Bank hisobi va audit” kafedrasi g’aniyeva umida abdugaffarovna mirzayeva matluba g’aybulla qizi “pul va banklar” fanidan

Cheklar bilan hisob – kitoblar
Hisob – kitob cheklari asosan aholi o’rtasida bo’ladigan savdo munosabatlarida keng qo’llanilib, Davlat tijorat Xalq banki bo’limlari amaliyotida uchraydi. Shuni ta’kidlash lozimki, hisob – kitob cheklari bilan to’lovlar naqd pulsiz shaklda amalga oshirilib, ularni naqd pulga aylantirish ta’qiqlanadi.
Tijorat banklari o’rtasida cheklar bilan hisob – kitoblarning asosan qo’lda amalga oshirilishi, mijozning hisobvarag’ini debetlash orqali mablag’ni o’tkazib berish lozimligi, bank bo’limida vakillik hisobvarag’ida mablag’lar taqchilligi paytida qabul qilingan cheklar bo’yicha to’lovlarni o’z vaqtida amalga oshirilmasligi, cheklarning yo’lda yo’qolishi va ayrim hollarda rekvizitlarining aniq bilinmasligi va to’g’ri rasmiylashtiril – maganligi kabi muammolar mavjud.
Hisob – kitob cheki bu mijozning xizmat ko’rsatuvchi bankka chek beruvchining hisobvarag’idan chek qabul qiluvchining hisobvarag’iga ma’lum miqdordagi mablag’larni o’tkazib berish uchun bankning maxsus blankasida – bankka bergan topshirig’idir.
Chek blankalari tijorat banklari buyurtmasiga ko’ra tayyorlanadi. Bunda chek raqami va seriyasi, bank – emitentning nomi va firma belgisi tipografiya usulida yoziladi.
Hisob – kitob cheklari faqat tovar va xizmatlar uchun xo’jalik sub’ektlari va jismoniy shaxslar orasidagi naqd pulsiz hisob – kitoblar qilishda qo’llaniladi.
Hisob – kitob chekining maksimal summasi O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki o’rnatadi, minimal summasi esa tijorat banklari tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi.

11-rasm. Cheklar bilan hisob – kitoblarda hujjatlarning
aylanish tartibi
Jismoniy shaxs naqd pul hisobiga yoki bankdagi omonati hisobidan hisob – kitob cheki olish uchun bankkaa murojaat etadi (1), bank jismoniy shaxs topshirgan naqd pul yoki omonat hisobidagi mablag’lar evaziga hisob – kitob chekini beradi (2), jismoniy shaxs hisob – kitob chekini savdo tashkiloti yoki xizmat ko’rsatuvchi korxonaga taqdim etadi (3) va ehtiyoji uchun zarur bo’lgan tovarlarni oladi (4), savdo yoki xizmat ko’rsatuvchi tashkilot sotilgan tovar uchun mablag’larni undirish uchun chekni o’z bankiga taqdim etadi (5), bank bo’limi chekdagi summani savdo tashkiloti hisobvarag’iga o’tkazganligini tasdiqlovchi hujjatni beradi (6).
Hisob – kitob cheklari bilan to’lovlar amalga oshirilganda qator qiyinchiliklar mavjudligini yuqorida ta’kidlagan edik, agar ushbu jarayon bir shahar yoki ikkita bank o’rtasida amalga oshirilsa masala yanada murakkablashadi. Shu boisdan bo’lsa kerak, mamlakatimizda cheklar bilan hisob – kitob shakli judayam keng tarzda rivojlanmagan.