Baki-баку 2007 Materiallar «KVİnna till kvinna» təşkilatı

f) Beynəlxalq Əmək Təşkilatının qadınlara aid xüsusi Sazişləri- Azərbaycan Respublikası 1992-ci ilin mayından Beynəlxalq Əmək Təşkilatının üzvü qəbul edilmişdir. Keçmiş SSRİ zamanı qəbul edilmiş beynəlxalq norma və qanunların respublikada zəruriliyi təsdiq edilmişdir. Azərbaycanın qoşulduğu 47 sazişdən 13-ü qadınların və yeniyetmələrin əmək və məşğulluq problemlərinə aiddir və bu Sazişlər respublikada qüvvədədir. Onlardan bəzilərinə diqqət yetirək:
1) «Bərabər əməyə görə kişi və qadınların bərabər mükafatlandırılması» haqqında 1951-ci ildə qəbul olunmuş 100 saylı Sazişdə əsas prinsipi eyni dəyərli əməyin eyni dərəcədə ödənilməsini, cinsə görə ayrı seçkilik edilməməsini göstərən mükafat kimi müəyyən olunmasıdır.
2) «Əmək və sənət sahəsində ayrı seçkilik haqqında» saziş 1958-ci ildə qəbul edilmişdir. 111 saylı Sazişdə; əsas prinsip əmək və sənətlə bağlı hər hansı ayrı-seçkiliyin ləğvinə yönəlmiş milli siyasətin müəyyənləşdirilməsi və həyata keçirilməsi yolu ilə əmək və sənət sahəsində müraciət və imkan bərabərliyinin mükafatlandırılmasıdır.
3) «Anaların mühafizəsi haqqında» 1952-ci ildə qəbul edilmiş 103 saylı Sazişdə ümumi prinsip hamiləlik və doğuşla məzuniyyətin 12 həftə, doğuşdan sonrakı məcburi məzuniyyətin 6 həftədən az olmayaraq uzadılmasıdır. Bu sənəd hamiləlik və doğuşa görə pul vəsaiti və tibbi yardımı müəyyənləşdirir, iş vaxtında uşağı əmizdirmək hüququnu nəzərdə tutur və analıq məzuniyyəti vaxtında qadının işdən çıxarılmasını qadağan edir.
4) «Yeraltı işlərdə qadın əməyinin tədbiq edilməsi haqqında» 1935-ci ildə qəbul olunmuş 45 saylı Sazişin; əsas prinsipi qadın əməyindən yeraltı işlərdə və şaxtalarda istifadə olunmasını qadağan olunmasıdır.
g) Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində qadın hüquqları- Azərbay­can Res­publikası Konstitutsiyasının Əmək hüququnu təsbit edən 35-ci maddəsində deyilir: «Əmək fərdi və ictimai rifahın əsasıdır» Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi hər kəsin əməyə olan qa biliyyəti əsasında sərbəst surətdə özünə fəaliyyət növü, peşə, məşğuliyyət və iş yeri seçmək hüququnu təsdiq edir.
Ailənin, qadınların, o cümlədən 16 yaşına qədər uşaqları olan çoxuşaqlı qadınların əmək hüququ və sosial müdafiəsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında, Əmək Qanunları Məcəlləsində, «Məzuniyyətlər haqqında», «Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında», «Azərbaycan Respublikasında əhalinin məşğulluğu haqqında» qanunlarda və digər qanunlarda nəzərdə tutulmuşdur.
1999-cu il iyulun 1-dən qüvvəyə minmiş «Əmək Məcəlləsi»nin «Qadınların əmək hüququ və onun həyata keçirilməsi təminatları» 37 və 38-ci fəsllərin 240-255-ci maddələrdə təsbit olunmuşdur. Qadınların analıq funksiyasını nəzərə alan bəzi qərarların qanuniləşməsi, qadınlara kişilərdən fərqli hüquqlar verilməsi (bəzi müəssisələrdə qadınlara sosial güzəştlər ediləcəyi nöqteyi nəzərindən yanaşıb işəgötürmə zamanı üstünlüyü kişiyə verirlər). Bu düzdür ki, qadının əmək hüquqları de-fakto olaraq «Əmək Qanunu» ilə müdafiə edilir, lakin de-yure isə götürmə zamanı bu hüquqlar pozulur. Qadınların əmək hüququnun pozulması kimi xarakterik hallar cinayət məsuliyyəti ilə tənzimlənə bilər. Belə ki, Maddə 240-da əmək haqqında qanunvericiliyin pozulması; Maddə 242-də hamilə və ya südəmər uşağı olan qadının hüquqlarının pozulması kimi qərarları göstərmək olar.
