Bakteriyalarning uzluksiz ko’payishi va ularning sanoatdagi ahamiyati

Bakterial o’g’itlar

Bakteriologik o’g’itlar tuproqdagi mikrobiologik jarayonlar va bakteriyalarga kuchli tasir ko’rsatadigan faktorlardan hisoblanadi. Bakterial o’g’itlar xilma-xil bo’ladi.

Birinchi marta tuganak bakteriyalardan ‘‘ nitragin ’’ deb nomlangan bakterial o’g’it, 1896- yilda Germaniyada, F.Nobble va L.Giltnerlar tomonidan qo’llanildi. Keyinchalik, tuganak bakteriyalarni o’g’it sifatida xar xil nomlar bilan boshqa davlatlarda ham qo’llay boshladi. 1906-yilda, Angliyada, V. Bottomley ‘‘ nitragin ’’ ishlab chiqa boshladi, 1967-yilda tuganak bakteriyalari Amerikada F. Garrison va B.Barlou ‘‘nitrokultura’’ deb , shu yildayoq Rossiyada L.T. Budinov ‘‘ nitragin ’’ deb nomlab, o’g’it sifatida chiqardilar. Xozirgi vaqtda tuganak bakteriyalar, ko’pgina mamlakatlarda ishlab chiqariladi. Fransiyada u N-germ, Chexoslavakiyada nitrazon, Sobiq SSSR da nitragin, rizotafin kabi nomlarda ishlab chiqilmoqda.

Nitragindan tashqari azotobakterin, fosfobakterin, AMB va boshqalar ham ishlab chiqilgan. Turli dukkakli o’simliklar urug’iga ekishdan avval nitragin bilan ishlov berilsa ( 1gk yerga ekiladigan urug’ uchun 5-10 gr nitragin kerak) ularning hosili o’rta xisobda 10-15% yuqori bo’ladi. Yuqorida aytilgandek, nitragin tarkibida aktiv tuganak bakteriyalari bo’ladi, ular ko’plab atmosfera azotini to’playdi va xosilni oshiradi. Shuningdek xosilning sifati ham oshadi, ko’p miqdorda oqsil, aminokislotalar va B guruhiga mansub vitaminlar sintezlanadi. Nitragin torfli aralashma, tuproqli aralashma, agarli aralashma va suyuq holda ishlab chiqariladi. Shulardan eng ko’p ishlatiladigan torfli aralashma bo’lib, bu aralashmadn Amerika, Avstraliya, Yangi Zellandiya, Kanada, Hindiston va boshqa yevropa mamlakatlarida keng ko’lamda foydalaniladi.

Sobiq SSSR hududidagi ko’pgina hamdo’stlik davlatlarda nitraginning tuproqli aralashmasi ishlatiladi, uning 1 grammida ( mayda urug’li o’simliklar uchun ) 3 dan 6 mld. gacha, yirik o’simliklar urug’i uchun 1,5-3 mld.gacha bakteriya bo’ladi.

Azotobakterin. Azotobakterin tarkibida azotobakter bo’lib, uni tayyorlash uchun azotbakter agarli muhitida o’stiriladi, 1 grammida 40 mln. Azotobakter bo’ladi, 1 gk yerga ekiladigan urug’lar uchun uning 10-15 gr yetarli. Azotobakter Sobiq SSSR da 1930-yildan boshlab ishlab chiqarilmoqda. U kulrang va qora tuproqli yerlarda o’simliklar xosilini 6-10% ga oshiradi. Ko’proq sabzavot (karam, pomidor )o’simliklarida yaxshi natija beradi.

AMB preparati. Tarkibida ammonifikatorlar, sellyulozani parchalovchi bakteriyalar uchraydi. Bu bakteriyalar tabiiy unumdor tuproqlarning asosiy bakteriyalarini tashkil qiladi. Shuning uchun avtoxiton mikroflora deb ataladi.

Odatda, kech kuzda va qish oylarida kislotali tuproqlarda nam ko’p bo’lishi va tuproq temperaturasining pasayib ketishi natijasida, bakteriyalarning aktivligi pasayib ketadi. Shuning uchun xar gk yerga 250 kg dan AMB preparati solinsa, yaxshi natija beradi.

Xozirgi vaqtda AMB preparati, ko’proq parniklarda yetishtiriladi. Buning uchun parnikdagi go’ng ustiga 30-40 sm qalinlikda AMB preparati sochiladi va uch hafta shu xolda saqlanadi. Keyin bu yerda ko’chat yetishtiriladi. Ko’chatlar olingandan keyin, go’ng sabzavotlarni sabzavotlarni o’g’itlash uchun ishlatiladi.

Fosfobakterin. A.A. Menkina (1935) tuproqdan fosforli organik birikmalardagi bakteriyalarni ajratib oldi. Bu bakteriya organik moddalardan fosforni ajratib fosfat kislota hosil qiladi. Fosfat kislota esa o’simliklar tomonidan o’zlashtiriladi. Ko’pchilik tuproqlarda organik xoldagi fosfor 28-85% gacha bo’ladi, lekin undan yuksak o’simliklar foydalana olmaydi. Fosforli organik birikmalarni parchalovchi bakteriyalar 2 xil: Spora hosil qiluvchi Bac. Megatherium var. phosphaticum va Spora hosil qilmaydigan Bact. serratia var phosphaticumlarga bo’linadi. Spora hosil qiladigan bakteriya vakillari uzunligi 5-6 mkm, eni 1,8-2 mkm, sporasining uzunligi 1,2 eni 0,7 mkm bo’ladi.

Sporasiz serratsiya esa uzunligi 1,8-2 mkm keladigan eni 0,5 mkm tayoqchasimon, fakultativ anaerob bakteriyadir. 1 gk yerga sepiladigan urug’lar uchun fosfobakterinning 250 gr yetarlidir.

Azospirillum. J.Dobereyner (Braziliya) o’t o’simliklarning rizosferasidan azot o’zlashtiruvchi bakteriyalarni ajratib oldi. Ular egilgan tayoqcha shaklida bo’lib, asosan ildizning yuqori qismida rivojlanadi. Azospirillalar yuqtirilgan o’simliklarning xosildorligini 15-30% ga oshadi.

Algolizatsiya. Tuproqqa sianabakteriyalarni solib azot miqdorini oshirish usuli algolizatsiya deyiladi. Bu usul ayniqsa sholipoyalarda yaxshi natija bermoqda.
Xulosa:

Sanoatda bakteriyalardan umuman olganda mikroorganizmlardan keng miqyosda foydalanish xozirgi kunda ayniqsa tez suratlarda rivojlanib bormoqda. Ayniqsa bakteriyalarning biokimyoviy faolligini o’rganib ular vositasida spirt, organik kislotalar, antibiotiklar, vitaminlar va ba’zi gormonlar olish xozirga kunda keng yo’lga qo’yilgan.