  ish  olib  boradi. 
Buxgalteriya  hisobida  o‘tkazilishi  kerak  bo‘lgan  hech  bir  operatsiya  hujjatsiz 
amalga  oshirilishi  mumkin  emas,  chunki  hujjatlar  mol-mulkning  talon-taroj 
qilinmasdan to‘liq saqlanishini ta’minlashda asosiy rol o‘ynaydi. Misol uchun, pul 
mablag‘larini  bankka  topshirish  yoki  bankdan  olishni  to‘liq  to‘ldirilgan  va 
oldindan tekshirilgan maxsus hujjatlar asosida amalga oshirilishi mumkin, o‘tkazib 
bo‘lingan  operatsiyalarning  naqadar  to‘g‘riligi  yoki  qonuniyligi  keyinchalik  shu 
hujjatlar asosida tekshiriladi.   
Hujjatlardagi operatsiyaning mazmuni, uni hisobga olish uchun kerak bo‘lgan 
barcha belgilar hujjatlarning rekvizitlari yoki ko‘rsatkichlari deyiladi. Hujjatlar va 
korxonalarda buxgalteriya hisobini olib borish haqidagi Nizomga  muvofiq barcha 

---

 
20 
 
hujjatlar  uchun  majburiy  bo‘lgan  rekvizitlar  o‘rnatilgan.  Hujjatlarning  asosiy 
revizitlari quyidagilar: 
  1. Hujjatning to‘liq nomi (masalan: to‘lov talabnomasi, to‘lov topshirig‘i) 
  2. Hujjatning to‘ldirish sanasi va uning nomeri. 
  3. Mahsulot sotuvchi va mahsulot oluvchi korxonalarning to‘liq nomi. 
  4. Shu korxona va tashkilotlarning bankdagi hisobvaraq nomerlari. 
  5. Ularga xizmat ko‘rsatuvchi banklarning nomi, ularning kodi. 
  6. Operatsiyaning mazmuni. 
  7. To‘lanadigan summa (raqamlar va yozma ravishda). 
  8. Rahbar shaxslarning imzolari va korxonaning muhri. 
  Har  bir  hujjat  xatosiz,  yozuv  mashinkalarida  bir  yo‘la  bir  necha  nusxada 
to‘ldirilishi  yoki  komputerda  terilishi  kerak.  Kassa  operatsiyalari  bo‘yicha 
ishlatiladigan  hujjatlar  bundan  mustasno,  bunday  hujjatlar  qo‘lda,  ruchkalar 
yordamida to‘ldiriladi. 
  Bankda  ishlatiladigan  barcha  hujjatlarni  biz  shartli  ravishda  2  qismga 
bo‘lamiz.  
  1. Korxonalar tomonidan rasmiylashtiriladigan hujjatlar.  
  2. Banklar tomonidan rasmiylashtiriladigan hujjatlar.  
  Hujjatlarning 
asosiy 
qismi 
korxona 
va 
tashkilotlar 
tomonidan 
rasmiylashtirilib,  banklarga  topshiriladi.  Korxona  va  tashkilotlar  tomonidan 
to‘ldiriladigan  hujjatlarga    asosan  naqd  pulsiz  hisob-kitob  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 
hujjatlar:  to‘lov  talabnomasi,  to‘lov  topshiriqnomasi,  to‘lov  talabnomasining 
ro‘yxati, cheklar  ro‘yxati, kassa operatsiyalari bo‘yicha esa pul topshirish haqidagi 
hujjat  (e’lon)  pul  cheki  kabilar  kiradi.  Har  bir  hujjatlarga  korxona  rahbari  va 
buxgalterining imzolari qo‘yilib, ular muhr bilan tasdiqlangan bo‘lishi lozim.  
 Hujjatlar  sodir  etiladigan  operatsiyalarning  hajmiga  ko‘ra  oddiy  va  yig‘ma 
bo‘lishi  mumkin.  Oddiy  hujjatlarda  faqat  bitta  xo‘jalik  operatsiyasi  aks  etadi, 
yig‘ma hujjatlarda esa bir necha operatsiyalar jamlangan bo‘ladi. Oddiy hujjatlarga 
to‘lov  talabnomasi,  to‘lov  topshiriqnomasi,  akkreditiv  ochish  uchun  ariza,  kirim 
orderi va pul chekini  misol qilish  mumkin. Yig‘ma hujjatlarga esa yig‘ma to‘lov 
topshiriqnomasi,  to‘lov  talabnomasining  ro‘yxati,  cheklar  ro‘yxati,  kassa  kirim 
jurnali, kassaning chiqim jurnalini kiritish mumkin.  
  Bundan  tashqari  bajariladigan  operatsiyalarning  mazmuniga  ko‘ra  bank 
operatsiyalari bo‘yicha barcha hujjatlarni 3 guruhga bo‘lish mumkin: 
  1. Naqd pulsiz hisob-kitoblarda ishlatiladigan hujjatlar; 
  2. Naqd pul bilan bog‘liq bo‘lgan kassa hujjatlari; 
  3. Balansdan tashqaridagi hisobvaraqlarlar bo‘yicha hujjatlar. 
Ma’lumki,  har  bir  xo‘jalik  yurituvchi  subyekt  o‘z  pul  mablag‘larini  biror 
bankda  ochgan  hisobvaraqda  saqlaydi  va  barcha  naqd  pulli  hamda  naqd  pulsiz 
operatsiyalari (pul to‘lash va pul kelib tushishi bo‘yicha) mana shu hisobvaraqlar 
orqali  o‘tkazadi.  Pul  o‘tkazish  mijozning  topshirig‘i  yoki  mol  jo‘natuvchi 
korxonaning  to‘lov  talabnomasi  orqali  bank  xodimlari  tomonidan  bajariladi.  Bu 
holda  naqd  pul  ishlatilmaydi.  Operatsiyalar  hisobvaraqlardan  yozuvlar  bajarish 
orqali o‘tkaziladi. Shuning uchun bunday operatsiyalarda ishlatiladigan hujjatlarni 
naqd pulsiz hisob-kitoblarda ishlatiladigan hujjatlar guruhiga kiritamiz.  

---

 
21 
 
 Bankda  balans  ichidagi  hisobvaraqlar  bilan  bir  qatorda  balansdan  tashqari 
hisobvaraqlar ham yuritiladi. Bunday hisobvaraqlarda asosan qimmatbaho hujjatlar 
hamda  ba’zi  bir  bank  operatsiyalari  bo‘yicha  hujjatlar  hisobga  olinadi.  Masalan, 
to‘lanadigan akkreditivlar, to‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari, o‘z 
vaqtida  to‘lanmagan  hujjatlar  balans  tashqaridan  hisobvaraqlar  bo‘yicha 
yuritiladigan  hujjatlar  jumlasidandir.  Bu  hisobvaraqlardagi  qoldiq  bank  balansiga 
ta’sir  etmaydi.  Shuning  uchun  bunday  hujjatlar  balansdan  tashqari  hisobvaraqlar 
bo‘yicha hujjatlarga kiritiladi. Bu guruhlarning har biriga korxona va tashkilotlar 
tomonidan  to‘ldirilgan  hujjatlar  hamda  bank  tomonidan  to‘ldirilgan  hujjatlar 
kiradi.  Bu  hujjatlarning  har  biri  haqida  bundan  keyingi    mavzularda  to‘xtalib 
o‘tamiz.