Investitsiyalar: manbalari, baholash va samaradorlik

4-Investitsiyalar: manbalari, baholash va samaradorlik
Iqtisodiy va moliyaviy vaziyatni sog'lomlashtirish uchun jamg‘armalarning ichki kapital qo'yilmalar va xorijiy investitsiyalami jalb qilish sifatida real investitsiyalarga aylantirilishini hamda ulardan samarali foydalanishni ta’minlash muhim hisoblanadi. Biroq har bir mamlakat iqtisodiyotining o'ziga xos xususiyatiari bu metodikada mavjud boigan an’anaviy yondashuvlardan to'g'ridanto'g'ri nusxa olishga imkon bermaydi va shuning uchun ham ularni har bir mamlakatning xo'jalik sharoitlariga moslashtirish kerak. Bunda joylashtiriladigan (quyila—digan) mablag'laming qoplanishi va avanslashtirilgan kapitalga investor tomonidan talab qilinadigan daromad normasini olish bo'yicha investitsion takliflarni sifati jihatidan ekspertiza qilish muhimdir. Ana shu yo'nalishda investitsion loyihalarni texnik-iqtisodiy jihatidan asoslash, qarz oluvchining moliyaviy ahvoli va uning raqobatbardoshligi, shuningdek vakolatli bankning kafolatini xarakterlaydigan tegishli ekspert xulosalariga baho berishning ahamiyati ortadi. Xorijiy bank bilan kredit bitimini tuzishda, eng avvalo, toiovlarning o'z vaqtida amalga oshirilishini ta’minlash kerak. Odatda, XYuS kredit bo'yicha quyidagi to'lovlarni amalga oshiradi:
• bitim summasining 15%idan kam bo'lmagan avans toiovlarining birlamchi (boshlang'ich) badali (o'zlashtirish boshlangunga qadar) — kredit bitimi tuzilgandan keyin bir oy ichida;
• sug'urta badali — sug'urta riskini baholashga nisbatan 3%dan kam bo'lmagan miqdorda;
• xizmat ko'rsatuvchi banklaiga komission to'lovlar — kreditning o'zlashtirilmagan qoldig'iga komissiya, kreditni tashkil qilish uchun haq, xorijiy sug'urta agentliklarida qayd etilganligi uchun haq.
Hukumat kafolati ostida jalb qilinadigan xorijiy kreditlar hisobidan moliyalashtirish uchun innovatsion loyihalarni tanlashda asosiy mezonlarning quyidagi tizimidan foydalanish maqsadga muvofiq:
• iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi va qarz oluvchining birlamchi (boshlang'ich) badalni to'lash bo'yicha moliyaviy imkoniyati;
• texnik va texnologik ahvoli;
• tijoriy samaradorligi va valyutaviy qoplanuvchanligi;
• huquqiy ta’minlanganligi va ekologik xavfsizligi.
Hukumat kafolati ostida jalb qilinadigan xorijiy kreditlar bo'yicha moliyalashtirishga qabul qilinadigan loyihalar manfaatdor vazirliklar va idoralar, mintaqaviy ma’muriy organlar, XYuSlar, tashkilotlar va banklarning roziligi bo'yicha shakllanadigan ustuvor investitsion loyihalar ro'yxatiga kiritilgan bo'lmog'i darkor. Investitsion loyihani texnik-iqtisodiy, iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy jihatdan asoslashda ob’ektiv moliyaviy tahlil muhim ahamiyatga ega. Loyihani ishlab chiqarish jarayoni g'oyaning paydo bo'lgan vaqtidan XYuS ishga tushirilgunga va quwatlar o'zlashtirilgunga qadar uch bosqichdan iborat bo'ladi:
• tayyorgarlik ko'rish bosqichi;
• investitsion bosqich;
• operatsion bosqich