Bakteriyalar keltirib chiqaradigan biozararlanishdan himoyalanish usullari”

Mavzuning dolzarbligi. Sanoat materiallarning biodestruktsiyasi jarayonida bakteriyalar tashqi muhitdan organik modda olmasdan hayot kechira olishi, muhitdagi ekstremal sharoitlarda hayotchanligini yo`qot-masligi kabi xususiyatlari ham muhum rol o`ynashi aniqlan-gan.Bakteriyalar ta`sirida yog’ochlar zararlanishini o’rganish XIX asrda boshlangan bo’lsa, qog’oz, kitob va hujjatlar zararlanishi XX asrning boshlarida, sanoatda qo’llaniladigan materiallarning zararlanishi XX asrning o’rtalarida tadqiq qilina boshlandi.
Ma`lumotlarga ko’ra 2 – jahon urushi yillarida tropik mintaqalarda har xil mamlakatlar armiyalarining ko’p aslaha – anjomlari bakteriyalar ta`sirida yo’qotilgan. Shu sababdan, masalan, Yangi Givineyada, Avstraliya armiyasining brezent, chodir, kiyim, oyoq kiyim, rezinadan tayyorlangan buyumlar, elektr asbob – uskunalari, radiostansiyalar butunlay bakteryalar ta`sirida yaroqsiz holga keltirildi.
Metallar korroziyasini qo’zg’atishda qatnashuvchi bakteriyalarning ko’pchiligi ozuqlanishiga qarab xemotroflardir.
Litotroflardan biozararlanishning eng faol namoyondalari sulfat-tiklovchi, tion, nitrifikator va temir bakteriyalardir. Ular qo’zg’atadigan metall korroziyasi, beton, tosh, g’isht va boshqa metallar yemirilishining o’lchami g’oyat katta.
Mavzuning maqsadi va vazifasi. Bizlar bakteriyalarning tuzilishi, yashash sharoiti va keltiradigan zararini bilmay turib, ularga qarshi kurash choralarini qo’llay olmaymiz. Shu sababli men bitiruv malakaviy ishimda quyidagilarni o’z oldimga vazifa qilib qo’ydim:
– Bakteriyalar hujayrasining tuzilishi;
– Bakteriyalarning ko’payishi va rivojlanish bosqichlari;
– Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi;
– litotrof, organotrof bakteriyalar biozararlanish qo’zg’atuvchilari;
– Mikroorganizmlar bilan zararlanadigan material va buyumlar;
– Murakkab texnik jihoz, uskuna va buyumlarni biozararlanishdan himoya qilish kabi masalalarni chuqur o’rganishdan iboratdir.
I-bob. Bakteriyalar hujayrasining tuzilishi

Mikroskop yordamida kuzatiladigan va ularning hayot faoliyati tekshiriladigan mavjudotlarga: bakteriyalar, aktynomistetlar, mikobak-teriyalar, spiroxetalar, bakteriofaglar, viruslar, rikketsiyalar, mikso-mistetlar, zamburug`lar, lishayniklar, bir va ko’p hujayrali suv o’tlari va protozoo — sodda hayvonlar o’rganiladi.

Vibrion, spirilla, bakteriya, bastilla va klostridum deb atalgan mavjudotlar tayoqcha (silindr) simon shakldagilari ham bo’lib, ular ayrim xususiyatlari bilan bir-biridan ajralib turadi(1-jadval).
Jumladan, vibrionlarning tanasi biroz bukilgan bolib, vergulga o’xshab turadi. Spiroxetalar tanasi bir necha marta bukilgan shaklda ko’rinadi.