1994-cü il dekabr ayında qüvvəyə minmiş «Məzuniyyət haqqında Azərbaycan Respublikası Qanunun»da işləyən uşaqlı qadınlara verilən əlavə ödənişli məzuniyyətin müddəti 2 dəfə və uşağın yaşı 12-dən 14 yaşa qədər artırılıb. Burada işləyən və 14 yaşına qədər 2 uşağı olan qadınlara 3 gün, 3 və daha çox uşağı olan qadınlara 6 gün əlavə məzuniyyət verilir. 1995-ci ilin 1-i yanvarından uşağa qulluq etməyə görə veri­lən məzuniyyətin müddəti 2 dəfə artırılıb 1,5 ildən 3 ilədək uzadılıb. Eyni vaxtda müa­vinətlərin də məbləği 3 dəfə artırılmışdır. Qanunun 2-ci maddəsinə əsasən hamiləlik dövründə və doğuşdan sonrakı dövr üçün işləyən qadınlara 126 təqvim günü (doğuşdan əvvəl 70 təqvim günü və doğuşdan sonra 56 təqvim günü) ödənişli məzuniyyət verilir.
Əmək Məcəlləsinin 251-ci Maddəsinin 3-cü bəndinə yaşı 16-dan az olan qızların bütün iş günü ərzində müntəzəm olaraq yük qaldırma və daşıma işlərinə cəlb edilməsi qadağandır kimi əsaslandırılsa da, qanunla qadınların fizioloji xüsusiyyətini nəzərə alan bu qanuna praktikada riayət olunmur. Yaxud, elə həmin maddənin «a» bəndi 15 kq-dan ağır əşyanın kişilərin əl ilə daşımasını qada-ğan edir. «Əmək Qanunun»da qadınlara aid nəzərdə tutulan bəzi güzəştlər, məsə-lən: ağır, təhlükəli iş yerlərində qadının işləməsinə qadağa həm qadının səhhəti, sağlamlığı, həm də fizioloji xüsusiyyətləri nəzərə alınaraq verilibdir. Göstərək ki, dünyada artıq bu halın özü belə bir ritorik sual doğurur ki, «bu müdafiə ölçüləri qadına kömək edir və ya mane olur?»
Beləliklə, gender bərabərliyi baxımından insan əməyi cinsindən asılı olmayaraq bir sıra qanun və normalarla qorunsa da, iş zamanı qanunvericilikdə müəyyən edilmiş həmin qadağalara əməl edilmir. Digər vacib bir məsələ qadın əməyinin mühafizəsi probleminin hərtərəfli və diqqətlə öyrənilməməsidir. Halbu ki, belə öyrənmələr nəticəsində əldə edilmiş dəqiq statistik məlumatlar əsasında qadın əməyinin müdafiəsi ilə əlaqədar çoxsaylı problemləri həll etmək mümkün ola bilər. Bu problemlə bağlı keçirilən sorğuda qadınların işsiz qalması bir neçə səbəblə izah olunur: aldığı təhsilə uyğun iş yerinin olmaması; işləmək arzusunda olmasına baxmayaraq əri tərəfindən (yaxud ata, qardaş) qadağa qoyulması; əmək haqqının az olması.
Gender kontekstində əmək hüququnu tədqiq edərkən nəticəyə gəlmək olur: əvvəla, respublika Konstitusiyası qadının bütün sahələrdə kişi ilə yanaşı fəaliyyət gös­tərməsini təsbit edir; ikincisi, cinslərin ailədən kənar fəaliyyəti həm ailənin maddi maraqlarını təmin edir, həm də gender siyasəti baxımından mənafelərin ödənilməsinə imkan açır; üçüncüsü, hər kəsin qabiliyyətinə görə fəaliyyəti onu digərinin asılılığından azad edir, müstəqilləşdirir, onun gender balansını tənzimləyir.