Baktria press Тошкент 2013 Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараққиёт Дастури

88. Душанба куни меҳнат жамоасининг умумий йиғилишида корхона раҳбари 
ҳамкасбларимиздан бири бажараётган ишига нолойиқ эканлиги сабабли 
ишдан бўшатилаётганлиги ҳақида хабар берди. У виждонли одам эди, ишга 
вақтида келар эди, ҳеч ким билан жанжаллашмас эди. Мени қизиқтираётган 
нарса шуки, қандай ходимлар билан меҳнат шартномаси бундай асосларга 
кўра, бекор бўлади.

---

45
5-БОБ
Меҳнат кодекси 100-моддаси 2-қисми, 2-бандига асосан, ходимнинг бажа-
раётган ишига нолойиқ бўлишининг иккита сабабини назарда тутилган:
#
малакаси етарли бўлмаганлиги;
#
соғлиғи ҳолати.
Қачонки ходим меҳнат интизомини бузмаса, топширилган ишни бажаришга 
ҳаракат қилса, бироқ, унда зарур иш ва касбий сифатларнинг йўқлиги туфайли ёки 
соғлиғи ҳолатига кўра у меҳнат шартномаси билан ўзига юклатилган вазифаларни 
сифатли бажаришга қодир бўлмаса, ўша ҳолатда нолойиқлик тўғрисида сўз юритиш 
мумкин.
Агар ходим у билан тузилган меҳнат шартномасига кўра, айнан бажариши 
шарт бўлган ишни уддалай олмаётган бўлсагина, нолойиқлиги бўйича у билан 
бўлган меҳнат муносабатларининг бекор қилинишига йўл қўйилади (Ўзбекистон 
Республикаси Олий суди пленумининг 1998 йил 17 апрелдаги 12-сонли «Судлар 
томонидан меҳнат шартномаси (контракти)ни бекор қилишни тартибга солувчи 
қонунларнинг қўлланилиши ҳақида»ги қарори).
Ходимнинг нолойиқлиги ходимнинг бажариши шарт бўлган, топширилган 
ишни уддалай олмаётганлигини гувоҳлантирувчи аниқ фактлар (текширув актлари, 
бевосита раҳбарлик қилувчисининг билдириш хати, ҳисоботлар, аттестация 
ҳужжатлари ва ишнинг паст сифатлилигини, яроқсиз маҳсулот чиқараётганини, иш 
ҳажмини ҳамда ишлаб чиқариш нормасини бажармаётганлигини ва ҳоказоларни 
тасдиқловчи бошқа ҳужжатлар) билан тасдиқланиши лозим. Шу билан бирга, 
таъкидлаш жоизки, ходим томонидан йўл қўйилган бир марталик хато унинг 
бажараётган ишига нолойиқ эканлигидан далолат бермайди.
Бундай ҳолатда агар нолойиқликнинг сабаби ходимнинг соғлиғи ҳолати 
бўладиган бўлса, ходим ўзига топширилган ишни уддалай олмаётганлигини 
гувоҳлантирувчи фактлар билан бирга тиббий хулоса (ТМЭК ёки ТМК хулосаси) 
ҳам керак бўлади. Ўз-ўзидан, агар ходим ўзига топширилган ишни уддалай олса, 
тиббий хулоса билан тасдиқланган ходимнинг соғлиғи ҳолати ёмонлашгани, хусусан, 
унга ногиронликнинг белгиланиши умумий қоидага биноан Меҳнат кодексининг 
100-моддаси, 2-чи қисми 2-бандига кўра у билан тузилган меҳнат шартномасининг 
бекор қилиниши учун етарли асос бўла олмайди.
Бироқ, ходим ўзига топширилган ишни уддалай олаётганидан қатъи назар, иш 
берувчи фақат тиббий хулоса асосида ходим билан тузилган меҳнат шартномасини 
юқорида кўрсатилган умумий қоидадан истисно тариқасида иккита ҳолатда бекор 
қилиш ҳуқуқига эга. Бу турдаги меҳнат шартномасини бекор қилишга қуйидаги 
ҳолатларда:
#
биринчидан, агар тиббий хулосага кўра ходимга унинг соғлиғи ҳолати туфайли 
бундай ишни бажариш тақиқланган бўлса;
#
иккинчидан, ходимнинг соғлиғи ёмонлашгани атрофдагилар ёки ходимнинг 
ўзи учун хавф туғдирадиган бўлса йўл қўйилади.

---

46
5-БОБ
89. Меҳмонхонамизнинг администратори меҳмонхонага ташриф буюрувчи
-
ларнинг паспортларидан нусха олиб қўйишни бир неча сафардан буён унутиб 
қолдираяпти. Бу ҳолат меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузиш деб 
ҳисобланиши мумкинми? Ҳозиргача бундай ҳаракатлари учун уни ҳали ҳеч 
ким жавобгарликка тортмаган бўлса, у билан тузилган меҳнат шартномаси 
бекор қилиниши мумкинми?
Йўқ, мумкин эмас. Меҳнат кодексининг 100-моддаси 2-чи қисми 3-бандига 
мувофиқ аввал меҳнат вазифаларини бузганлиги учун ходим интизомий ёки моддий 
жавобгарликка тортилган ёхуд унга нисбатан меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа 
норматив ҳужжатларда назарда тутилган таъсир чоралари қўлланилган кундан 
эътиборан бир йил мобайнида ходим томонидан такроран интизомга хилоф ножўя 
ҳаракат содир қилиниши меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузиш ҳисобланади.
Меҳнат вазифаларини мунтазам равишда бузишни белгилашда ходим томонидан 
илгари йўл қўйилган меҳнат вазифаларини бузганлиги учун нафақат интизомий, 
балки меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда назарда 
тутилган қўшимча таъсир чоралари (мукофот, шахсий устама, 13-иш ҳақи ва бошқа-
лардан маҳрум этиш), шунингдек ходимнинг моддий жавобгарликка тортилиши 
келиб чиққанлиги инобатга олиниши лозим.
Бундан ташқари, корхонанинг ички меҳнат тартиб қоидалари ёки ходим билан 
тузилган меҳнат шартномасида бир марта қўпол равишда ёки мунтазам равишда ички 
меҳнат тартиб қоидасини бузиш ҳисобланадиган хатти-ҳаракатлар ёки ҳаракатсизлик-
лар рўйхати белгилаб қўйилиши мумкин. Агар ходим томонидан мазкур қоидалар 
бузилса, Меҳнат кодексининг 181-моддасига асосан, иш берувчи томонидан ходимга 
ҳайфсан ёки жарима қўлланилиши ёки меҳнат шартномаси бекор қилиниши мумкин.
Шундай қилиб, ходим томонидан илгари йўл қўйилган меҳнат вазифаларини бузиш, 
агарда бундай ҳаракатлар учун интизомий, моддий жавобгарликка тортилмаган 
ёки қўшимча таъсир чоралари қўлланилмаган бўлса ёхуд иш берувчи томонидан 
ходимни интизомий ва моддий жавобгарликка тортишнинг ёки қўшимча таъсир 
чоралари қўллашнинг тартиби ва муддатларига риоя қилинмаган бўлса, булар меҳнат 
вазифаларини мунтазам равишда бузишни белгилашда инобатга олинмайди.